Stowarzyszenie Miłośników Historii Piłki Nożnej zbiera informacje na temat miast, w których rozgrywa-no mecze mistrzostw świata w tej dyscyplinie.
Od 2 do 25 czerwca 1978 r. odbywały się one między innymi w mieście Mar del Plata. Informacje dotyczące opadów i temperatury powietrza w Mar del Plata przed-stawia wykres obok.
Ryc. 1. Mar del Plata – informacje klimatyczne Źródło: http://www.klimadiagramme.de, zmienione
Zadanie 1
Czy na podstawie informacji klimatycznych (ryc. 1) można sprawdzić poprawność poniższych stwierdzeń?
Stwierdzenie Czy można je sprawdzić?
1. Mar del Plata leży na półkuli
południowej. Tak / Nie
2. Mar del Plata leży na półkuli
zachodniej. Tak / Nie
Komentarz
Zadanie sprawdza umiejętność korzystania z kli-matogramu i analizowania danych liczbowych doty-czących przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku, w miejscach o różnym położeniu na kuli ziemskiej. Uczeń powinien przeana-lizować dane, żeby określić, czy zawarte w zadaniu in-formacje są wystarczające do sprawdzenia poprawności podanych stwierdzeń. W przypadku pierwszego stwier-dzenia – uczeń może wywnioskować o położeniu miej-scowości na półkuli południowej, ale drugiego stwier-dzenia nie da się sprawdzić za pomocą tych danych.
W zależności od poziomu wiedzy ucznia, zadanie można rozwiązać biorąc pod uwagę ogólniejsze i bar-dziej szczegółowe informacje. Uczeń słabszy powinien wiedzieć tylko, że na przeciwnej półkuli najcieplej jest wtedy, gdy w Polsce jest najchłodniej. Na klimatogra-mie należy więc zidentyfikować najchłodniejsze klimatogra- miesią-ce w środku roku, a nie tak, jak u nas – w miesiącach skrajnych. Uczeń powinien jednak rozumieć, z którymi półkulami związana jest zmienność pór roku: północną i południową czy wschodnią i zachodnią.
Inni uczniowie mogą rozumieć specyfikę ruchu obiegowego Ziemi i na tej podstawie wywnioskować
różnice w występowaniu najwyższych temperatur w ciągu roku na półkulach północnej i południowej.
Wyniki dla pierwszej części zadania przedstawia poniższy wykres. Z określeniem prawdziwości pierw-szego stwierdzenia najlepiej poradzili sobie uczniowie, którzy uzyskali najlepsze wyniki w całym teście (grupa 8). Ten wiersz lepiej różnicuje uczniów zdolnych, ponie-waż linia poprawnych odpowiedzi wyraźnie wznosi się dopiero w grupach uczniów, którzy wypadli najlepiej w całym teście (wykres 1.) Spośród badanych uczniów 65,7% wybrało właściwą odpowiedź.
Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w pierwszej części zadania
Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź.
Na podstawie klimatogramów nie da się okre-ślić, czy dane miejsce leży na półkuli zachodniej, czy wschodniej. Rozkład temperatur w ciągu roku nie zmie-nia się wraz ze zmianą długości geograficznej, bo tem-peratury nie są zależne w tak dużym stopniu od ruchu obrotowego, jak od ruchu obiegowego. Tak więc zazna-czenie odpowiedzi twierdzącej świadczy o całkowitym niezrozumieniu istoty czynników kształtujących
kli-SZK OŁA NA UK A KR Ó TK O
mat. Poprawnych odpowiedzi w tym wierszu udzieliło 67,3% uczniów, przy czym najlepszy wyniki uzyskali uczniowie najzdolniejsi – z grupy 8, podobnie jak miało to miejsce w przypadku pierwszego stwierdzenia.
Za poprawne rozwiązanie całego zadania uważa się dokonanie dwóch prawidłowych wyborów. W przepro-wadzonym badaniu 54,7% uczniów udzieliło poprawnej odpowiedzi, podejmując dwukrotnie właściwą decyzję.
