Ideologia chrześcijańsko-demokratyczna

Partie chrześcijańsko-demokratyczne powstały w różnych częściach Europy kontynentalnej po 1945 r., inspirowane katolicką nauką spo-łeczną, zwłaszcza encyklikami Leona XIII Rerum novarum z 1891 i Graves de communi z 1901 r. U podstaw chrześcijańskiej demokracji legło przekonanie, iż zasada miłości i sprawiedliwości może przywrócić moralność w życiu społecznym i zahamować ekspansję rewolucyjne-go i ateistycznerewolucyjne-go socjalizmu. Do najważniejszych założeń ideowych chrześcijańskich demokratów należą: demokratyczny korporacjonizm z instytucjami pośredniczącymi, takimi jak Kościoły i grupy biznesowe, solidaryzm społeczny, poszanowanie własności prywatnej, zasada le-galizmu. [J. Bielanowska]

R. Aron, Koniec wieku ideologii, Paryż 1956; J. Bartyzel, Konserwatyzm, http://www.ptta.pl/pef/pdf/k/konserwatyzm.pd; E. Burke, Rozważania o rewolucji we Francji: i o debatach pewnych towarzystw londyńskich zwią-zanych z tym wydarzeniem, wyrażone w liście, który miał zostać wysłany do pewnego gentlemana w Paryżu, tłum. D. Lachowska, Kraków–Warszawa 1994; M. Delong, Koncepcja chrześcijańskiej demokracji w encyklice Leona XIII „Graves de communi”, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracovien-sis” 2004, t. 2, s. 221–234; S.P. Huntington, Conservatism as Ideology, „The American Political Science Review” 1957, nr 2, s. 454; A. Heywood,

Ide-ologie polityczne, Warszawa 2008; A. Heywood, Politologia, tłum. B. Ma-liszewska, Warszawa 2009, s. 53; Jan Paweł II, Centesimus annus, Waty-kan 1991; K. Kalinowska, Współczesne przejawy neonazizmu i neofaszyzmu w Polsce, „Świat Idei i Polityki” 2010, t. 10, s. 172–190; J. Kloczkowski, Wolność i porządek: myśl polityczna Pawła Popiela, Kraków 2006; W. Kwa-śnicki, Historia myśli liberalnej: wolność, własność, odpowiedzialność, War-szawa 2000; Leksykon politologii: wraz z aneksem: Partie, parlament, wybory (1989–1997): praca zbiorowa, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1998; E. Olszewski, Ideologia i ruch polityczny współczesnego konserwaty-zmu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K. Politolo-gia” 1999, t. 6, s. 369–381; E. Olszewski, Willy Brandt i współczesna socjal-demokracja, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F. Historia” 1991/1992, t. 46/47, s. 499–512; W. Poniatowska-Grochalska, Funkcjonowanie ideologii w systemie socjalistycznym (zarys problematyki), [w:] Ideologia a współczesne stosunki międzynarodowe, red. J. Przewłocki, W.J. Szczepański, Katowice 1981, s. 160–161; M.J. Siemek, Hegel a Mark-sowskie pojęcie ideologii, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2005, nr 3–4 (12), s. 229–243; M. Seliger, Ideology and Politics, London 1976; J.J. Wiatr, Czy zmierzch ideologii? Problemy polityki i ideologii w świecie współczesnym, Warszawa 1966, s. 89 i n.

Imigracja (łac. immigrare – wprowadzić się) – napływ ludności (obcej)

