Nieformalne konw encje społeczne jako podstawa sprawczego charakteru wypowiedzi

Poszczególne zwroty będziemy omawiać przyporządkowując je do odpowiedniej reguły, konwencji społecznej, na której bazują. Należy jednak podkreślić, iż wszystkie te

zwroty podlegają przede wszystkim innej, nadrzędnej konwencji, a mianowicie założeniu, że w pewnych okolicznościach należy zachować się tak a tak, bo tego wymaga grzeczność.

Niektóre wypowiedzi tego typu bardziej szczegółowe reguły spełniają tylko teoretycznie, co będzie zaznaczone w ich przypadku. Wydaje się to być dość istotne – część wypowiedzi grzecznościowych to tylko puste znaczeniowo zwroty przyporządkowane do okoliczności, inne oprócz niosą ze sobą pewne treści, np. podziękowanie może być tylko konwencjonalnym zwrotem, jaki klient wypowiada do sprzedawcy na zakończenie zakupów, ale może być też wypowiedzią służącą okazaniu wdzięczność przez nadawcę, a tym samym wzbudzającą też pewne odczucia u odbiorcy. Poszczególne wypowiedzi będziemy omawiać w

przyporządkowaniu do kilku przykładowych szczegółowych reguł, a w ich obrębie odróżnimy te puste znaczeniowo oraz te, które wnoszą jakieś znaczenie.

a) mówiąc coś sprawiamy, że ktoś czuje się doceniony

Zahvaljujem se vsem sodelavcem, upravi in sponzorjem, ki so pripomogli k dobrim rezultatom.

Zelo sem hvaležna vsem, ki mi stojijo ob strani.

Še enkrat pa tudi izražam hvaležnost kolegu Tonetu Partljiču, da mi je povedal še drugi del tistega, kar je v Bistrici slišal (...)

Hvala, ni treba.

Izvolite. – Hvala.

Takich wypowiedzi używamy przeważnie, gdy ktoś coś dla nas zrobił i chcemy (lub niekoniecznie chcemy, ale wypada) wyrazić wdzięczność (trzy pierwsze przykłady).

Podobnie jest, jeśli ktoś nam coś zaproponował, a my nie chcemy skorzystać z propozycji, ale chcemy docenić jego inicjatywę (czwarty przykład). W piątym przykładzie reguła mówiąca o docenieniu kogoś jest czysto teoretyczna, gdyż jest tylko frazą używaną w pewnych

okolicznościach w celu zachowania grzecznościowej konwencji. W przykładach ujęto różne możliwe formy realizacji omawianej reguły – zahvaljujem se to performatyw wyraźny, pozostałe formy od niego pochodzą.

b) mówiąc coś sprawiamy, że ktoś myśli, że żałujemy/jest nam przykro z powodu tego, o czym mowa (Myśli, a nie wie, bo wtedy szczerość byłaby warunkiem koniecznym, a nie jest to możliwe do sprawdzenia, dlatego nie należy stawiać takiego warunku)

Za napako se opravičujem.

Oprostite za zamudo.

Oprostite, kje je stranišče?

Najczęściej przepraszamy, kiedy zrobimy coś niewłaściwego, nie zawsze jednak naprawdę tego żałujemy. Nie ma to znaczenia dla performatywnego charakteru wypowiedzi, bo jak zaznaczyliśmy na początku rozdziału niespełnienie wytyczonych przez Austina warunków oznaczonych grecką literą Γ (nieszczere przeprosiny właśnie tych warunków nie spełniają) nie jest przeszkodą, aby wypowiedź nie była performatywna.

Ostatni przykład, tak jak w poprzednim podpunkcie, czyni regułę czysto teoretyczną, jest tylko zwrotem, którego wymaga bardziej ogólna konwencja, o której była mowa na początku. Tak więc szukając toalety niegrzecznie jest podejść do obcej osoby i prosto z mostu spytać Kje je stranišče? Zwrot przeprosin ma wyrazić żal, iż osobie przeszkadzamy w tym, czym aktualnie się zajmuje. Oczywiście żal ten jest tylko teoretyczny, bo przecież nikt nie żałuje, że przeszkadza komuś w staniu na przystanku, gdy pyta czy już jechał jego autobus.

