Inne wypowiedzi performatywne na mocy prawa

W tym punkcie wspomnimy jeszcze o jednym typie wypowiedzi, którym mocy sprawczej nadaje prawo. W przeciwieństwie do większości aktów prawnych mają one formę ustną i służą do tworzenia stanów rzeczy w pewnych oficjalnych sytuacjach takich jak rozprawa sądowa czy obrady sejmu. Podstawowym założeniem jest w ich przypadku jest wypowiadanie ich przez właściwe osoby, a więc w sądzie możliwość tworzenia prawnych stanów rzeczy przypada sędziemu np. gdy powie Obsojam vas na dve leti zapora brez možnosti predčasnega pogojnega odpusta; to wyrok obowiązuje. Bliżej przyjrzymy się przebiegowi obrad sejmu, gdzie funkcję podobną jak sędzia w sądzie pełni marszałek sejmu.

Zawierają one różnego typu wypowiedzi performatywne. Tutaj interesują nas takie, które tworzą pewne oficjalne stany rzeczy na podstawie prawa, prawo czyni je skutecznymi, np. tak

jak sędzia może wydać wyrok w sądzie, tak obrady sejmu może otworzyć tylko marszałek, ponieważ tak mówią przepisy prawne, wypowiedź w ustach innego uczestnika obrad byłaby w terminologii Austina niewypałem. Nie będziemy brać pod uwagę wypowiedzi

performatywnych takich jak np. obietnica posła, ponieważ taka wypowiedź bazuje na

nieformalnej, a nie formalnej konwencji społecznej (o tego typu wypowiedziach mowa będzie w następnej części pracy).

Jak już powiedzieliśmy, niektóre wypowiedzi marszałka sejmu pełnią funkcję sprawczą na podstawie prawa. Dzięki czynnościom mownym może on otwierać i zamykać obrady, nadawać moc prawną decyzjom podjętym w trakcie obrad oraz sam podejmować decyzje. Charakterystyczne dla wypowiedzi performatywnych bazujących na formalnej konwencji społecznej jest fakt, iż często przyjmują formę performatywów utajonych lub inaczej mówiąc ich sprawczość nie jest wyrażona eksplicytnie (przepisy prawne, wiele typów dokumentów urzędowych). Tak może być również w przypadku omawianych wypowiedzi.

Mogą zawierać czasownik performatywny, ale często występują bez niego np.

Ugotavljam, da je predlog sprejet.

Predlog je sprejet.

Bywa również, że czasownik performatywny występuje, ale tak naprawdę nie tworzy stanu rzeczy, na który wskazuje jego semantyka, tak więc performatywność jest wyrażona eksplicytnie, ale rodzaj illokucji już nie, np.

Predlagam, da ugotovimo prisotnost. Prisotnih je 47 poslank in poslancev.

Czasownik predlagam według słownika oznacza: reči, izraziti komu kaj z namenom, da o tem premisli in to sprejme, se za to odloči⁸⁸

Wypowiedzi performatywne wypowiadane przez marszałka możemy podzielić na takie, które bezpośrednio tworzą stan rzeczy, którego dotyczą oraz takie, które go nie tworzą,

W powyższym przykładzie mamy do czynienia z podjęciem decyzji, a nie z propozycją, marszałek nie proponuje posłom, żeby sprawdzić obecność, tylko informuje ich, że sprawdzanie obecności nastąpi, czasownik predlagam pełni rolę zwrotu grzecznościowego.

88 http://bos.zrc-sazu.si/cgi/a03.exe?name=sskj_testa&expression=predlagati&hs=1

ale wypowiedź jest potrzebna, aby stan rzeczy mógł zostać uznany, nadaje mu więc mocy prawnej. Przyjrzymy się pod tym kontem poszczególnym wypowiedziom:

Pričenjam 1. izredno sejo Državnega zbora Republike Slovenije, ki sem jo sklical na podlagi prvega odstavka 49. člena, prvega odstavka 51. člena in 54. člena poslovnika Državnega zbora.