Byli to głównie uczniowie, którzy uzyskali najlepszy wynik w całym teście, co można prześledzić na wykre-sie 2. Zadanie lepiej różnicuje uczniów zdolniejszych, ponieważ linia poprawnych odpowiedzi jest bardziej stroma dla tych właśnie uczniów.
Wykres 2. Odsetek uczniów w poszczególnych grupach, którzy rozwiązali poprawnie całe zadanie
Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.
Zadanie przeznaczone jest zasadniczo dla III etapu edukacyjnego choć może być również wykorzystane w szkole ponadgimnazjalnej przy okazji powtarzania czy utrwalania wiedzy i umiejętności, które diagnozuje.
Zadanie można stosować na sprawdzianie i na lekcji.
Zadanie diagnozuje umiejętności opisane wymaga-niami ogólnymi:
1.2. Korzystanie z różnych źródeł informacji geogra-ficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map,
fotografii, rysunków, wykresów i danych staty-stycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu groma-dzenia, przetwarzania i prezentowania informa-cji geograficznych.
2.1. Identyfikowanie związków i zależności oraz wy-jaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geogra-ficznym.
4.1. Kształtowanie postaw. Uczeń rozwija w sobie ciekawość świata poprzez zainteresowanie włas-nym regionem, Polską, Europą i światem.
Diagnozuje również poziom umiejętności opisa-nych wymaganiami szczegółowymi:
3. 2 Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń charakteryzuje na podstawie wykresów lub da-nych liczbowych przebieg temperatury powie-trza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych po-łożonych w różnych strefach klimatycznych;
wykazuje na przykładach związek między wy-sokością Słońca a temperaturą powietrza.
2.4. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.
Zadanie 2
Korzystając z informacji klimatycznych (ryc. 1) oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących miejscowości Mar del Plata.
Stwierdzenie Prawda czy fałsz?
1. Roczna amplituda temperatur po-wietrza wskazuje na morską odmianę klimatu.
Prawda / Fałsz
2. Wysokość opadów świadczy
o poło-żeniu w terenie pustynnym. Prawda / Fałsz
Komentarz
Zadanie sprawdza umiejętność korzystania z kli-matogramu i analizowania danych liczbowych doty-czących przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku. Na ich podstawie uczeń ma określić cechy klimatu Mar del Plata, a dokładniej – ustalić, czy klimat ten ma cechy klimaty morskiego.
Udzielenie poprawnych odpowiedzi wymaga od ucznia znajomości podstawowego słownictwa geograficznego (m.in. roczna amplituda temperatury powietrza, cechy klimatu morskiego), umiejętności obliczania lub szaco-wania rocznej amplitudy temperatury powietrza anali-zy wysokości i rozkładu opadów w skali roku. W świetle danych uczeń może także uwzględnić położenie miej-scowości nad poziomem morza i wykluczyć występo-wanie górskiej odmiany klimatu.
By móc określić prawdziwość pierwszego stwierdze-nia uczeń powinien wiedzieć, co to jest roczna amplitu-da temperatur powietrza i w jaki sposób się ją oblicza, a następnie odnieść jej wartość do wartości amplitud charakterystycznych dla klimatów morskich.
Popraw-SZK OŁA NA UK A KR Ó TK O
nej odpowiedzi w tym przypadku udzieliło 68% ogółu badanych. Zróżnicowanie odpowiedzi w skali całej gru-py było niewielkie (wykres 1), co świadczy, iż zadanie to słabo różnicuje uczniów.
Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w pierwszej części zadania
Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź.
