Stan infrastruktury komunalnej

Odmienna wielkość i struktura rodzajowa inwestycji w małych miastach oraz na obszarach wiejskich przekłada się na zróŜnicowanie stanu infrastruktury komunalnej.

Największą jednorodnością w obrębie gmin miejsko-wiejskich cechuje się sieć wodociągowa, której dostępność w miastach i jego wiejskim otoczeniu jest wysoka (poza odosobnionymi przypadkami), zbliŜona do siebie, i wynosi odpowiednio 90,9% oraz 76,6%.

Większe zróŜnicowanie zaznacza się w odniesieniu do gęstości sieci wodo-ciągowej, która na terenie miast (3,08 km/km²) jest ponad trzykrotnie większa niŜ na wsiach (0,86 km/km²). Nie jest to jednakŜe wynikiem istniejącego niedoinwestowania na obszarach wiejskich, lecz wiąŜe się z odmienną strukturą przestrzenną analizowanych jednostek. Obszary wiejskie odznaczają się prze-wagą terenów wolnych (gruntów rolnych i lasów), na których nie prowadzi się rozbudowy sieci wodociągowej.

Odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku sieci kanalizacyjnej, która jest przykładem infrastruktury do niedawna kojarzonej jedynie z terenami miejskimi. Jeszcze w 1995 r. jedynie w 5 gminach miejsko-wiejskich na obszarach wiej-skich jej długość przekraczała 1 km.

Obecnie sieć kanalizacyjna, słuŜąca odprowadzaniu ścieków, funkcjonuje na róŜnym etapie rozwoju, w obrębie wszystkich małych miast oraz na 14 obszarach wiejskich. W latach 1995–2005 podjęto się jej budowy aŜ w 9 jednostkach. Jest to znacząca poprawa, choć naleŜy pamiętać, Ŝe to dopiero początek rozbudowy

2

Por.: M. Adamowicz, ARiMR jako podmiot polityki strukturalnej państwa wobec wsi i rol-nictwa, „Wieś i Rolnictwo” 2000, nr 3; L. Ostrowski, Działalność ARiMR [Agencji Restrukturyza-cji i ModernizaRestrukturyza-cji Rolnictwa] w zakresie wspierania rozwoju infrastruktury techniczno-pro-dukcyjnej: (studium na przykładzie wybranych wsi), IERiGŹ, Warszawa 1997.

Ŝ

kanalizacji na wsiach. Jej rozwój napotyka niestety na duŜe bariery ekonomiczne oraz cechuje się istotnymi dysproporcjami w dostępności w stosunku do miast.

W małych miastach z sieci kanalizacyjnej korzysta średnio 68% mieszkań-ców, przy gęstości sieci wynoszącej 2,3 km/km². Są to wartości duŜo wyŜsze niŜ

średnie dla całej gminy miejsko-wiejskiej (dostępność do kanalizacji – 37%, gęstość sieci – 0,2 km/km²).

Odmiennie przedstawia się sytuacja na terenach wiejskich badanych gmin. Pomimo ciągłego rozwoju kanalizacji, dostępność do niej posiada jedynie 7% mieszkańców, przy średniej gęstości sieci wynoszącej 0,12 km/km². Obejmuje ona swoim zasięgiem głównie tereny w najbliŜszym otoczeniu miasta, do których doprowadzenie sieci nie łączy się z duŜymi kosztami, a takŜe zwarte kompleksy wiejskiej zabudowy mieszkaniowej, do których doprowadza się kolektor zbiorczy bądź buduje w ich pobliŜu oczyszczalnie ścieków.

Z dostępem do kanalizacji, jej rozwojem na danym obszarze wiąŜe się funk-cjonowanie oczyszczalni ścieków. Obiekty tego rodzaju istnieją na terenie wszystkich badanych gmin, z czego większość w miastach (23 na 34 obiekty). Jedynie w przypadku dwóch małych miast ścieki odprowadzane są do oczysz-czalni zlokalizowanych poza granicami ośrodka miejskiego (Aleksandrów Łódzki, Błaszki) – naleŜy to wiązać z brakiem wystarczających terenów dla lokalizacji oczyszczalni w granicach administracyjnych miast (por. tab. 4.5).