Jeśli chodzi o formę wypowiedzi bazujących na tej regule, to jedną z możliwości jest znów użycie czasownika performatywnego, jednak druga forma nie pochodzi od niego, tak jak to miało miejsce przy formach pochodnych od zahvaljujem se. Zwrot oprostite to forma rozkazująca innego czasownika – oprostiti (wybaczyć). Z semantycznego i gramatycznego punktu widzenia jest to odwołanie się do odbiorcy, żeby coś zrobił (wybaczyła) i to jest głównym celem wypowiedzi, z pragmatycznego natomiast to nadawca wykonuje kluczową czynność (przeprasza), to, o co prosi się odbiorcę, jest kwestią drugorzędną.

c) mówiąc coś sprawiam, że ktoś myśli, że czegoś dla niego chcemy

Želim ti v prihajajočem letu, da zmoreš mir v sebi, sprejmeš vse tisto, kar pride, a ni v tvoji moči, da spremeniš, da zmoreš pogum spremeniti tisto, kar je v tvoji moči, in modrost, da poznaš razliko.

Star ali mlad, samo to ti voščim: Bog ti daj fanta, ki te bo vreden

Naj vam bo ta dan bolj naklonjen kot je bil tisti pred časom nazaj, ko je bilo manj zadovoljstva.

W dwóch pierwszych przykładach widzimy czasowniki performatywne, których używamy do składania życzeń. Często też czasowniki te pomijamy i zastępujemy je trybem

życzącym⁸⁹, jak w przykładzie trzecim. Istnieje jednak całe mnóstwo zwrotów, w których czasownik jest pominięty z zasady i nie używamy go lub zwrot pochodzi od wypowiedzi z czasownikiem performatywnym. Niekiedy nawet nie zdajemy sobie sprawy, że jest on domyślną częścią zwrotu. Oto przykłady:

Dober dan / večer / dobro jutro (Želim ti dober dan) Zdravo (Želim ti, da bi bil zdrav)

Lahko noč (Želim ti lahko noč) Dober tek (Želim ti dober tek) Srečno pot (Želim ti srečno pot)

Lepo se imej (Želim ti, da bi se imel lepo) Na zdravje (Želim ti, da bi bil zdrav)

Duża część z tych zwrotów jest tak naprawdę pusta znaczeniowo, gdy mówimy na zdravje komuś, kto kichnął, raczej nie myślimy o tym, żeby życzyć mu zdrowia, tylko wypełniamy konwencję grzeczności. Podobnie jest z dober dan / dzień dobry, to tylko wyrażenie grzecznościowe, wypowiadając które nie myślimy o życzeniu komuś czegokolwiek. W tym przypadku dotyczy to jednak przede wszystkim Polaków, ponieważ Słoweńcy oprócz krótkiego dober dan / večer/ dobro jutro (czy jeszcze krótszych dan / čer/ jutro) używają niekiedy formy z czasownikiem voščim lub želim np.

Hvala za besedo. Prav dober dan voščim vsem spoštovanim poslankam in poslancem. Bi zelo na kratko podala nekaj osnovnih karakteristik in razlogov, zakaj je vlada pripravila predlog zakona o upravnih taksah.

Zwrot z czasownikiem przypomina polskie Życzę miłego dnia / wieczora, jednak słoweńskie wyrażenie jest używane jako powitanie (co pokazuje kontekst wypowiedzi), polskie natomiast na pożegnanie. Poza tym istnieje analogiczny zwrot słoweński Želim prijeten dan, który co ciekawe bywa używany zarówno jako powitanie, jak i pożegnanie, np.

Zaključujem to točko dnevnega reda in 46. izredno sejo Državnega zbora Republike Slovenije.

Prijeten dan želim. – pożegnanie

89A. Bajec, R. Kolarič, M. Rupel, Slovenska slovnica, Ljubljana 1956, s. 217

Besedo dajem predstavnikom poslanskih skupin. Prvi se je k razpravi prijavil gospod Borut Pahor v imenu poslanske skupine Združene liste. BORUT PAHOR: Hvala lepa, gospod predsednik. Spoštovane kolegice in kolegi, predsednik vlade, gospod kandidat! Vsem skupaj želim prijeten dan in uspešno delo. – powitanie

d) mówiąc coś sprawiamy, że ktoś myśli, że mamy pewne uczucia

To je Metod.« »Me veseli.«

Moje sožalje, gospa.