na dane terytorium, przyjazd do danego państwa na pobyt czasowy lub na stałe; także zbiorowość ludzi objęta tym zjawiskiem. Jest to podstawowa forma migracji międzynarodowych, obok emigracji, re-patriacji i uchodźctwa. Imigracja stanowi ostatni etap procesu, któ-rego początkiem jest emigracja. Zgodnie z zaleceniami Organizacji Narodów Zjednoczonych pobyt w danym państwie trwający krócej niż trzy miesiące nie należy uznawać za imigrację. Stąd też, mimo iż wyróżnia się imigrację o charakterze czasowym (od 3 do 12 miesię-cy krótkoterminowa, powyżej 12 miesięmiesię-cy długoterminowa), zjawisko to charakteryzuje się większą trwałością niż inne formy przestrzennej mobilności. Imigracją nie jest także turystyka, pielgrzymowanie, praca w placówkach dyplomatycznych i konsularnych, misje wojskowe i hu-manitarne oraz zatrudnienie za granicą opłacane w kraju pochodzenia. Przyczyny imigracji mają współcześnie swoje źródło głównie w znacz-nych różnicach o charakterze ekonomicznym między poszczególnymi

państwami. Czynniki finansowe zdominowały obecnie te o podłożu politycznym, choć wciąż występuje imigracja będąca np. skutkiem wo-jen i konfliktów terytorialnych. W wielu państwach napływ imigrantów jest niezbędny do dalszego rozwoju przemysłu i najważniejszych gałęzi gospodarki. Na obszarach rozwiniętych wiele sektorów zdominowa-nych jest przez pracowników pochodzenia imigranckiego. Masowy napływ imigrantów niesie jednak ze sobą zagrożenia w postaci konflik-tów o podłożu kulturowym, etnicznym, narodowościowym, religijnym między ludnością lokalną oraz napływową. W ramach imigracji wystę-pują również takie zjawiska, jak: reemigracja (migracja powrotna) oraz repatriacja, czyli migracja powrotna organizowana i wspierana przez instytucje o charakterze państwowym. Wszystkie państwa mają prawo do prowadzenia wewnętrznej polityki wobec imigrantów oraz regulacji ruchu osobowego na własnym terytorium. Problematyka ta jest także częścią rozwiązań prawnych na poziomie międzynarodowym. Państwa członkowskie Unii Europejskiej działają na rzecz ujednolicenia polityk imigracyjnych na szczeblu europejskim i w strefie Grupy Schengen. Dotychczas nie udało się znaleźć rozwiązania satysfakcjonującego wszystkie strony. [K. Kącka]

P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Zagrożenia Bezpieczeństwa, cz. 1, Szczytno 2016; P. Lubiewski, Nielegalna imigracja. Przeciwdziałanie, aspek-ty insaspek-tytucjonalne i prawne, cz. 2, Szczytno 2018; J. Węgleński, Imigracja a globalizacja: przykład Stanów Zjednoczonych, Warszawa 2012; Interna-tional Migration Report 2017, New York 2017; M. Trojanowska-Strzębo-szewska (red.), System Schengen a imigracja z perspektywy Polski i Niemiec, Warszawa 2014.

Immunitet (łac. immunitas – uwolnienie od obciążeń) – w doktrynie

przyjmuje się, że przywilej immunitetu stanowi jedną z najważniej-szych gwarancji nieskrępowanego, niezależnego wykonywania danej funkcji, stanowiska. Immunitet parlamentarny powstał w okresie śre-dniowiecza. Przyjmuje się, że jest przywilejem, który tworzy warunki do nieograniczonego sprawowania mandatu przedstawicielskiego. Im-munitet parlamentarny przysługuje posłom i senatorom jako