W celu ustalenia prawdziwości drugiego stwier-dzenia uczeń powinien przeanalizować wysokości miesięcznych sum opadów i ich rozkładu w roku oraz zwrócić uwagę na roczną sumę opadów. Uczeń, który wie, jaka jest roczna suma opadów w Polsce, może tak-że wykorzystać tę wiedzę w celu porównania klimatu Mar del Plata z klimatem w Polsce i na tej podstawie zaznaczyć prawidłową odpowiedź. Ilość poprawnych odpowiedzi w tym przypadku była podobna jak w czę-ści pierwszej zadania i wyniosła 68,9% ogółu badanych, natomiast zróżnicowanie wśród wszystkich badanych uczniów było zdecydowanie większe – od 48,3% do 81,6% poprawnych wskazań (wykres 2.). Przebieg li-nii poprawnych odpowiedzi świadczy o tym, że drugi wiersz zadania był dla uczniów trudniejszy i lepiej ich
różnicował. Można zastanawiać się, czy sposób wyko-nania klimatogramu, na którym skale opadów i tempe-ratur zaczynają się na różnym poziomie, mógł zmylić uczniów. Należy jednak pamiętać, że oprócz wykresu uczniowie mieli do dyspozycji tabelę z danymi liczbo-wymi. Mimo iż wykres skonstruowany był odmiennie od tych zamieszczanych w podręcznikach szkolnych, to jego analiza nie powinna przecież sprawić uczniom większych problemów. Wskazane jest wykorzystywanie w pracy z uczniami różnych typów wykresów np. pub-likowanych w codziennej prasie, tygodnikach, Interne-cie itd., zwłaszcza, jeśli nie są skonstruowane tak, jak w podręcznikach. Ważne, by uczniowie potrafili korzy-stać naprawdę z różnych źródeł informacji, a nie tylko starannie wyselekcjonowanych i powtarzalnych.
Ta część zadania lepiej różnicowała uczniów, co można stwierdzić analizując przebieg linii poprawnej odpowiedzi (Fałsz) na wykresie 2. W grupie uczniów najsłabszych poprawne odpowiedzi stanowiły ok. 50%, natomiast w grupie najlepszych ponad 80%. Niemal we wszystkich grupach uczniów, w tej części zadania prze-ważały poprawne odpowiedzi.
Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi w drugiej części zadania
Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.
Za poprawne rozwiązanie całego zadania uważa się dokonanie dwóch prawidłowych wyborów. W gru-pie uczniów najsłabszych 36% uczniów rozwiązało całe zadanie poprawnie, podczas gdy w dwóch najlepszych grupach ok.67% uczniów udzieliło poprawnych odpo-wiedzi. Spośród wszystkich badanych uczniów 56,3%
udzieliło poprawnej odpowiedzi, dokonując za każdym razem prawidłowego wyboru.
Wykres 3. Odsetek uczniów w poszczególnych grupach, którzy rozwiązali poprawnie całe zadanie.
Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.
Zaprezentowana wiązka zadań, oprócz sprawdza-nia wcześniej opisanych umiejętności, może wpły-wać pozytywnie na rozwijanie ciekawości poznawczej uczniów, szczególnie tych, którzy interesują się piłką nożną. Być może będą oni chcieli sprawdzić w różnych źródłach (mapy, atlas, Internet), gdzie dokładnie poło-żone jest Mar del Plata (to duże ale mało znane miasto w prowincji Buenos Aires). Dlatego wiązka zadań z ba-dania Laboratorium myślenia jest przykładem zadań spełniających IV wymaganie ogólne podstawy progra-mowej, czyli kształtowanie postaw, rozwijanie zaintere-sowań młodzieży.
SZK OŁA NA UK A KR Ó TK O
Zadanie można wykorzystać i do pracy na lekcji i na sprawdzianie na III etapie edukacyjnym (gimnazjum).
Podobnie jak pierwsze zadanie z wiązki może ono słu-żyć do utrwalania umiejętności również na etapie szko-ły ponadgimnazjalnej.
Sprawdza ono stopień opanowania wymagań ogól-nych:
1.2. Korzystanie z różnych źródeł informacji geogra-ficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych staty-stycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu groma-dzenia, przetwarzania i prezentowania informa-cji geograficznych
2.1. Identyfikowanie związków i zależności oraz wy-jaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geogra-ficznym.
4.1. Kształtowanie postaw. Uczeń rozwija w sobie ciekawość świata poprzez zainteresowanie włas-nym regionem, Polską, Europą i światem.
oraz wymagań szczegółowych:
3.2. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń charakteryzuje na podstawie wykresów lub da-nych liczbowych przebieg temperatury powie-trza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych poło-żonych w różnych strefach klimatycznych; obli-cza amplitudę temperatur powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza.