Struktura przestrzenna

Analizując rozwój lokalny, obok uwarunkowań o charakterze ekonomicz-nym i społeczekonomicz-nym, podkreśla się równieŜ czynniki przestrzenne, obejmujące organizację danej przestrzeni, a takŜe jej połoŜenie w sieci osadniczej oraz komunikacyjnej (por. rys. 3.16).

Gminy miejsko-wiejskie województwa łódzkiego nie są równomiernie roz-mieszczone w przestrzeni regionu łódzkiego. Większość z nich koncentruje się w zachodniej i środkowo-zachodniej jego części, przede wszystkim, w obrębie byłego województwa sieradzkiego, gdzie tworzą swoisty pas połączonych ze sobą jednostek (od Zelowa po Błaszki).

Gęstość i układ zabudowy DETERMINANTA PRZESTRZENNA PołoŜenie w sieci

osadniczej

Struktura uŜytkowania ziemi

PołoŜenie w sieci komunikacyjnej

Rys. 3.16. Determinanta przestrzenna rozwoju lokalnego i jej składowe

Źródło: opracowanie własne

Pięć badanych gmin połoŜonych jest w obrębie zasięgu aglomeracji łódzkiej (por. rys. 3.17). Pozostają one bezpośrednio pod wpływem stolicy regionu. Są to obszary zurbanizowane, o dominującej funkcji pozarolniczej, gdzie silnie rozwija się strefa zabudowy mieszkaniowej – rezydencjonalnej. Do grupy tej zalicza się: Rzgów, Tuszyn, Aleksandrów Łódzki, Stryków oraz Koluszki.

Rys. 3.17. PołoŜenie gmin miejsko-wiejskich na tle sieci komunikacyjnej województwa łódzkiego

Źródło: opracowanie własne

Wymienione gminy mają dogodne połączenia komunikacyjne z Łodzią, czas dojazdu do centrum miasta wynosi ok. 30–40 min (poza godzinami szczytu). Funkcjonuje dobrze rozwinięta komunikacja zbiorowa – autobusowa. Charakteryzują się dogodnym połoŜeniem drogowym. Poza Koluszkami przez teren wszystkich jednostek przebiegają drogi kołowe o znaczeniu krajowym: Aleksandrów Łódzki (trasa Łódź–Konin), Tuszyn i Rzgów (Łódź–Katowice), Stryków (trasa Łódź–Warszawa, oraz autostrada A-2 w kierunku Poznania).

Poprzez trwającą rozbudowę autostrad i dróg ekspresowych, ich połoŜenie komunikacyjne będzie jeszcze bardziej atrakcyjne, zwłaszcza w przypadku Strykowa (skrzyŜowanie autostrad A-1 i A-2) oraz Rzgowa i Tuszyna (autostra-da A-1 oraz planowana w ich pobliŜu droga ekspresowa S-8 Warszawa– Wrocław).

Obok Koluszek, które stanowią waŜny węzeł kolejowy na trasach w kierun-ku Warszawy, Krakowa, Katowic, Kielc, gminy zlokalizowane w obrębie aglomeracji łódzkiej nie posiadają dogodnego połoŜenia względem sieci kolejowej. Linia kolejowa przebiega jedynie przez gminę Stryków (trasa Łódź– Łowicz), ma ona znaczenie drugorzędne, pełni marginalną rolę w obsłudze ruchu pasaŜerskiego oraz towarowego.

Drugą grupę gmin miejsko-wiejskich w regionie stanowią jednostki zlokali-zowane w zachodniej części regionu. Są to gminy połoŜone w odległości od 30 do 85 km od Łodzi (najdalej Błaszki i Złoczew) o bardzo zróŜnicowanej strukturze, o dominującej funkcji rolniczej, z przewagą usług i handlu oraz drobnej produkcji przemysłowej na terenie małych miast. Główne ośrodki obsługi tych obszarów to Sieradz i Zduńska Wola, w mniejszym stopniu równieŜ Łódź, a dla Zelowa takŜe Bełchatów. Spośród tych jednostek pięć połoŜonych jest przy drogach o znaczeniu krajowym: Poddębice i Uniejów (Łódź–Konin), Łask (Łódź–Sieradz, Piotrków Trybunalski–Sieradz), Błaszki (Sieradz–Kalisz) oraz Złoczew (Sieradz–Wrocław, Sieradz–Opole). Przez teren czterech gmin przebiega linia kolejowa. W przypadku Błaszek i Łasku jest to linia łącząca Łódź z Kaliszem, dla Szadku oraz Poddębic jest to magistrala węglowa relacji Herby Nowe–Gdynia.