Jaz razumem tukaj, sprejmite pač moje globoko sožalje, jezo kolegov iz Združene liste oziroma Socialnih demokratov (…)

Najprej naj ti izrečem sožalje ob smrti očeta.

Naj vam na začetku izrazim sožalje ob izgubi ljubljene osebe.

Ne vem, kako naj ti izrazim sožalje.

Dovolite mi, Vaša Ekscelenca, da Vam izrazim iskreno sožalje v imenu državljanov Republike Slovenije in v svojem imenu.

Sprawienie, żeby ktoś myślał, że mamy pewne uczucia służy oczywiście w mniejszym lub większym stopniu celom grzecznościowym. Na pewno dotyczy to przede wszystkim zwrotu me veseli wypowiadanego, gdy kogoś poznajemy. Nikt nie bierze tych słów dosłownie i przeważnie tak naprawdę nie obchodzi nas czy komuś jest miło nas poznać czy nie, to tylko formalność, dzięki której jesteśmy uprzejmi wobec nowo poznanej osoby. Nieco inaczej jest w przypadku kondolencji; konwencja społeczna nakazuje kulturalnym ludziom złożyć je komuś, kto stracił bliską osobę, jednak robimy to przede wszystkim dlatego, aby okazać nasze wsparcie, współczucie, które przeważnie jest odczuwane naprawdę (co oczywiście nie jest konieczne, by skutecznie złożyć kondolencje). Jeśli chodzi o formę, to przy poznawaniu ludzi w zasadzie używa się tylko zwrotu me veseli, złożyć kondolencje można natomiast na wiele sposobów, co obrazują przykłady. Forma performatywu wyraźnego jest możliwa tylko teoretycznie – izrazim sožalje i izrečem sožalje używane są przeważnie z partykułą naj (przykład czwarty i piąty), często również w zdaniu podrzędnym jak w dwóch ostatnich przykładach. Dużą frekwencje ma zwrot bez czasownika – moje sožalje (przykład drugi) oraz zwrot ten z formą imperatywną czasownika sprejeti (przykład trzeci).

e) mówiąc coś sprawiam, że ktoś odczuwa wobec siebie naszą życzliwość lub uznanie

Kolegice in kolegi! Preden bomo ugotovili prisotnost, tudi pozdravljam angleške predstavnike parlamenta, člane interparlamentarne unije. Lepo jih pozdravljam v državnem zboru

Republike Slovenije.

Hkrati pozdravljam gospoda Kacina, da med enim in drugim obiskom v tujini najde toliko časa, da pride tudi v državni zbor.

Odgovori mi na pismo! Lep pozdrav!

Pozdravljeni, dovolite, da se predstavim, moje ime je ... Vas zanima?«

Čestitam svojim igralcem za prikazano igro.

Reguła ta jest w zasadzie dość podobna do poprzedniej, wypowiadając coś zgodnie z nią też wyrażamy pewne uczucia (pozdravljam – wyraz naszej życzliwości, pozytywnego

nastawienia do odbiorcy, čestitam – wyraz uznania). Różnica jest jednak wyczuwalna, chodzi bowiem o to, że w tej grupie wyraźniejsze jest nastawienie na odbiorcę, wyrażenie naszych odczuć jest kwestią drugorzędną. Ma to miejsce zwłaszcza w przypadku pozdrowienia, które jest przede wszystkim formą powitania i pożegnania. Może być ono wyrażone

performatywem wyraźnym (jak w dwóch pierwszych przykładach) lub utajonym (jak w dwóch kolejnych przykładach). Jako powitanie i pożegnanie zwroty pochodzące od

czasownika pozdravljati spełniają regułę teoretycznie, służą przede wszystkim wypełnieniu konwencji grzecznościowej. W przykładzie drugim natomiast mamy pozdrowienia nie będące ani powitaniem, ani pożegnaniem, wypowiedź ta w pełni oddaje regułę e), nadawca wyraźnie ma na celu wyrażenie życzliwości i uznania. W języku słoweńskim może potwierdzać to dodatkowo budowa gramatyczna (co w języku polskim jest niemożliwe). Czasownik pozdravljam wymaga w zasadzie dwóch argumentów przedmiotowych (kto i kogo), może jednak towarzyszyć mu dodatkowo argument nieprzedmiotowy wyrażający przyczynę pozdrowienia (z jakiego powodu), co ma miejsce w omawianym przykładzie drugim. Dla porównania taką charakterystykę ma czasownik čestitam, tyle że w jego przypadku argument nieprzedmiotowy jest obligatoryjny. Gratulacje to kolejny zwrot grzecznościowy spełniający omawianą regułę. W odróżnieniu od pozdrowień są one wyrażane przede wszystkim za pomocą performatywu wyraźnego, co obrazuje przykład: Čestitam svojim igralcem za prikazano igro.

WYPOWIEDZI TWORZĄCE ZOBOWIĄZANIA, ODPOWIEDZIALNOŚĆ

a) mówiąc coś sprawiam, że ktoś będzie oczekiwać, że to, co powiedziałem zostanie spełnione

Prisežem, da bom v prihodnje zasledoval direktorja te »elektrotehnične« organizacije in davkariji prijavljal vse njegovo početje.

Obljubim vam, da nisem zadnjič tukaj.

Jaz pa se obvežem, da bom v tem času uredil grad.

Vso drugo izdajo pa se zavežem uredíti do 1. januarja 1902

Garantiram vam, da bodo poročila ob uri napisana v vseh nadzornih svetih.

Jamčim vam, da se vas nihče ne dotakne.

Zagotavljam vam, da se bom kot predsednik ustavnega sodišča do zadnjega boril za svobodo tiska.

Zatrjujem pa, da tekmecev ne bomo podcenjevali, česar si Slovenci na tihem najbolj želijo.

Izjavljam, da se bom ravnal po ustavi Republike Slovenije, ustavi Socialistične federativne republike Jugoslavije in zakonih in da bom vestno in odgovorno opravljal svojo dolžnost.

Wypowiedzi bazujące na powyższej regule tworzą zobowiązania. Jak widać w przykładach, można je stworzyć na wiele sposobów, tutaj mówimy tylko o tych wyrażonych przez performatywy wyraźne, choć tworząc zobowiązanie można obejść się bez czasownika performatywnego – przykład siódmy mógłby wyglądać następująco: Kot predsednik

ustavnega sodišča se bom do zadnjega boril za svobodo tiska. W takiej formie wypowiedź ta również sprawia, że odbiorca oczekuje spełnienia jej treści, jednak czasowniki performatywne uwierzytelniają wypowiedź, wpływają na zaufanie odbiorcy, mówią również w jakim stopniu poważnie podchodzi nadawca do spełnienia zobowiązania. Bez wątpienia poczujemy się pewniej co do spełnienia zobowiązania, jeśli ktoś nam coś obieca używając czasownika obiecuję, niż kiedy czasownik pominie. Każdy z czasowników performatywnych tworzących zobowiązania ma nieco inne zabarwienie stylistyczne, nieco inny odcień znaczeniowy, a poza tym wytwarza u odbiorcy inny stopień pewności. Czasowniki prisegam, obvezujem

se/zavezujem se, obljubljam, zatrjujem/zagotavljam, izjavljam w tej kolejności wskazują na stopień pewności od największego do najmniejszego. Mówiąc prisežem dajemy odbiorcy do zrozumienia, że tworzone w ten sposób zobowiązanie to dla nas świętość. Zwykło się przyjmować, iż przysięga się jedynie w sprawach poważnych, co nadaje przysiędze

wyjątkowego charakteru i czyni z niej ostateczny, najbardziej skuteczny środek mający przekonać odbiorcę o szczerym postanowieniu wypełnienia zobowiązania. Na drugim końcu znajduje się czasownik izjavljam, który sam w sobie tworzy oświadczenie, nie zobowiązanie, dopiero treść uzupełniająca go mówi nam, że wypowiedź ma charakter zobowiązujący. Wśród wymienionych czasowników nie umieściliśmy garantiram i jamčim, które różnią się nieco od wcześniej przytoczonych. Tamte czasowniki dotyczyły rzeczy, na które mamy wpływ,

możemy obiecać coś, co leży w naszej mocy lub przynajmniej odbiorca musi wierzyć, że leży to w naszej mocy. Czasowniki garantiram i jamčim wyraża nasze przekonanie, że coś może zostać spełnione, ale nie stawia bezpośrednio nadawcy w roli głównego odpowiedzialnego za wykonanie tego, o czym mowa. Nie mniej jednak czasowniki te również tworzą

zobowiązanie, ponieważ mówiąc garantiram, jamčim bierzemy odpowiedzialność za spełnienie tego, co gwarantujemy lub za co ręczymy.

b) mówiąc coś, biorę odpowiedzialność za zgodność z prawdą tego, co mówię i ktoś dzięki temu myśli, że to prawda

Prisežem, da se nisem dala operirati.

Garantiram, da pri pripravi sprememb zakona o medijih ne sodeluje nihče iz Nove revije.

Jamčim vam, da v nobeni nevladni organizaciji razmerje med najnižjimi in najvišjimi plačami ne presega 1:2;

Zagotavljam vam, da računsko sodišče ni ugotovilo nobenih nepravilnosti, ugotovili so samo nekaj pomanjkljivosti.

Zatrjujem, da obstajajo možje, ki so sposobni povrniti ugled reprezentanci in jo potisniti na zmagovita pota.

Izjavljam odločno, da me niso vodili nikaki osebni nagibi, ko sem pisal to (proti)kritiko.

W wypowiedziach bazujących na powyższej regule używa się tych samych czasowników, co przy poprzedniej regule, nie można wykorzystać jedynie czasowników obljubim, obvežem se, zavežem se. Pozostałe czasowniki mogą tworzyć zarówno stan zobowiązania, jak i stan odpowiedzialności za prawdziwość przekazywanych treści. Te dwa stany są wydają się być do siebie podobne, podjęcie zobowiązania jest jednocześnie wzięciem na siebie odpowiedzialności, jednak wzięcie na siebie odpowiedzialności nie zawsze jest podjęciem zobowiązania. Właśnie tak jest w omawianym przypadku – kiedy przysięgamy coś zrobić, podejmujemy zobowiązanie i jednocześnie bierzemy odpowiedzialność za spełnienie

tego zobowiązania; kiedy przysięgamy, że coś jest tak a tak, nie można mówić o zobowiązaniu, bo nie musimy nic spełniać, chodzi jedynie o odpowiedzialność za prawdziwość tego, co powiedzieliśmy. Rozróżnienie między tymi dwoma grupami wypowiedzi performatywnych tkwi przede wszystkim w temporalności, nie w czasie gramatycznym, jaki użyty jest w wypowiedziach, ale w rzeczywistym czasie wydarzeń, o których się przysięga, obiecuje itp. Generalnie zobowiązanie dotyczy rzeczy przyszłych, a wzięcie odpowiedzialności za wypowiadane treści rzeczy przeszłych (przykład pierwszy), teraźniejszych (przykład drugi) i omnitemporalnych (przykład piąty). Nie można się zobowiązać do zrobienia czegoś w przeszłości, ani w teraźniejszości i to nie pozostawia wątpliwości. Jednak jeśli wypowiedź dotyczy przyszłości, to nie koniecznie musi tworzyć zobowiązanie, np. Garantiram ti, da se bo vse razjasnilo, może wypowiedzieć osoba, która ma zamiar zadbać (lub przekonać odbiorcę, że zadba) o to, żeby wszystko się wyjaśniło i wtedy jest to zobowiązanie. Może to powiedzieć również ktoś, kto nie będzie nic wyjaśniał, ale ma wiedzę, która pozwala mu sądzić, że wszystko się wyjaśni i wtedy bierze

odpowiedzialność za prawdziwość tego, co mówi, nie podejmuje jednak zobowiązania. W tego typu wypowiedzi można użyć wyjątkowo czasownika obljubim, który w zasadzie tworzy tylko zobowiązania i teoretycznie nie używa się go do zapewnień.

Tak jak w poprzedniej grupie, czasowniki możemy odróżnić według stopnia pewności, jaki dany czasownik powinien wywołać u odbiorcy, nie trzeba jednak wykluczać

czasowników garantiram i jamčim, ponieważ w tym znaczeniu nie różnią się od pozostałych pod tym względem. Plasują się one (co jest oczywiście kwestią wyczucia językowego) za czasownikiem prisegam, a przed zagotavljam/zatrjujem i izjavljam.

INNE

a) mówiąc coś sprawiam, że ktoś wie, że jest wobec mnie zobowiązany coś zrobić/czegoś nie robić

Dovolim ti biti dve uri več s prijatelji, vendar moraš pred tem narediti vse naloge Jaz ti prepovem odgovoriti, Nežka!

Nezaposlenim vstop prepovedan.

Tukaj je dovoljeno kaditi.

Dla eksplicytnego wyrażenia powyższej reguły używamy przede wszystkim czasowników dovolim i prepovem. W pozwoleniach i zakazach stosuje się też często

czasownik modalne lahko i ne smeš jednak nie wyrażają one reguły bez uwzględnienia kontekstu, mówiąc: Lahko si dve uri več s prijatelji nie wiadomo czy jest to pozwolenie czy np. przypomnienie, że odbiorca ma czas pobyć dłużej z przyjaciółmi. Podobnie jest w przypadku, gdy powiemy: Ne smeš odgovoriti, Nežka! Nie jest to ewidentny zakaz, może chodzić np. o przypomnienie, że ktoś zabronił wcześniej odbiorcy mówić na ten temat albo że odpowiadanie na pytanie będzie dla odbiorcy niekorzystne. Czasowniki dovolim i prepovem wyrażają zobowiązanie wobec nadawcy, podobnie jest również z pochodnymi od nich konstrukcjami je dovoljeno, je prepovedano, wypowiedzi z tymi wyrażeniami nie są performatywnymi wyraźnymi, ale eksplicytnie określają rodzaj illokucji.

b) mówiąc coś sprawiam, że ktoś wie, że według mojej wiedzy coś wcześniej powiedziane jest zgodne/nie zgodne z rzeczywistością

Potrjujem, da je Union Olimpija dolžna Sašu Ožboltu 49.000 nemških mark.

Zanikam, da bi bila v opisanem primeru storjena strokovna napaka.

Se pravi, zavračam to, da mi zavlačujemo in povzročamo škodo.

Tego typu wypowiedzi przypominają nieco grupę tworzącą odpowiedzialność za zgodność z prawdą wypowiadanych treści, ponieważ tak jak wypowiedzi z tej grupy mają na celu stwierdzenie prawdziwości tego, o czym mowa. Różnica polega na tym, że nie ma w nich elementu perswazji, wcześniej omawiane wypowiedzi go miały, poprzez wzięcie na siebie odpowiedzialności za prawdziwość treści miały na celu przekonanie o tym odbiorcę, tutaj brak takiej funkcji. Na granicy między tymi dwoma typami są wypowiedzi z

czasownikiem zavračam, można się w nim dopatrzyć charakteru perswazyjnego, jednak w nieznacznym stopniu i w zależności od kontekstu.

c) mówiąc coś sprawiam, że ktoś wie, że możemy i chcemy coś dla niego zrobić

V zameno nudim tri kvadratne metre nerabljene strešne kritine.

Najpełniej regułę wyraża wypowiedź z czasownikiem performatywnym ponudim, jednak często używa się również performatywu utajonego z wyrażeniem modalnym lahko, który także spełnia konwencję np. V zameno lahko dam tri kvadratne metre nerabljene strešne kritine.

d) mówiąc coś sprawiam, że coś już nie obowiązuje, traci aktualność

Preklicujem glasovanje.

Preklicujem torej vojno stanje z njimi in razglašam mir, ki bo povrnil tudi mir v vaše sanje Razveljavljam prejšnje glasovanje in ponovno odločamo o 30. členu.

Razveljavljam dostopno kodo.

Ukinjam pooblastilo za bremenitev, z mojega osebnega računa.

W tej grupie możemy rozróżnić dwa rodzaje wypowiedzi. Pierwszy typ sprawia, że coś przestaje obowiązywać nie tylko od chwili wypowiadania, ale też unieważnia

obowiązywanie tego czegoś, zanim dokonano unieważnienia. Drugi typ przerywa obowiązywanie czegoś bez ingerencji w przeszłość. Różnicę najłatwiej wskazać na

przykładzie przepisów. Powiedzmy, że wydano przepis, iż każdy pełnoletni obywatel musi zapłacić jednorazowy podatek od swojego istnienia. Później uznano ten podatek za

absurdalny i unieważniono przepis, po czym zwrócono ludziom pieniądze. Ta sytuacja odnosi się do pierwszego typu wypowiedzi. Drugi typ miałby zastosowanie, gdyby przepis

absurdalny i unieważniono przepis, po czym zwrócono ludziom pieniądze. Ta sytuacja odnosi się do pierwszego typu wypowiedzi. Drugi typ miałby zastosowanie, gdyby przepis