Ikona błogosławionej Reginy Protmann jako forma przekazu wiary

Słowa kluczowe: ikona, ikonografia, bł. Regina Protmann, jubileusz, świętość, diecezja war-mińska.

Keywords: icon, iconography, blessed Regina Protmann, jubilee, sanctity, Diocese of Warmia.

Schlüsselworte: Ikone, Ikonografie, selig gesprochene Regina Protmann, Jubiläum, Heilig-keit, ermländische Diözese.

TEOLOGIA

Ks. Dariusz Sonak Wydział Teologii

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Wprowadzenie

W Koœciele Warmiñskim od 18 stycznia 2013 r. do 18 stycznia 2014 r.

trwa³ rok jubileuszowy z okazji 400-lecia œmierci b³. Reginy Protmann¹ – za³o¿y-cielki Zgromadzenia Sióstr œw. Katarzyny Aleksandryjskiej. Z okazji obchodów tego roku mia³o miejsce wiele wydarzeñ. Odby³o siê sympozjum o Reginie Protmann w Uniwersytecie Warmiñsko-Mazurskim w Olsztynie – „B³ogos³awio-na Regi„B³ogos³awio-na Protmann i Zgromadzenie Sióstr Œw. Katarzyny – wk³ad w dziedzictwo kulturowe Warmii”. W Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie mia³a miejsce wysta-wa poœwiêcona historii i pracy Zgromadzenia² zatytu³owana: „B³. Regina Prot-mann (1552–1613) i jej dzie³o. Wk³ad Sióstr Katarzynek w dziedzictwo kulturowe Warmii”. W olsztyñskiej konkatedrze œw. Jakuba oraz w koœciele œw. Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie wykonano oratorium muzyczne o b³ogos³awionej.

Zosta³a równie¿ wydana ksi¹¿ka Œwiat³o, które nie mo¿e zagasn¹æ³ o ¿yciu

Adres/Adresse/Anschrift: ks. mgr Dariusz Sonak, Wydzia³ Teologii (doktotant), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II , Al. Rac³awickie 14, 20-950 Lublin, xdsonak@wp.pl.

1 Zob. B. Œliwiñska, Regina Protmann, Encyklopedia Katolicka, t. XVI, Lublin 2012, k. 1317-1318.

2 Zgromadzenie Sióstr œw. Katarzyny Aleksandryjskiej Dziewicy i Mêczennicy – dalej jako Zgro-madzenie.

3 K. Leszczyñska, D. Sonak, Œwiat³o, które nie mo¿e zagasn¹æ. Opowiadanie o ¿yciu B³ogos³a-wionej Reginy Protmann, Olsztyn 2013.

120 Ks. Dariusz Sonak

Teologia

Reginy Protmann adresowana g³ównie do m³odzie¿y. Nie zabrak³o rekolekcji i dni skupienia prowadzonych dla m³odych oraz licznych spotkañ dotycz¹cych jej ¿ycia i dzia³alnoœci. Ponadto z tytu³u roku jubileuszowego zosta³a namalowa-na⁴ ikona⁵ b³. Reginy Protmann. Powsta³o wiele opracowañ dotycz¹cych jej

¿ycia oraz Zgromadzenia, które za³o¿y³a⁶. Najwa¿niejszym z nich jest ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann, Za³o¿ycielki Zgromadzenia Sióstr Œwiêtej Kata-rzyny Dziewicy i Mêczennicy, napisany przez wiarygodnego kap³ana z 1623 r.

przet³umaczony na jêzyk polski w 1979 r. Brakuje jednak publikacji ukazuj¹cych i omawiaj¹cych jej duchowoœæ. St¹d te¿ w artykule zostanie podjêta próba interpretacji jej ikony. Artystyczny i duchowy komentarz mo¿e pomóc w pozna-niu czêœci duchowoœci tak wa¿nej b³ogos³awionej Ziemi Warmiñskiej; sakralny charakter ikony jest drog¹ kontemplacji samego Stwórcy i Jego dzie³, i tym tokiem bêdziemy postêpowali, analizuj¹c ikonê jako formê przekazu wiary.

