tworzenia się i realizacji ideału podmiejskiego zamieszkiwania w warunkach polskiej suburbanizacji, którą wywołują raczej czynniki ekonomiczne i wynikające z dostępności i stanu substancji mieszkaniowej w miastach niż związane z zakorzenionym w kulturze ideałem życia pod miastem i utrwalonymi aspiracjami przedstawicieli wybranych warstw społecznych. Główne pytanie badawcze stawiane w tekście brzmi:
jeżeli nie istnieje gotowy ideał podmiejskiego zamieszkiwania w Polsce, to jak przebiega proces oswajania przestrzeni i zamieszkiwania domów przez nowych migrantów intensywnie przepływających w ostatnich latach z miast na obszary podmiejskie?
W warstwie teoretycznej opracowania zanalizowano specyfikę polskiej suburbanizacji i znaczenie podmiejskiego domu i dokonano rozdziału na ideał zamieszkiwania (rozumiany jako wyobrażenia i oczekiwania związane z zamieszkiwaniem domu jednorodzinnego, kształtowane przez przekazy kulturowe na temat domu) (por. Sies 1987, 1998; Kajdanek 2009) oraz praktyki zamieszkiwania (podejmowane w sytuacji, gdy ideał domu jest konfrontowany z rzeczywistością podmiejską, w której jest lokowany). W części empirycznej ukazane są kolejno składniki ideału zamieszkiwania
how the ideal of suburban living is constructed and put into every-day practice in selected suburban areas in Poland. Suburbanization in Poland, a relatively new phenomenon, is a result of the economic constraints and is driven by rejection of low-quality housing in cities rather than by any deeply rooted ideal of suburban living or social aspirations of upper-middle or upper classes.
Therefore the main research question is: since there is no well established Polish ideal of suburban living how do newcomers, who have been recently intensely flowing into the suburban zone, inhabit and domesticate their living space?
The theoretical aim of the paper is to analyze the specificity of conditions shaping Polish suburbanization and uncover the meanings ascribed to (suburban) home. The empirical aim of the paper is to present the components of the ideal of living in a detached house (deprived of ideal of suburban living) reconstructed from informants’
declarations on reasons to move home, the decision process on the move and expectations of it.
Furthermore, the strategies of building the sense of belonging and strategies of domesticating the home have been reconstructed.
zrekonstruowane na podstawie: 2007–2008 i 2010–2011 na terenie Dolnego Śląska z zastosowaniem metod ilościowych i jakościowych na próbach celowych nowych mieszkańców wybranych pasm zabudowy podmiejskiej.
material obtained from two research projects carries out in 2007–2008 and 2010–2011 in the area of Lower Silesia region.
Both qualitative and quantitative methods were used to collect materials from informants purposely chosen based on the criterion of time of dwelling (not more than 5 years) in the suburban zones which noted the highest migration rate between 2005 and 2010 . ideal of suburban living, practices of suburban living, Wrocław, Lower Silesia
jologii Miasta i Wsi Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zainteresowania badawcze lokuje w ob-szarze socjologii miasta (zwłaszcza interesuje się procesem suburbanizacji) i socjologii wsi (uwagę poświęca rozwojowi wielofunkcyjnemu wsi). Autorka dwóch książek o współ-czesnej suburbanizacji w Polsce: „Pomiędzy miastem a wsią” (Nomos, Kraków 2011) oraz „Suburbanizacja po pol-sku” (Nomos, Kraków 2012) oraz artykułów publikowanych m.in. w „Kulturze i Społeczeństwie”, „Wsi i Rolnictwie”,
„Przeglądzie Socjologicznym”, „Konwersatoriach Wiedzy o Mieście”.
E-mail: k.kajdanek@uni.wroc.pl
Wprowadzenie
Jak wynika z podsumowań Spisu Powszechnego z 2011 roku, po raz pierwszy w powojennej historii Polski nastąpiło odwrócenie kierun-ku trendu migracyjnego pomiędzy miastem a wsią – więcej osób wymeldowało się z miast, niż w nich zameldowało, a na terenach wiejskich mieszkańców przybyło. W skali kraju, pomiędzy 2002 a 2011 rokiem miasta skurczyły się o ponad 200 tys. mieszkańców, a tereny wiejskie zyskały ich blisko pół miliona (Raport z wyników NSP 2012).
Zurbanizowana Polska ma krótką historię. Pod koniec XX wieku około 60% ludności mieszkało w miastach, podczas gdy jeszcze 60 lat temu było to zaledwie 37%. To oznacza, że w obszarze doświadczenia (własnego lub bliskich wstępnych) większości Polaków jest zamiesz-kiwanie na wsi1. Centralnym marzeniem Polaków jeszcze niedaw-no było M3 w bloku, a nie dom z ogrodem. Dziś w Polsce ludzie ucie-kają z mieszkań w miastach do domów na wsi. Doniesienia medial-ne z wynikami Spisu Powszechmedial-nego tytułowano: „Chudną miasta, czyli coraz więcej Polaków mieszka na wsi” („Gazeta Wyborcza”, 28.
01. 2012).
1 Należy jednak pamiętać, że chodzi o wieś w znaczeniu administracyjnym, czyli obszar, który nie jest zakwalifikowany jako miasto, niezależnie od faktycznego poziomu zurbanizowania. Zróżnicowanie jednostek osadniczych określanych tym mianem było w przeszłości i także obecnie jest ogromne. Warto także przypomnieć, że już w okresie socjalizmu proces urbanizacji kierowanej i industrializacji narzuco-nej skutkował przemianami wsi, co znajdowało odzwierciedlenie w takich procesach jak semiurbanizacja (Golachowski 1967), osadnictwo robotnicze na wsi (Jałowiecki 1967), czy zjawisko drugich domów (Heffner, Czarnecki). Logika ówczesnych pro-cesów rozwoju strefy podmiejskiej miast była odmienna od współczesnej – w okre-sie socjalizmu strefa podmiejska rozwijała się na skutek osadnictwa osób z terenów wiejskich, które stanowiły siłę roboczą miast, ale nie mogły w miastach zamieszkać.
Obecnie rozwój strefy podmiejskiej odbywa się pod wpływem migracji mieszkańców miast, którzy poszukują atrakcyjniejszych ekonomicznie, przyrodniczo, społecznie środowisk mieszkalnych.
Tymczasem liczba nowych migrantów jest dalece niedoszacowana ze względu na „nieszczelność” regulacji meldunkowych (Kajdanek 2012), dlatego należy brać pod uwagę także to, ile nowych budynków udomowionych przez migrantów powstało w strefach podmiejskich (nie tylko wielkich) miast w Polsce. Po drugie, warto zadać pytania tak o okoliczności i motywacje, które skłaniają ludzi do przepro-wadzki pod miasto, jak i o to, jak rzutują one na sposoby życia w no-wych domach. Dlaczego migranci wybierają takie miejsce i prze-strzenną formę zamieszkiwania? W jaki sposób, dysponując jedynie szczątkowymi kulturowymi wskazówkami pomagającymi opraco-wać tę zmianę w biografii mieszkaniowej, uczą się „jak mieszkać pod miastem”. W pełni opracowane tego rodzaju wskazówki mo-głyby stanowić rodzaj „skryptu kulturowego” (por. Wierzbicka 1999:
163–189) istniejącego w tych społeczeństwach, w których przepro-wadzka z miasta na wieś jest powszechnie i od dawna praktykowana (por. Nicolaides, Wiese 2006). W polskich warunkach taki „skrypt”
nie miał ani kiedy, ani za czyją sprawą powstać.