Najliczniejszą grupę gmin miejsko-wiejskich regionu łódzkiego stanowią jednostki połoŜone marginalnie w stosunku do Łodzi, przy granicach wojewódz-twa. Są to: Wieluń i Wieruszów w południowo-zachodniej części regionu, Działoszyn i Pajęczno oraz Przedbórz na południu, Opoczno, Drzewica i Biała Rawska na wschodzie, a takŜe Krośniewice i śychlin na północy. Gminy te cechują niewielkie powiązania z Łodzią. Ich marginalne rozmieszczenie w sto-sunku do centrum regionu nie decyduje o ich połoŜeniu komunikacyjnym. Krośniewice to skrzyŜowanie dwóch najwaŜniejszych dróg kołowych w Polsce: Gdańsk–Katowice, Warszawa–Poznań, przez teren gmin Wieluń i Wieruszów przebiegają drogi łączące Warszawę z Wrocławiem, Opoczno leŜy na trasie z Łodzi oraz Piotrkowa Trybunalskiego w kierunku Lublina.

Uzupełnienie gmin miejsko-wiejskich regionu łódzkiego stanowią dwie jednostki zlokalizowane na południe od Łodzi, w odległości ok. 50–60 km, czyli Sulejów i Kamieńsk. Nie są one połoŜone marginalnie w stosunku do Łodzi, cechuje je dobre połoŜenie komunikacyjne, jednocześnie nie stanowią

bezpo-średniego otoczenia miasta wojewódzkiego.

Sulejów to gmina sąsiadująca od zachodu z Piotrkowem Trybunalskim, pozostająca pod duŜym oddziaływaniem tego średniej (w skali kraju), a duŜej (w skali regionu) wielkości ośrodka miejskiego. Przez jej obszar przebiega droga krajowa w kierunku Radomia, dalej Lublina. Kamieńsk to gmina leŜąca przy drodze krajowej Łódź–Katowice. Przez jej teren (na południe od miasta zlokali-zowana jest stacja kolejowa) przebiega linia kolejowa (Warszawa–Katowice).

Drugą determinantą przestrzenną rozwoju lokalnego jest struktura uŜytko-wania ziemi. W badanych jednostkach obszary wolne (rolne i leśne) zajmują przeciętnie 88% powierzchni. W większości gmin ich udział jest do siebie zbliŜony. W grupie tej dominują grunty rolne, obejmujące średnio 65% po-wierzchni (por. rys. 3.18).

Rys. 3.18. Struktura uŜytkowania ziemi w gminach miejsko-wiejskich województwa łódzkiego

Źródło: opracowano na podstawie danych GUS, 2002

Lasy w gminach miejsko-wiejskich zajmują przeciętnie 23% powierzchni. Ich udział cechuje się duŜym zróŜnicowaniem. śychlin, Krośniewice oraz Rzgów to przykłady gmin, w których powierzchnia leśna nie przekracza 5%. Największy udział lasów występuje w Działoszynie oraz Przedborzu (powyŜej 50%).

Pozostałe rodzaje gruntów stanowią przeciętnie 12%, wśród nich są to głównie tereny zabudowy mieszkalnej, szlaki komunikacyjne oraz nieuŜytki.

Elementem zagospodarowania przestrzennego, nawiązującym do struktury uŜytkowania ziemi, jest gęstość zabudowy, liczona jako liczba budynków, przypadająca na km² powierzchni. Jest to wskaźnik, który nie uwzględnia powierzchni zajętej przez budynki, jednakŜe ze względu na dominującą zabu-dowę jednorodzinną oraz zagrodową na badanych obszarach realnie oddaje istniejący charakter zabudowy.

Największą gęstością zabudowy cechują się, jednocześnie największe, jednostki, czyli Wieluń, Opoczno, Koluszki, Łask oraz Aleksandrów Łódzki.

Średnio na jednostkę powierzchni przypada w nich ok. 30 budynków (por. rys. 3.19).

Rys. 3.19. Gęstość zabudowy w gminach miejsko-wiejskich regionu łódzkiego (za rok 2002)

Źródło: opracowano na podstawie danych GUS, 2005

ZaleŜność pomiędzy wielkością danej jednostki a gęstością zabudowy po-twierdza niewielka jej wartość w gminach najmniejszych, takich jak: Przedbórz, Szadek oraz Warta, gdzie wartość wskaźnika jest niŜsza od 10.

3.4. Główne determinanty zróŜnicowania infrastrukturalnego