przedsta-wicielom narodu. Immunitet jest przywilejem wyłączającym odpowie-dzialność sądową parlamentarzystów. Immunitet parlamentarny ma postać: immunitetu materialnego (tzw. indemnitetu, immunitetu nieod-powiedzialności) oraz immunitetu formalnego (immunitetu procesowe-go). Immunitet materialny wyłącza odpowiedzialność parlamentarzysty oraz immunitetu formalnego (immunitetu procesowego) za wszystkie lub określone rodzaje popełnianych czynów. W doktrynie przyjmuje się, że poseł lub senator nie mogą zostać pociągnięci do odpowiedzial-ności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu – wyjątek stanowi naruszenie praw osób trzecich. Immunitet materialny ma charakter bezwzględny w wymiarze temporalnym, tzn. zachowuje skuteczność, nawet jeśli parlamentarzysta nie zostanie ponownie wybrany w kolej-nych wyborach. Zgodnie z art. 105 ust. 1 Konstytucji RP parlamenta-rzyści za działalność związaną z wykonywaniem mandatu przedsta-wicielskiego odpowiadają wyłącznie przed izbą, w której zasiadają. W przypadku naruszania praw osób trzecich przy okazji sprawowania funkcji parlamentarnych poseł lub senator podlegają odpowiedzialno-ści sądowej tylko w sytuacji, gdy wyrazi na to zgodę właodpowiedzialno-ściwa izba. Wszelkie toczące się przed sądem postępowania karne na żądanie Sej-mu ulegają zawieszeniu na czas sprawowania mandatu parlamentar-nego. W tym czasie zawiesza się bieg przedawnienia w postępowaniu karnym (art. 105 ust. 3 Konstytucji). Konkretyzacja powyższych regu-lacji następuje w rozdziale 2 ustawy o wykonywaniu mandatu i posła i senatora z 9 maja 1996 r. zatytułowanym Immunitet parlamentarny. Immunitet formalny obejmuje dwa elementy: wyżej wskazany proce-sowy, który tworzy ograniczenia w zakresie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności przed sądem posła i senatora w trakcie trwania ich pełnomocnictw, oraz przywilej nietykalności. Immunitet formalny obejmuje dwa elementy: procesowy – zakaz pociągania do odpowie-dzialności karnej bez zgody właściwej izby oraz przywilej nietykalności – czyli zakaz ograniczenia wolności przez aresztowanie, zatrzymanie bez zgody właściwej izby. Immunitet formalny jest przywilejem nie-trwałym, który swym zasięgiem czasowym obejmuje wyłącznie okres sprawowania mandatu poselskiego bądź senatorskiego – zgodnie

z ustawą zasadniczą obowiązuje od chwili ogłoszenia wyników wy-borów aż do dnia wygaśnięcia mandatu. Immunitet formalny ma też charakter względny, jego obowiązywanie może ograniczyć głosowanie w izbie wniosku dotyczącego zgody Sejmu bądź Senatu na pociągnię-cie posła/senatora do odpowiedzialności karnej. Co istotne, poseł lub senator może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej – art. 105 ust. 4 Konstytucji RP oraz art. 8 ustawy o wykony-waniu mandatu posła i senatora. Ponadto art. 105 ust. 5 Konstytucji RP stanowi, że nie można zatrzymać bądź aresztować posła/senatora bez zgody właściwej izby, chyba że parlamentarzysta został złapany in

flagranti delicto (na gorącym uczynku), jego zatrzymanie jest

niezbęd-ne w celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Informacja o zatrzymaniu posła/senatora niezwłocznie winna zostać przekazana marszałkowi, który ma prawo nakazać jego bezzwłoczne zwolnienie. Uszczegółowienie uregulowań konstytucyjnych i ustawowych stano-wią postanowienia regulaminowe. Zgodnie z art. 133 Regulaminem Sejmu RP jeszcze przed głosowaniem w izbie wniosek w sprawie wy-rażenia zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności za prze-stępstwo lub wykroczenie albo aresztowanie bądź zatrzymanie jest rozpoznawany przez Komisję Regulaminową, Spraw Poselskich i Im-munitetowych. Opracowane przez Komisję sprawozdanie niezwłocz-nie doręczane jest posłom. Podczas obrad plenarnych poseł sprawoz-dawca prezentuje sprawozdanie, nad którym nie przeprowadza się dyskusji. Poseł, którego wniosek dotyczy, ma prawo zabrania głosu. Jeśli wniosek wiąże się z odpowiedzialnością karną posła, który jest członkiem Komisji do spraw Służb Specjalnych, a podejrzenia dotyczą popełnienia przez niego przestępstwa ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnej oraz gdy wniosek dotyczy członka Komisji Etyki Poselskiej w przypadku naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnej o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne”, zadania ko-misji wykonuje Prezydium Sejmu (art. 134 i 135 Regulaminu Sejmu). Z kolei w Senacie RP zadania związane z rozpoznaniem wniosku do-tyczącego odpowiedzialności karnej senatorów, odpowiedzialności za wykroczenia, odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych osób trzecich oraz w sprawach związanych z wyrażeniem zgody na

zatrzy-manie i aresztowanie senatorów realizuje Komisja Regulaminowa, Ety-ki i Spraw SenatorsEty-kich (art. 26, 27 Regulaminu Senatu RP). Zgodnie z art. 7c ust. 6 oraz art. 10 ust. 7 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora zgoda Sejmu lub Senatu na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej, zatrzymanie i aresztowanie jest wyrażana w formie uchwały, do której przyjęcia niezbędne jest uzyska-nie bezwzględnej większości głosów ustawowego składu izby. Nieuzy-skanie wymaganej większości głosów oznacza podjęcie przez Sejm lub Senat uchwały o niewyrażeniu zgody na pociągnięcie posła lub senato-ra do odpowiedzialności karnej bądź też uchwały o niewysenato-rażeniu zgo-dy na zatrzymanie lub aresztowanie parlamentarzysty, którego dotyczy wniosek. Co istotne, na podstawie art. 11 ust. 2 „uchwała wyrażająca zgodę na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności kar-nej, uchwała wyrażająca zgodę na pociągnięcie posła lub senatora do cywilnej odpowiedzialności sądowej za działalność wchodzącą w za-kres sprawowania mandatu, która narusza prawa osób trzecich, oraz oświadczenie posła lub senatora o wyrażeniu zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej są skuteczne także w przypadku, gdy poseł lub senator zostanie wybrany do Sejmu lub Senatu następnej kaden-cji”. W dzisiejszej debacie publicznej pojawiają się głosy podnoszące argument, że przywilej immunitetu parlamentarnego narusza zasadę równości wobec prawa. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21 kwiet-nia 2016 r. stwierdził, że zarówno immunitet formalny, jak i immunitet materialny są głęboko wpisanymi w polską tradycję parlamentaryzmu instytucjami. W literaturze wskazuje się, że immunitet parlamentar-ny stanowi ujemną przesłankę procesową polegającą na ograniczeniu lub wyłączeniu odpowiedzialności sądowej. Zadaniem immunitetu jest stworzenie parlamentarzystom jako przedstawicielom suwerena wa-runków do prowadzenia nieskrępowanej działalności parlamentarnej. Immunitet jest więc nie tylko przywilejem posłów i senatorów, ale jako zasadnicza natura wiąże się z gwarancją efektywnej organizacji pracy w parlamencie. [J. Marszałek-Kawa]

J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt (red.), Prawo konstytucyjne RP (Instytucje wybrane), Przemyśl–Rzeszów 2008; P. Chmielnicki (red.), Kon-stytucyjny system władz publicznych, Warszawa 2010; M. Granat, Prawo

konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi, Warszawa 2016; Konstytucja Rzeczy-pospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm.; J. Kuciński, Konstytucyjny ustrój państwowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003; Regulamin Senatu RP z 23 listopada 1990 r., tekst jed-nolity, M.P. 2017, poz. 827 z późn. zm., www.senat.gov.pl; Regulamin Sejmu RP z 30 lipca 1992 r., M.P. 2018, poz. 544 z późn. zm.; ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 maja 1996 r., Dz.U. 2016, poz. 1510; Z. Witkowski (red.), Prawo konstytucyjne, Toruń 2009; www. sejm.gov.pl.

Impeachment (ang. to impetach –oskarżać, stawiać w stan

oskarże-nia) – procedura służąca pociąganiu do odpowiedzialności prawnej osób sprawujących funkcje w organach władzy publicznej, zazwyczaj we władzy wykonawczej, ale również sądowniczej i ustawodawczej. Polega na tym, że tryb stawiania w stan oskarżenia oraz sądzenia po-wyższych osób jest przeprowadzane w parlamencie, a nie w organach władzy sądowniczej.

Procedura impeachmentu została zapoczątkowana w Anglii w XIV wieku. Zgodnie z nią do odpowiedzialności mieli zostać pociągani wyżsi urzędnicy królewscy, jeśli naruszyli lub złamali prawo. Tryb po-ciągania urzędników królewskich do odpowiedzialności karnej przez parlament był inicjowany przez Izbę Gmin, która wnosiła skargę do Izby Lordów o nadużycie władzy lub złamanie prawa. Ostateczny wy-rok podejmowała Izba Lordów, od którego nie było odwołania. Naj-częściej stosowaną karą był wyrok śmierci lub wygnania danej osoby wraz z pozbawieniem jej wszystkich godności. Był to pierwszy prze-jaw kontroli parlamentu nad organami władzy królewskiej. Z czasem stał się instrumentem walki parlamentu z nielubianymi przez legisla-tywę urzędnikami królewskimi. Po raz pierwszy zastosowano tę pro-cedurę w 1376 r. Oskarżonym został William Latimer, baron Latimer (1330–1381), Lord Strażnik Pięciu Portów, któremu zarzucono niele-galne transakcje z wykorzystaniem królewskiego skarbca i zagarnię-cie zysków, stworzenie nielegalnego monopolu na import towarów, nakładanie grzywien bez zgody króla Edwarda III oraz przyjmowanie łapówek od przejętych statków francuskich, co było zdradą stanu, gdyż wówczas Anglia toczyła z Francją wojnę. Wyrok Izby Lordów

zakładał pozbawienie Latimera urzędu i uwięzienie. Ostatnią osobą, którą poddaną tej procedurze, był Henry Dundas, wicehrabia Melvil-le (1742–1811), Pierwszy Lord Admiralicji. Oskarżono go w 1806 r. o defraudację pieniędzy publicznych w okresie, gdy kierował brytyjską flotą. Ostatecznie jednak Izba Lordów oczyściła go z zarzutów. Obec-nie nadal istObec-nieje w Wielkiej Brytanii procedura impeachmentu, ale Obec-nie jest już stosowana.

Drugim państwem, które wprowadziło procedurę impeachmentu i nadal stosuje, są Stany Zjednoczone. Została wpisana do Konstytucji 1787 r. Według przepisów w stan oskarżenia można postawić oraz sądzić wyższych urzędników administracji federalnej – prezydenta, wi-ceprezydenta, sekretarzy departamentów, sędziów Sądu Najwyższego – za zdradę, przekupstwo oraz inne ciężkie przestępstwa i przewinie-nia. Procedurę inicjuje Izba Reprezentantów, natomiast sądzi i wydaje wyrok Senat większością kwalifikowaną 2/3 obecnych na posiedzeniu senatorów. Konsekwencją wyroku skazującego jest usunięcie danej osoby z urzędu oraz utrata prawa do wykonywania funkcji publicz-nych w przyszłości. Orzeczenia Senatu są ostateczne i nie przysługuje od nich odwołanie. Dotychczas dwa razy zastosowano tę procedurę w całości. Pierwszą osobą postawioną w stan oskarżenia i sądzoną był prezydent Andrew Johnson (1808–1875). W 1868 r. oskarżono go o zdradę stanu za bezprawne usunięcie z urzędu dotychczasowe-go sekretarza wojny Edwina Stantona. Izba Reprezentantów posta-wiła Johnsona w stan oskarżenia, ale podczas głosowania w Senacie do większości kwalifikowanej zabrakło jednego głosu, więc Johnson został uniewinniony. Drugą oskarżoną i sądzoną osobą był prezydent William „Bill” Clinton (ur. w 1946 r.), któremu zarzucono składanie fałszywych zeznań oraz blokowanie działań organów wymiaru spra-wiedliwości w sprawach o molestowanie seksualne. Wprawdzie Izba Reprezentantów w 1998 r. postawiła Clintona w stan oskarżenia, ale Senat w 1999 r. uznał go za niewinnego. Procedurę impeachmentu roz-poczęto także wobec dwóch innych prezydentów: Johna Tylera (1790– –1862), oskarżonego o zdradę stanu, polegającą na rzekomym wpro-wadzaniu rządów dyktatorskich oraz Richarda Nixona (1913–1994), w związku z „aferą Watergate”, polegającą na nielegalnych działaniach

w celu skompromitowania opozycji. W pierwszym przypadku Izba Re-prezentantów odrzuciła wniosek w 1843 r., natomiast Nixon w 1974 r. sam ustąpił z urzędu jeszcze przed głosowaniem nad wnioskiem o po-stawienie w stan oskarżenia. Prawo impeachmentu próbowano zasto-sować wobec wiceprezydentów: w 1873 r. był nim Schuyler Colfax (1823–1885), oskarżony o wzięcie łapówki i korupcję, zaś w 1973 r. – Spiro Agnew (1918–1996),w związku z „aferą Watergate”. Obaj zre-zygnowali ze stanowisk zanim wszczęto procedurę.

Procedura impeachmentu istnieje również w innych państwach: Bra-zylii, Irlandii oraz niektórych byłych republikach radzieckich: Białorusi, Litwie, Rosji i Ukrainie. W Brazylii, według Konstytucji z 1988 r., od-powiedzialność ponoszą prezydent, wiceprezydent, ministrowie sta-nu, sędziowie Najwyższego Sądu Federalnego, Prokurator Generalny oraz naczelni dowódcy wojskowi za naruszenie konstytucji federalnej, a w szczególności czyny, które godzą w: 1) istnienie Unii; 2) swobodne sprawowanie władzy przez władzę ustawodawczą, władzę sądowni-czą, prokuraturę i konstytucyjne władze jednostek federacji; 3) korzy-stanie z praw politycznych, indywidualnych i socjalnych; 4) bezpie-czeństwo wewnętrzne kraju; 5) rzetelność w administracji; 6) ustawę budżetową oraz 7) wykonywanie ustaw i wyroków sądowych. O po-stawieniu w stan oskarżenia decyduje Izba Deputowanych większością 2/3 członków ustawowego składu, natomiast sądzi i wydaje wyrok Senat Federalny również większością 2/3 członków ustawowego skła-du. Wyrok Senatu oznacza złożenie danej osoby z urzęskła-du. W 2016 r. tej procedurze została poddana prezydent Dilma Rousseff (urodzona w 1947 r.), odwołana wyrokiem Senatu ze stanowiska za złamanie pra-wa administracyjnego i podatkowego. W Irlandii Konstytucja z 1937 r. przewiduje postawienie w stan oskarżenia prezydenta za niewłaściwe zachowanie. Procedurę może wszcząć każda z obu izb irlandzkiego parlamentu i postawić prezydenta w stan oskarżenia większością 2/3 jej ustawowego składu. Wówczas druga z izb przeprowadza docho-dzenie i większością 2/3 ustawowego składu orzeka o winie głowy państwa, tym samym usuwając ją z urzędu.

Na Białorusi i Ukrainie oraz w Rosji odpowiedzialność ponoszą pre-zydenci, oskarżeni o zdradę stanu lub inne ciężkie przestępstwo,

któ-rzy, skazani, zostają zmuszeni opuścić urząd. Konstytucja białoruska z 1994 r. przewiduje, że decyzję o postawieniu w stan oskarżenia i prze-prowadzeniu dochodzenia podejmuje Izba Deputowanych większością 2/3 ustawowego składu izby, natomiast dochodzenie przeprowadza i wydaje wyrok Rada Republiki większością 2/3 ustawowego składu izby. Konstytucja rosyjska z 1993 r. przewiduje, że oskarżenie wysuwa Duma Państwowa, natomiast śledztwo prowadzi i orzeka wyrok Rada Federacji. Decyzje podejmowane są większością 2/3 ustawowego skła-du izb. W 1999 r. proceskła-durę zastosowano wobec prezydenta Borysa Jelcyna (1931–2007), oskarżając go o przyczynienie się do kryzysu i destabilizacji państwa, jednak wniosek nie zyskał odpowiedniej więk-szości w Dumie. Na Ukrainie natomiast, według konstytucji z 1996 r., prezydent może zostać złożony z urzędu decyzją Rady Najwyższej, która przeprowadza cały proces impeachmentu. Decyzję o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia podejmuje większością 2/3 ustawowego składu izby, natomiast wyrok skazujący zapada większością 3/4 ustawo-wego składu izby. Inaczej przedstawia się sytuacja na Litwie. Konstytu-cja tego państwa z 1992 r. przewiduje, że w stan oskarżenia mogą być postawieni prezydent, przewodniczący i sędziowie Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego i Sądu Apelacyjnego oraz parlamentarzyści za poważne naruszenie konstytucji, złamanie przysięgi lub popełnienie przestępstwa. Sejm podejmuje taką decyzję większością 3/5 głosów ogólnej liczby swoich członków. W 2004 r. procedurze tej został podda-ny prezydent Rolandas Paksas (urodzopodda-ny w 1956 r.), oskarżopodda-ny między innymi o przestępstwa na tle korupcyjnym. Został on uznany za winnego i usunięty z urzędu prezydenckiego. [T. Koziełło]

R. Balicki, Ustroje państw współczesnych, Wrocław 2003; K. Baran, Dzieje przestępstw politycznych w Anglii między średniowieczem a współczesnością, Kraków 2000; B. Dziemidok-Olszewska, W. Sokół (red.), Encyklopedia po-litologii, t. II: Instytucje i systemy polityczne, Warszawa 2012; M. Jagielski, Odpowiedzialność prezydenta USA przed sądem (na tle kazusu prezydenta Clintona), „Państwo i Prawo” 1998, z. 5; M. Jagielski, Odpowiedzialność prezydenta USA przed sądem (na tle kazusu prezydenta Clintona), „Państwo i Prawo” 1998, z. 5; A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Leksykon politologii, Wrocław 2004; A. Makowski, Instytucja impeachmentu w Stanach Zjed-noczonych, „Państwo i Prawo” 1975, nr 12; R.M. Małajny, Amerykański

model odpowiedzialności konstytucyjnej, „Studia Prawnicze” 1990, nr 3; P. Mikuli, Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w Zjednoczonym Kró-lestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, [w:] Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2010; A. Podbielski, Odpowiedzialność prezydenta w systemie kon-stytucyjnym Stanów Zjednoczonych, Warszawa–Wrocław 1975; A. Pułło, Ustroje państw współczesnych, Warszawa 2006; M. Sczaniecki, K. Sójka--Zielińska, Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 2016.

Imperializm (łac. imperialis – imperium, a także władza) – w

tradycyj-nym znaczeniu to: a) polityka zagraniczna państw kapitalistycznych, polegająca na podporządkowaniu sobie innych państw w drodze eks-pansji politycznej, militarnej, ekonomicznej i ideologicznej. Inna ter-minologia określa to w następujący sposób: b) jako najwyższe, mono-polistyczne stadium kapitalizmu, które charakteryzuje wysoki stopień koncentracji produkcji i kapitału oraz zastąpienie wolnej konkurencji przez panowanie monopoli. Termin powstał w wyniku przemian, które zaszły w kapitalizmie na przełomie XIX i XX w. W Polsce pogląd ów stał się znany w dwudziestoleciu międzywojennym za sprawą środowi-ska skupionego wokół pism: „Bunt Młodych” i „Polityki”, których redak-torem naczelnym był Jerzy Giedroyć. Pojęcie imperializmu najczęściej pojawiało się w artykułach publicystycznych Adolfa Bocheńskiego, który na łamach obu pism zajmował się głównie tematyką dotyczącą polityki zagranicznej. [A. Bąk-Pitucha]

A.M. Bocheński, Odwieczny wróg Rzeczypospolitej Polskiej, „Bunt Mło-dych”, 10.02.1936, nr 2; A.M. Bocheński, Polski imperializm ideowy, „Bunt