S tem zaključujem to točko dnevnega reda in zaključujem 1. izredno sejo Državnega zbora Republike Slovenije.

Marszałek rozpoczyna obrady używając czasownika performatywnego pričenjam i kończy je wypowiedzią z czasownikiem zaključujem. Jego wypowiedź tworzy bezpośrednio stan rzeczy – od tego momentu obrady są rozpoczęte (są zakończone) i nie można tego zrobić inaczej niż właśnie przez wypowiedź marszałka.

Ugotavljamo prisotnost! (79 prisotnih.)

Ugotavljam, da je zbor sklepčen in lahko odloča.

Pierwsza z wypowiedzi bezpośrednio tworzy zarządzenie, druga natomiast choć jest

performatywem wyraźnym bezpośrednio tworzy jedynie stwierdzenie, nie o to w niej jednak chodzi. Wypowiedź ta ma na celu stworzenie pozwolenia na podjęcie obrad (lub głosowania) i ten stan rzeczy tworzy implicytnie. Bezpośrednio jest on wynikiem obecności odpowiedniej liczby posłów na sali, to ona pozwala podjąć obrady, ale wypowiedź marszałka stwierdzająca ten fakt jest konieczna i przez to ma charakter performatywny.

Prehajamo na 1. točko dnevnega reda.

To marszałek podejmuje dany temat, który będzie przedmiotem obrad (choć oczywiście wcześniej jest to ustalane przez głosowanie lub w inny sposób), on decyduje, kiedy zagadnienie zacznie być omawiane i czyni to najczęściej w słowach, jak w powyższym przykładzie. W ten sposób tworzy bezpośrednio stan rzeczy, którego wypowiedź dotyczy, a więc rozpoczęcie punktu obrad.

Dajem besedo gospodu Mozetiču.

Besedo ima gospod Branko Tomažič.

Powyższe wypowiedzi w sposób bezpośredni tworzą pozwolenie na zabranie głosu. Może być to wyrażone performatywem wyraźnym (jak w pierwszym zdaniu) lub utajonym (zdanie drugie).

Odrejam odmor in sejo nadaljujemo ob 13.45 uri.

Očitno pa je nekaj narobe z ozvočenjem. Obveščen sem... (Tehnične težave z ozvočenjem.) Sejo bomo nadaljevali čez deset minut.

Prawo pozwala marszałkowi na tworzenie pewnych zarządzeń, takich jak przerwa w obradach. Performatywność wypowiedzi zdecydowanie najczęściej jest wyrażona

eksplicytnie (przykład pierwszy), ale bywa również implicytnie, wtedy przeważnie potrzebny jest odpowiedni kontekst (przykład drugi).

Na glasovanje dajem predlog, da se 10. točka umakne z današnje izredne seje državnega zbora.

Marszałek sejmu poddaje również wnioski pod głosowanie. Najczęściej jego wypowiedź to performatyw wyraźny, który bezpośrednio tworzy taki stan rzeczy, którego dotyczy, a więc czyni dany wniosek przedmiotem głosowania.

Ugotavljamo prisotnost! (75 prisotnih.) Kdo je za tak predlog? (56 poslancev.) Je kdo proti?

(8 poslancev.) Ugotavljam, da je predlog sprejet.

Powyżej znajduje się przykładowa formuła głosowania w sejmie. Jest ono procesem sprawczym, na który składa się działanie językowe (wypowiedzi marszałka), jak również pozajęzykowe (wciskanie odpowiednich guzików przez posłów). Same wypowiedzi nie sprawiają, że wniosek zostaje przyjęty lub odrzucony, jednak bez nich również nie mogłoby się to odbyć. Są to więc wypowiedzi, którym performatywnego charakteru nadaje nie samo prawo, ale muszą towarzyszyć im odpowiednie działania pozajęzykowe.

2.2 Wypowiedzi o funkcji sprawczej na mocy nieformalnych konwencji społecznych