Tabela 4.5. Oczyszczalnie ścieków w małych miastach gmin miejsko-wiejskich i ich główne cechy

Małe miasto Rodzaj oczyszczalni ścieków

Przepustowość oczyszczalni ścieków Wiek oczyszczalni ścieków 1 2 3 4

Biała Rawska mechaniczno-biologiczna 530 1997

Drzewica bd 934 1996 Działoszyn mechaniczno-biologiczna 1 800 1966 Kamieńsk mechaniczno-biologiczna 3 500 1997 Koluszki mechaniczno-biologiczna 1 600 1990 Krośniewice mechaniczno-biologiczna 1 999 1992 Łask mechaniczno-biologiczna 1 600 1990 Opoczno mechaniczno-biologiczna 7 504 1974 Pajęczno mechaniczno-biologiczna 1 440 2002 Poddębice mechaniczno-biologiczna 2 900 2005 Przedbórz mechaniczno-biologiczna 700 1992 Rzgów mechaniczno-biologiczna 1 500 1992 Stryków mechaniczno-biologiczna 1 700 1996

Tabela 4.5 (cd.) 1 2 3 4 Sulejów mechaniczno-biologiczna 3 237 1986 Szadek biologiczna 300 1999 Tuszyn mechaniczno-biologiczna 1 785 1989 Uniejów mechaniczno-biologiczna 980 1996 Warta mechaniczno-biologiczna 1 200 1993

Wieluń ^{biologiczna z podwyŜszonym}

oczyszczaniem biogenów ^{7 700 bd}

Wieruszów mechaniczno-biologiczna 1 650 1990

Zelów mechaniczno-biologiczna 1 000 1995

Złoczew biologiczna 300 1994

śychlin mechaniczno-biologiczna 3 750 1973

Źródło: opracowano na podstawie danych z urzędów badanych gmin.

Na obszarach wiejskich funkcjonuje 9 oczyszczalni ścieków (1 w gminie). Są to głównie obiekty o niewielkiej przepustowości (kilkudziesięciu, kilkuset m³ na dobę), wykorzystywane w obsłudze wiejskiego systemu kanalizacyjnego.

Oczyszczalnie ścieków w miastach oraz na obszarach wiejskich wykazują się duŜym zróŜnicowaniem. Dotyczy to liczby obiektów, przepustowości, zdecydowanie wyŜszej w małych ośrodkach miejskich, oraz wieku obiektów. Młodsze oczyszczalnie ścieków dominują na obszarach wiejskich (por. tab. 4.6).

Tabela 4.6. Relacje w zakresie liczby, wieku i przepustowości oczyszczalni ścieków w miastach i na obszarach wiejskich gmin miejsko-wiejskich regionu łódzkiego

Wyszczególnienie ^Liczba

oczyszczal-ni ścieków

Średnia

przepu-stowość obiektu

(m³/doba)

Średni wiek obiektu

(w odniesieniu do roku 2005) (w latach)

Małe miasta 23 2 157 14

Obszary wiejskie 11 97 11

Źródło: opracowano na podstawie danych z urzędów badanych gmin.

Krótka charakterystyka systemu wodno-kanalizacyjnego w gminach miej-sko-wiejskich wskazuje na wyraźne zróŜnicowanie ich stanu oraz dostępności. Jego główną miarą jest zdecydowanie odmienny poziom rozwoju sieci kanaliza-cyjnej. Pomimo podejmowanych prób jej rozbudowy od 1995 r., na obszarach wiejskich wyróŜnia się nadal duŜym niedoinwestowaniem. WaŜną cechą wzajemnych relacji jest równieŜ podobna dostępność do sieci wodociągowej, przy jednocześnie bardzo zróŜnicowanej gęstości (por. rys. 4.6).

Ŝ

Rys. 4.6. ZróŜnicowanie stanu systemu wodno-kanalizacyjnego w małych miastach i na obszarach wiejskich na tle wartości średnich dla gmin miejsko-wiejskich regionu łódzkiego

Źródło: opracowano na podstawie danych z urzędów badanych gmin

Odmiennego rodzaju relacje obserwuje się w przypadku infrastruktury dro-gowej. Drogi gminne to podstawowy szkielet komunikacyjny danej jednostki prze-strzennej, którego znaczenie jest zdecydowanie większe na obszarach wiejskich (często stanowią połączenie z siedzibą gminy oraz drogami wyŜszego szczebla) niŜ w miastach, w których główny system drogowy tworzą przewaŜnie drogi wyŜszego szczebla. Większość dróg gminnych przebiega przez obszary wiejskie, choć ich gęstość jest oczywiście większa na terenach miejskich. Nie przekłada to się na stan ich nawierzchni. W małych miastach i na obszarach wiejskich udział dróg o nawierzchni utwardzonej jest do siebie zbliŜony (por. tab. 4.7).