Ikony dzisiaj

Gdy mówimy o ikonie nale¿y przypomnieæ, ¿e u jej fundamentu le¿y tajem-nica wcielenia Syna Bo¿ego⁷. Cz³owiek po stworzeniu mia³ w sobie obraz Bo¿y (Rdz 1,27), by³ ju¿ wtedy Jego ikon¹. Piêkno tego obrazu naruszy³ grzech pierworodny. Jednak wcielenie odwiecznego S³owa przywróci³o ludziom drogo-cennoœæ ikony stworzenia. W cz³owieczeñstwie Jezusa nasze cz³owieczeñstwo odnalaz³o swoj¹ prawdê i zdolnoœæ do przebóstwienia jako dzieci Bo¿e. Tak wiêc maluj¹c ikony œwiêtych i b³ogos³awionych mo¿na przybli¿aæ siê do Boga,

4 „Niektórzy autorzy uznaj¹, ¿e s³owo »pisaæ« aplikowane do twórczoœci ikonograficznej jest w jêzyku polskim rusycyzmem; inni wyprowadzaj¹ z tradycji »pisania« ikony teologiê analogii Pisma

Œwiêtego i ikony oraz S³owa – Logosu, które sta³o siê Cia³em i jest bardziej Obrazem (ikon¹) Boga niewidzialnego ni¿ S³owem. Wydaje siê jednak, ¿e tradycjê tê nale¿y wyprowadziæ od s³owa perigraphein, które zosta³o u¿yte w Horosie Soboru Nicejskiego II. S³owo to wyra¿a, ¿e Jezus Chrystus jest »do opisania«, ¿e mo¿na Go opisaæ w formie plastycznej (np. w ikonie, mozaice itd.)”. Za: J. Ró¿ycka--Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, Zabrze 2011, s. 18–19.

5 Gr. eikon – obraz, wizerunek, podobizna.

6 Zob. B. Œliwiñska, Dzieje Zgromadzenia Sióstr œw. Katarzyny Dziewicy i Mêczennicy, Olsztyn 1998; eadem, B³. Regina Protmann – osobowoœæ i dzie³o, Studia Warmiñskie 38 (2001), s. 155–166;

M. Olczyk, G³êbia wiary i mi³oœci, Olsztyn 1991; M.£. Krebs, B³ogos³awiona Regina Protmann i jej dzie³o, Braniewo 1999; eadem, Kult Matki Reginy Protmann na przestrzeni wieków, Studia Warmiñskie 40 (2003), s. 429–440; eadem, Wp³yw beatyfikacji Matki Reginy Protmann na rozwój jej kultu, Olsztyn 2003; T. Podgórska, Regina Protmann wzorem m¹droœci oraz ofiarnej s³u¿by wyp³ywaj¹cej z mi³oœci Boga i cz³owieka, Studia Warmiñskie 40 (2003), s. 417–428; A.C. Endlich, G. Bohn, Imiê jej Regina, Rzym-Grottaferrata 1999; B. Ziviani, Regina Protmann opowiada historiê swego ¿ycia, Rzym 1996;

K. Leszczyñska, Aby s³u¿yæ, Strasburg 1999.

7 Katechizm Koœcio³a Prawos³awnego, Kraków 2001, s. 39–40.

121

Ikona błogosławionej Reginy Protmann jako forma przekazu wiary Studia Warmińskie 51 (2014)

który w danym cz³owieku ukaza³ swoje dzie³a⁸. W kulcie ikon nie chodzi o oddawanie czci samemu przedmiotowi. Ikona pe³ni rolê poœrednika, to d¹¿e-nie do archetypu⁹, wiêc wpatruj¹c siê w ikonê, czeœæ oddaje siê danemu œwiête-mu, a przez to Bogu¹⁰. Wspó³czeœnie w Koœciele ³aciñskim jest widoczne spore zainteresowanie ikonami oraz odnotowuje siê renesans ich powstawania nie tyl-ko w zgromadzeniach zatyl-konnych maluj¹cych ityl-kony (np. Karmelitanki Bose ze Szczecina, Sprêcowa, Gdyni itd.). Dzia³aj¹ liczne szko³y i warsztaty pisania ikon w Polsce (Szko³a Ikonopisarska Pantokrator z siedzib¹ w Zabrzu, Policealne Studium Ikonograficzne w Bielsku Podlaskim, Karmelitañska Szko³a Malowania Ikon im. œw. Józefa w Wadowicach, Œl¹ska Szko³a Ikonograficzna), w wielu wspólnotach ikona zajmuje wa¿ne miejsce i czêsto wkomponowuje siê w ¿ycie liturgiczne parafii. Odkrywana jest jako wskazówka w ¿yciu chrzeœcijañskim, która sprzyja modlitwie oraz pog³êbianiu relacji z Bogiem. Ikona wyra¿a jednoœæ wiary, gdy¿ nale¿y do Koœcio³a pierwszych wieków. Dlatego korzystanie z jej bogactwa przybli¿a Koœció³ Wschodni i Zachodni. Czêsto podkreœla siê, ¿e Sobór Nicejski II w 787 r. by³ ostatnim wspólnym soborem chrzeœcijañskim przed podzia³em, a dotyczy³ kultu ikon. Powrót do tego historycznego momen-tu pomaga odnaleŸæ wspólne Ÿród³o fascynacji ikonami. Odkrywanie jej jako p³aszczyzny komunikacji miêdzy poszczególnymi tradycjami chrzeœcijañskimi rozwija dialog ekumeniczny. Ci¹gle na nowo jest tak¿e odkrywana waga i si³a sztuki ikon. Odbiorca dojrza³y wchodzi z ikon¹ w relacjê podmiotow¹, a co wiêcej, dziêki ³asce mo¿e ona przemieniæ go wewnêtrznie¹¹.

Ikona bł. Reginy Protmann

Kanonizacji i beatyfikacji nowych œwiêtych i b³ogos³awionych zawsze to-warzyszy powstawanie ich wizerunków. Pierwszy portret Reginy pochodzi z 1613 r. i przedstawia j¹ na ³o¿u œmierci z krzy¿em i ró¿añcem w d³oni. Z okazji beatyfikacji b³. Reginy Protamann, która mia³a miejsce 13 czerwca 1999 r.

w Warszawie, zosta³ sporz¹dzony jej portret przez Zbigniewa Koty³³o¹² z Lublina.

8 S. Bu³gakow, Ikona i kult ikony, Bydgoszcz 2002, s. 55.

9 Zob. H. Paprocki, Zwi¹zki pomiêdzy ikon¹, teologi¹ i liturgi¹, ELPIS. Czasopismo teologiczne 13 (2011), s. 38–58.

10 K. Onasch, A. Schnieper, Ikony. Fakty i legendy, Warszawa 2002, s. 18–19.

11 R. Rogoziñska, Ikona w sztuce XX wieku, Kraków 2009, s. 51–55, 207; L. Uspienski, Teologia ikony, Warszawa 2009, s. 423; J. Ró¿ycka-Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, s. 302.

12 „Zbigniew Koty³³o – artysta plastyk. Urodzony 1 XII 1953 w Lublinie. Malarz, rzeŸbiarz, grafik, medalier. Autor ponad 100 medali (w tym serii »Wielkie bitwy i dowódcy polscy« wybitych przez Mennicê Pañstwow¹). W dziedzinie malarstwa wykona³ monumentalne prace na uroczystoœci beatyfikacyjne

122 Ks. Dariusz Sonak

Teologia

W roku jubileuszu 400-lecia œmierci Reginy namalowanie jej ikony by³o okazj¹ do nowego spojrzenia na jej osobê i charyzmat. Ikona œwiêtych to nie portret ani fotografia przedstawiaj¹ca naturalny wygl¹d. Obcy jest jej realizm postaci, pro-porcjonalnoœæ, zewnêtrzne podobieñstwo, choæ wizerunek ma cechy indywidu-alne danego œwiêtego. Ikona przedstawia œwiêtego jako osobê przemienion¹ Bo¿¹ ³ask¹, uduchowion¹ oraz przebóstwion¹. Nie ukazuje samego cia³a, ale ducha ¿yj¹cego w ciele, przez co staje siê obrazem ca³ego cz³owieczeñstwa. To ona jest noœnikiem kontaktu miêdzy œwiêtym, a wiernym, który przez modlitwê bierze udzia³ w jego œwiêtoœci¹³.

w Polsce i we W³oszech. Jeden z obrazów znajduje siê […] w Watykanie. Specjalizuje siê w malarstwie portretowym i sakralnym. Prace jego pêdzla znajduj¹ siê w o³tarzach koœcio³ów w Rzymie, Rio de Janeiro, Warszawie, Lublinie, Bia³ymstoku, Opatowie, Nowym Mieœcie n. Pilic¹ i Ostrzeszowie, £om¿y,

¯arach i wielu innych. Wykona³ liczne portrety znanych postaci, m.in. Ojca Œwiêtego w sali obrad Episkopatu Polski w Warszawie. Otrzyma³ osobiste podziêkowanie za dzia³alnoœæ twórcz¹ i b³ogos³awieñ-stwo od papie¿a Jana Paw³a II”; za: http://kotyllo.republika.pl/Home/home.html (16.02.2014).

13 I. Jazykowa, Oto czyniê wszystko nowe. Ikona w XX wieku, Warszawa 2011, s. 213; S. Bu³ga-kow, Ikona i kult ikony, s. 88–89; J. Charkiewicz, Ikonografia œwiêtych w prawos³awiu, Warszawa 2012, s. 50, 68–70.

Ikona b³. Reginy Protmann napisana przez Grzegorza Prokopiuka; obecnie znajduje siê w neogotyckim klasztorze Regina Coeli Sióstr Zgromadzenia Œwiêtej Katarzyny w Braniewie

(zdjêcie ks. Dariusz Sonak)

123

Ikona błogosławionej Reginy Protmann jako forma przekazu wiary Studia Warmińskie 51 (2014)

Ikonê Reginy zalicza siê do typu portretowych. Namalowa³ j¹ Grzegorz Prokopiuk, absolwent Wydzia³u Teologii Prawos³awnej Chrzeœcijañskiej Akade-mii Teologicznej w Warszawie, prowadz¹cy swoj¹ pracowniê ikon w Supraœlu.

Malarstwo dla niego to sztuka, która umo¿liwia g³êbsze poznanie Boga, cz³owie-ka i œwiata przemienionego. „W niej odbija siê obraz wszechobecnego Boga, obraz ludzi i œwiata”¹⁴. Ikona Reginy ma wymiary 120x96 cm i obecnie znajduje siê w neogotyckim klasztorze Regina Coeli Sióstr Zgromadzenia Œwiêtej Kata-rzyny w Braniewie. Praca nad ni¹ trwa³a kilka tygodni. Najpierw przez dwa tygodnie powstawa³a deska i przygotowywany by³ grunt. (Deska w swej symbo-lice odwo³uje siê do drzewa ¿ycia z Ksiêgi Rodzaju oraz do drzewa krzy¿a.

P³aszczyzna wewn¹trz obramowania to kowczeg, co w jêzyku cerkiewno-s³o-wiañskim oznacza Arkê, czyli miejsce œwiête¹⁵). Nastêpnie przez tydzieñ sporz¹-dzano projekt na bazie wczeœniejszych obrazów, poniewa¿ nie jest ³atwo z reali-stycznych form obrazu wydobyæ realizm ikoniczny. Kolejne dwa tygodnie pracy zajê³o malowanie i z³ocenie. PóŸniej nast¹pi³o lakierowanie, które trwa³o cztery dni. Przy malowaniu zastosowano technikê tempery jajecznej¹⁶. Ostatni etap w pisaniu to nadanie imienia ikonie, które jest to¿same z osob¹ przedstawion¹ na niej. Uwieñczenie ca³ego dzie³a stanowi poœwiêcenie ikony, czyli obrzêd koœcielnego nadania nazwy. Dopiero wtedy „ikona w pe³ni staje siê ikon¹” dziêki

³asce Ducha Œwiêtego¹⁷. Poœwiêcenie tej ikony mia³o miejsce 27 grudnia 2012 r.

w wy¿ej wymienionym klasztorze.

Komentarz artystyczny i duchowy

Z³ote t³o ikony eliminuje iluzjê przestrzeni, zatrzymuje oko tylko na wize-runku i uwidacznia go. Ka¿dy kolor dziêki takiemu t³u jest wyodrêbniony, po-szczególne barwy sprawiaj¹ wra¿enie autonomicznych. Nie widaæ Ÿróde³ œwiat³a

– ani wewnêtrznego, ani zewnêtrznego. Na takie ujêcie ma wp³yw technika temperowa, choæ wymiar duchowy jest tu wa¿niejszy: ikona jest uwolniona od materialnej rzeczywistoœci, to „okno do wiecznoœci”, to ³¹cznoœæ z dzie³em

¿ycia Reginy¹⁸. Na ikonie przewa¿a kolor z³oty – to on jest tu œwiat³em.

Przypo-14 http://pisanieikon.pl/o-mnie.html (13.02.2014).

15 J. Ró¿ycka-Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, s. 173; E. Smykowska, Iko-na. Ma³y s³ownik, Warszawa 2008, s. 44.

16 Tempera (z ³ac. temperare – mieszaæ p³yny, rozcieñczaæ) jajeczna jest jedn¹ z najstarszych technik malowania ikon. Jajko kurze s³u¿y w niej za substancjê wi¹¿¹c¹, z któr¹ ³¹czy siê np. miód, wino, sok figowy, piwo. Dodaje siê do nich czasem glicerynê, cukier b¹dŸ miód, aby opóŸniæ proces schniêcia takiej farby przy cienko-warstwowym nak³adaniu. K. Onasch, A. Schnieper, Ikony. Fakty i legendy, s. 239.

17 S. Bu³gakow, Ikona i kult ikony, s. 72–73.

18 K. Onasch, A. Schnieper, Ikony. Fakty i legendy, s. 281–283.

124 Ks. Dariusz Sonak

Teologia

mina blask Boga, Jego niedostêpnoœæ¹⁹. W ten blask Bo¿ej rzeczywistoœci wpisuje siê postaæ b³. Reginy, która ca³a jest zanurzona w tej œwiat³oœci, niepo-chodz¹cej od cz³owieka. Jej ¿ycie zosta³o przebóstwione przez Boga. Nimb nad jej g³ow¹ – figura uwa¿ana za najdoskonalsz¹, niemaj¹c¹ pocz¹tku ani koñca

– tak jak Bóg – g³osi prawdê o doskona³oœci Boga. Nie jest wyró¿niaj¹cym znakiem œwiêtoœci, ale promieniowaniem œwietlistej istoty, dla której œwiêtoœæ to norma ontologiczna²⁰. Regina promieniuje nie sob¹, ale Bogiem, w którym w swoim ¿yciu by³a zanurzona, mówi¹c: „I w Sercu Twym odpocznê na wieki […] ach oby dusza moja z mi³oœci ku Tobie stopnia³a jak wosk od s³oñca.

I z Tob¹ siê zjednoczy³a Panie i Bo¿e mój”²¹.

D³oñ z prawej górnej strony ikony to d³oñ Boga Ojca, który zapocz¹tko-wa³ dobre dzie³a w Reginie. D³oñ jest wysuniêta z obrêczy bêd¹cej w ró¿nych niebieskich barwach – od b³êkitu a¿ po granat. Kolor ten symbolizuje Niebo,

¿ycie niebiañskie, transcendencjê w relacji do tego, co ziemskie i zmys³owe.

Ostatni kolor jest granatowy, mroczny – symbol Boga niepojêtego ludzkim rozumem i niepoznawalnego, jednak stopniowo objawiaj¹cego siê cz³owiekowi, który s³ucha Jego S³owa²². Regina otrzyma³a ³askê z g³êbi Bo¿ego istnienia, aby podj¹æ ¿ycie oddane Bogu, po ludzku niezrozumiane i niepojête, gdy¿ pochodzi z Niego samego. D³oñ Ojca Niebieskiego b³ogos³awi jej, a ona wpatrzona w ni¹, w duchu pos³uszeñstwa, wyra¿a swym pokornym spojrzeniem gotowoœæ pe³nie-nia Jego woli, tak jak On chce, prosz¹c s³owami: „O Panie i mój Bo¿e, spraw, abym nie upodoba³a w ¿adnym stworzeniu, lecz tylko w Tobie jedynie, Bo¿e mój i Panie”²³.

Regina w prawej d³oni trzyma czerwony krzy¿, czyli podstawowy symbol wiernoœci. Czerwony kolor przypomina mêczeñsk¹ œmieræ Syna Bo¿ego oraz to, ¿e tylko krzy¿ i jego umi³owanie daje prawdziwe ¿ycie. To symbol nie tyle

œmierci, ale ¿ycia (kolor krwi), zmartwychwstania i prawdy, ¿e cz³owiek umiera-j¹c tutaj na ziemi dla siebie i swojej woli, tak naprawdê zmartwychwstaje i ¿yje Bo¿ym ¿yciem²⁴. Jego czerwieñ przypomina mi³oœæ Boskiego Oblubieñca do swej Oblubienicy – Reginy i to w³aœnie on staje siê „ognist¹ strza³¹ mi³oœci, która wszystko przewy¿sza”²⁵. Krzy¿ niejako unosi Reginê, podtrzymuje jej

¿ycie i j¹ prowadzi. Œwiadoma tego wznosi spojrzenie wdziêcznoœci do Ojca,

19 I. Jazykowa, Œwiat ikony, Warszawa 2007, s. 32.

20 P. Evdokimov, Prawos³awie, Warszawa 1986, s. 277–279.

21 ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann, Za³o¿ycielki Zgromadzenia Sióstr Œwiêtej Katarzyny Dzie-wicy i Mêczennicy, napisany przez wiarygodnego kap³ana, Grottaferrata (Roma) 1979, s. 18.

22 J. Ró¿ycka-Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, s. 180; J. Charkiewicz, Iko-nografia œwiêtych w prawos³awiu, s. 89–90.

23 ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann…, s. 18.

24 J. Ró¿ycka-Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, s. 180–181.

25 ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann…, s. 18.

125

Ikona błogosławionej Reginy Protmann jako forma przekazu wiary Studia Warmińskie 51 (2014)

gdy¿ Ten prowadzi³ j¹ królewsk¹ drog¹ krzy¿a, œladami Syna swego Umi³owa-nego²⁶. Krzy¿ utrzymuje j¹ w zupe³nym oddaniu siê Jezusowi przez œlub

czysto-œci, który jest darem Jezusa – Mi³oœci Ukrzy¿owanej, i to on stanowi centrum jej

¿ycia, tak jak stanowi centrum ikony. To nie Regina trzyma krzy¿, ale on j¹ podtrzymuje, a ona uniesiona ³ask¹ Oblubieñca wo³a³a: „O s³odki Panie Jezu utrzymaj mnie w ³asce swojej bym Ciê nigdy nie opuœci³a i nie zasmuci³a grze-chami”²⁷.

Królewsk¹ drogê, jak¹ przesz³a Regina, przypomina habit, który jest kolo-ru purpurowego. Czerñ – symbol œmierci, przechodzi w purpurê dziêki blasko-wi krzy¿a. Ten kolor symbolizuje mi³oœæ Boga do swojej s³u¿ebnicy. To dziêki krzy¿owi Regina partycypuje w królewskiej godnoœci oraz w wiecznej uczcie Bo¿ego Baranka²⁸. Na purpurowy habit zarzucony jest, od g³owy po ramiona, bia³y welon – symbol czystoœci, œwiêtoœci, prostoty (kolor niezmieszany), wspólnoty ze œwiatem boskim, sprawiedliwoœci²⁹. Regina, ¿yj¹c wed³ug praw-dy, zas³u¿y³a na miano sprawiedliwej przed Bogiem.

W lewej d³oni Regina trzyma regu³ê swojego Zgromadzenia zatwierdzon¹ przez Matkê – Koœció³ w osobie bpa Marcina Kromera w 1583 r.³⁰ Nie trzyma jej w go³ej d³oni, ale przez habit³¹. Czyni tak dlatego, poniewa¿ regu³a powsta³a wskutek pos³uszeñstwa natchnieniom Ducha Œwiêtego. To Bóg daje regu³ê.

Stanowi ona przed³u¿enie Ewangelii i odczytanie jej w zupe³nym poœwiêceniu siê przez praktykê trzech rad ewangelicznych. Z³oty kolor regu³y przypomina o jej Boskim natchnieniu. Regina obejmuj¹c j¹ wyra¿a oddanie siê w ubóstwie Bogu, gdy¿ to regu³a wyznacza granicê i formê ¿ycia bogatego przed Bogiem, a ubogiego przed œwiatem. Prawnie spisana forma ¿ycia jest niejako zapieczêto-wana trzema pieczêciami i wymaga za ka¿dym razem, aby odczytywaæ j¹ na nowo. Odpieczêtowuje siê to, co nowe. Nie wystarczy raz do niej siêgn¹æ i zapamiêtaæ. Nale¿y j¹ czytaæ przez swoje ¿ycie, przez praktykowanie trzech

œlubów, gdy¿ bez jednoœci miêdzy tym Bo¿ym orêdziem a ¿yciem – traci swój sens. Pieczêcie przypominaj¹, ¿e nie mo¿e jej czytaæ ka¿dy, gdy¿ forma ¿ycia, jak¹ przedstawia, „przeznaczona” jest dla powo³anych i wybranych przez same-go Boga. Cztery prostok¹ty widoczne na regule symbolizuj¹ pierwsze cztery

26 Ibidem, s. 32.

27 Ibidem, s. 36.

28 J. Charkiewicz, Ikonografia œwiêtych w prawos³awiu, s. 91; E. Smykowska, Ikona. Ma³y s³ownik, s. 67.

29 I. Jazykowa, Œwiat ikony, s. 34; J. Ró¿ycka-Klejnowska, D. Klejnowski-Ró¿ycki, Studium ikony, s. 178–179.

30 Zob. J. Misiurek, Kromer Marcin, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 2002, kol. 1305–1306.

31 W liturgii prawos³awnej do tej pory jest zwyczaj brania przedmiotów przez welony, aby nie pokalaæ ich œwiêtoœci. Tak samo w liturgii rzymskokatolickiej, np. b³ogos³awieñstwa Najœwiêtszym Sakramentem udziela kap³an, os³aniaj¹c swoje rêce welonem.

126 Ks. Dariusz Sonak

Teologia

konwenty: Braniewo (1583 r.), Orneta (1586 r.), Lidzbark Warmiñski (1587 r.) i Reszel (1593 r.)³². Przypominaj¹ równie¿, ¿e misja Reginy i jej dzie³o zosta³y nie tylko zainspirowane, ale s¹ dalej prowadzone przez Ducha Œwiêtego, i tym samym wpisuj¹ siê w dzia³alnoœæ ewangelizacyjn¹ Koœcio³a³³. Tylko w ³asce Ducha Œwiêtego regu³a pomog³a jej realizowaæ s³owa modlitwy: „Spraw, bym mog³a z czystej mi³oœci ku Tobie pogardzaæ sob¹ i ca³ym œwiatem”³⁴.

B³ogos³awi¹ca rêka symbolizuj¹ca Boga Ojca, krzy¿ – miejsce zaœlubin z Synem Bo¿ym i regu³a – owoc pos³uszeñstwa natchnieniom Ducha Œwiêtego, wyznaczaj¹ ca³y ruch ikony. Uk³adaj¹ siê w trójk¹t – symbol Trójjedynego Boga i zarazem ko³o, w które niejako wpisuje siê Regina. Zewnêtrznie jej osoba wydaje siê nieruchoma, statyczna. Bez znajomoœci jej ¿ycia, oddania Bogu nie dostrze¿e siê ukrytego dynamizmu, paradoksu ikony, czyli nieruchomego ru-chu³⁵. Trudno jest oddaæ tajemnicê Trójcy Œwiêtej w formie materialnego prze-kazu. Mo¿na czasem obserwowaæ Jej dzia³ania w cz³owieku, który przyk³adem swojego ¿ycia zosta³ przebóstwiony ³ask¹. Przez pos³uszeñstwo Ojcu, ¿ycie oddane Synowi w czystoœci i ¿ycie ubogie w Duchu Œwiêtym, Regina wpisuje siê w ¿ycie samego Boga, w dynamizm Jego dzia³ania. Jej oczy zdaj¹ siê byæ zanurzone w Bogu, co symbolizuje poszukiwanie przez Reginê Jego woli. Ikona nie oddaje piêkna ludzkich oczu, ale bogactwo ducha, którego Ÿród³em jest Bóg. Oczy sprawiaj¹ wra¿enie, ¿e wszystko koncentruje siê i ¿yje w jej wnêtrzu Bogiem. Spojrzenie oddaje duchowe napiêcie i oczekiwanie na s³owa Tego, który j¹ wezwa³. Przez sw¹ gotowoœæ zostaje zaproszona i w³¹czona w ruch

¿ycia Bo¿ego. Dzieli siê Jego mi³osierdziem, patrz¹c równie¿ na tych, których Bóg powierza jej opiece. W¹skie usta s¹ zamkniête, poniewa¿ trwaj¹ w modli-tewnej kontemplacji, tak jak ca³a jej osoba. Usta stworzone s¹ po to, by spo¿y-waæ Eucharystiê i œpiespo¿y-waæ hymn uwielbiania w wiecznoœci³⁶: „Daj mi tylko o Bo¿e kochaæ Ciê wiecznie, wiecznie Ciê czciæ i uwielbia攳⁷.

Rêkaw Reginy ma ten sam kolor, co rêkaw d³oni Boga Ojca. Habit, który charakteryzuje siê skromnoœci¹ i prostot¹ jest zakoñczony z³otym mankietem rêkawa. W taki sposób zosta³a podkreœlona królewska godnoœæ drogi zakonnej obranej przez ni¹ i inne kobiety, które zapragnê³y ¿yæ jak ona³⁸. Dzia³alnoœæ Reginy by³a czynami natchnionymi: pos³uga chorym, nauczanie dziewcz¹t, tro-ska o koœcio³y, o wspó³siostry – s¹ to dzie³a podtrzymywane prawic¹ samego

32 M. Olczyk, G³êbia wiary i mi³oœci, s. 26.

33 Katechizm Koœcio³a Prawos³awnego, s. 465.

34 ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann…, s. 18.

35 P. Evodokimov, Sztuka ikony teologia piêkna, Warszawa 2006, s. 191.

36 Ibidem, s. 191; J. Charkiewicz, Ikonografia œwiêtych w prawos³awiu, s. 79–81.

37 ¯ywot S³ugi Bo¿ej Reginy Protmann…, s. 36.

38 A. Tradigo, Ikony i œwiêci prawos³awni, Warszawa 2011, s. 288.

127

Ikona błogosławionej Reginy Protmann jako forma przekazu wiary Studia Warmińskie 51 (2014)

Boga. Jej integraln¹ czêœæ ¿ycia stanowi³o pe³nienie uczynków mi³osierdzia wy-p³ywaj¹cych z jej jednoœci z Bogiem. Praktykowana przez ni¹ asceza uczyni³a z niej „pannê roztropn¹”, która doczeka³a siê przybycia Oblubieñca i zosta³a zaproszona na gody weselne (Mt 25, 1-13). Pokora by³a jej najwiêksz¹ si³¹, która umieœci³a j¹ w krêgu bliskoœci Boga³⁹. Kontemplacja Boga i uczynki mi³osierdzia w jej codziennoœci uzupe³nia³y siê wzajemnie, a przez to uobecnia³y Chrystusa, który ca³ego siebie odda³ Koœcio³owi w tamtych wiekach dotkniête-go podzia³em, ograbionedotkniête-go i cierpi¹cedotkniête-go⁴⁰.

Zakończenie

Jan Pawe³ II podczas Mszy beatyfikacyjnej wypowiedzia³ o Reginie nastê-puj¹ce s³owa:

„[…] odda³a siê ca³ym sercem dzie³u odnowy Koœcio³a na prze³omie XVI i XVII stulecia. Jej dzia³alnoœæ, p³yn¹ca z umi³owania Pana Jezusa ponad wszystko, przypad³a na czasy po Soborze Trydenckim. Czynnie w³¹czy³a siê w posoborow¹ reformê Koœcio³a, wielkodusznie pe³ni¹c pokorne dzie³o mi³o-sierdzia. Za³o¿y³a zgromadzenie, które ³¹czy³o kontemplacjê Bo¿ych tajemnic z opiek¹ nad chorymi w ich domach oraz z nauczaniem dzieci i m³odzie¿y

¿eñskiej. Szczególnie wiele uwagi poœwiêci³a duszpasterstwu kobiet. Zapomina-j¹c o sobie, b³ogos³awiona Regina dalekowzrocznym spojrzeniem obejmowa³a potrzeby ludu i Koœcio³a. Has³em jej ¿ycia sta³y siê s³owa: Jak Bóg chce. ¯arliwa mi³oœæ przynagla³a j¹ do pe³nienia woli Ojca Niebieskiego, na wzór Syna Bo¿e-go. Nie lêka³a siê podejmowaæ krzy¿ codziennej s³u¿by, daj¹c œwiadectwo Chry-stusowi zmartwychwsta³emu”⁴¹. Z ikony b³. Reginy mo¿na odczytaæ jej

¿eñskiej. Szczególnie wiele uwagi poœwiêci³a duszpasterstwu kobiet. Zapomina-j¹c o sobie, b³ogos³awiona Regina dalekowzrocznym spojrzeniem obejmowa³a potrzeby ludu i Koœcio³a. Has³em jej ¿ycia sta³y siê s³owa: Jak Bóg chce. ¯arliwa mi³oœæ przynagla³a j¹ do pe³nienia woli Ojca Niebieskiego, na wzór Syna Bo¿e-go. Nie lêka³a siê podejmowaæ krzy¿ codziennej s³u¿by, daj¹c œwiadectwo Chry-stusowi zmartwychwsta³emu”⁴¹. Z ikony b³. Reginy mo¿na odczytaæ jej

W dokumencie 512014 WARMIŃSKIE STUDIA (Stron 119-129)