Dodatkowo, pomiędzy stanem nawierzchni dróg gminnych a charakterem obszaru zachodzi wyraźna zaleŜność. Wraz ze wzrostem udziału dróg o na-wierzchni ulepszonej w małych miastach, rośnie ich udział na obszarach wiejskich. Świadczy to równomiernym rozwoju infrastruktury drogowej.

Odrębnym elementem są utwardzone ciągi piesze, czyli chodniki. Stanowią one znaczący element zagospodarowania przestrzeni małych miast, rzadko występują na obszarach wiejskich, gdzie przewaŜają pobocza nieutwardzone.

Na 17 gmin, z których pozyskano dane na temat powierzchni (długości) chodników, jedynie w pięciu obszarach wiejskich funkcjonują chodniki będące własnością komunalną. Budowane są one przede wszystkim w centrach miast, wzdłuŜ głównych ulic, ostatnio równieŜ na terenie nowych osiedli zabudowy mieszkaniowej – jednorodzinnej.

Tabela 4.7. Stan komunalnej infrastruktury drogowej w małych miastach i na obszarach wiejskich gmin miejsko-wiejskich regionu łódzkiego

Wyszczególnienie Małe miasta Obszary wiejskie

Gęstość dróg (km/km2) 2,3 0,6

Udział dróg o nawierzchni utwardzonej (w %) 63,9 52,0

Gęstość chodników (m²/km²) 1 819,5 79,1

Źródło: opracowano na podstawie danych z urzędów badanych gmin.

Z systemem drogowym gmin miejsko-wiejskich łączy się równieŜ zbiorowy transport lokalny. Istnieje on w 10 badanych gminach, przy czym w większości brak jest większych róŜnic pomiędzy jego dostępnością w miastach i na obszarach wiejskich. Dominują pojedyncze linie autobusowe, przewaŜnie obsługiwane przez inne samorządy, posiadające charakter tranzytowy. Ich celem jest połączenie siedziby gminy z innym większym ośrodkiem, np. powiatowym. Jedynie Opocz-no, Łask i Wieluń posiadają własny system komunikacji zbiorowej, który obejmu-je swoim zasięgiem część miejską, w mniejszym stopniu zaś część wiejską gminy. DuŜe zróŜnicowanie pomiędzy miastami i obszarami wiejskimi występuje w zakresie infrastruktury cieplnej³. Jej dostępność ogranicza się do samych ośrodków miejskich. Sieć cieplna obsługuje 12 miast, z czego tylko w czterech jej dostępność przekracza 50%.

W odróŜnieniu od powyŜszych, infrastruktura z zakresu gospodarki odpa-dami (w tym przypadku są to składowiska odpadów komunalnych) występuje głównie na obszarach wiejskich analizowanych gmin. Jest to podyktowane dostępnością do wolnych terenów (por. tab. 4.8).

Tabela 4.8. Liczba, wiek i powierzchnia składowisk odpadów komunalnych w małych miastach i na obszarach wiejskich w gminach miejsko-wiejskich regionu łódzkiego

Wyszczególnienie ^Liczba

składowisk

Średni wiek

(w stosunku do 2005) ^{Średnia powierzchnia (ha)}

Małe miasta 17 24 3,04

Obszary wiejskie 10 14 5,51

Źródło: opracowano na podstawie danych z urzędów badanych gmin.

Są to obiekty słuŜące składowaniu odpadów z całej gminy. W przypadku pięciu gmin towarzyszą im inne obiekty słuŜące gospodarce odpadami, głównie sortownie odpadów (szerzej por. rozdz. 2).

3

Ze względu na brak danych, analiza infrastruktury związanej z dostarczaniem gazu ziemne-go została pominięta.

Ŝ

4.3. Oddziaływanie małego miasta na stan infrastruktury