Instytucjonalizm a środowisko naturalne i gospodarka oparta

Stworzenie skutecznej podstawy dla zrównoważonego rozwoju i wzmoc-nienie mechanizmów jego osiągania są podstawą do wdrożenia Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju do 2030 roku. Jednocześnie priorytetem jest międzynarodowa koordynacja zrównoważonego rozwoju na podstawie

„stworzenia ram instytucjonalnych”, które powinny zrównoważyć jego składowe, zapewnić znalezienie wspólnych rozwiązań globalnych

proble-mów i przyczynić się do wypełnienia zobowiązań zapisanych w wynikach konferencji i spotkań na wyższym poziomie Organizacji Narodów Zjedno-czonych, w dziedzinach gospodarczej, społecznej i ekologicznej oraz uwzględniać krajowe priorytety i strategie [Przekształcamy 2020].

Badając aspekty zrównoważonego rozwoju wielu badaczy [Gusakov 2006; Luczenok 2017a; Inszakow 2001; Nort 1997] przywiązuje dużą wagę do otoczenia instytucjonalnego, które, stanowiąc podstawę relacji społecz-nych i zapewniając względną spójność celów gospodarczych, środowisko-wych i społecznych, odgrywa decydującą rolę w osiągnięciu zrównoważo-nego rozwoju. Nie jest ono jednorodne, jest różne dla różnych krajów i spo-łeczności, historycznie zmienia się (ewoluuje) i stanowi podstawę do budo-wy instytucjonalnego modelu rozwoju społeczno-gospodarczego.

Czynnik instytucjonalny tworzą ograniczenia formalne (ustawy, kon-stytucje) i nieformalne (umowy i dobrowolnie przyjęte zasady postępowa-nia), a także czynniki przymusu kształtujące interakcje. Ma fundamentalne znaczenie w funkcjonowaniu systemów gospodarczych w perspektywie dłu-goplanowej. Rozwój czynników instytucjonalnych, a przez to rozwiązywa-nie złożonych problemów zapewnia wzrost gospodarczy [Nort 1997].

Analizując teoretyczne i metodologiczne podstawy polityki instytucjo-nalnej, należy wskazać jako główne zadanie instytucji, ograniczenie niepew-ności w działaniach organizacji i osób poprzez ustanowienie stabilnych (choć niekoniecznie skutecznych) mechanizmów interakcji między ucze-stnikami stosunków społecznych [Luczenok 2005]. Koordynacja interesów gospodarczych na wszystkich poziomach jest realizowana zarówno przez instytucje formalne, jak i nieformalne: w tym przypadku tworzenie i zmiana instytucji formalnych w dużej mierze zależy od nieformalnego wpływu przedstawicieli różnych struktur społecznych makro [Luczenok 2017b].

Wyróżnia się następujące grupy instytucji:

• prawne – definiujące główne bodźce czynników gospodarczych i kluczowe cechy klimatu inwestycyjnego kraju (systemy sądowe, ustawodawcze, administracyjne i inne);

• regulacyjne – określające możliwości otwarcia nowego biznesu i ogólnie parametry dynamiki gospodarczej (państwowe organy regu-lacyjne i samoregulacja podmiotów prywatnych);

• rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego – obejmują instytucje zajmujące się ochroną zdrowia, edukacją i zabezpieczeniem społecz-nym w celu zwiększenia skuteczności odpowiednich obszarów;

• koordynacji gospodarczej i alokacji ryzyka – określają efektywność procesu innowacyjnego, sukces powstawania nowych sektorów

(to-warzystwa ubezpieczeniowe i ubezpieczeniowe instytucje państwo-we, fundusze inwestycyjne, prywatne oraz państwowe firmy i agencje, powołane w celu ułatwienia realizacji ryzykownych, ale potencjalnie rentownych projektów), [Freinkman 2009].

Wyróżnia się podstawowe funkcje instytucji zrównoważonego rozwoju:

restrykcyjne, koordynujące, dystrybucyjne, motywacyjne, regulowane, rów-noważące (rysunek 1.4).

Specjaliści Banku Światowego następująco określają główne zadania in-stytucji: należy działać w interesie ochrony ludzi i zarządzania szerokim portfelem zasobów, reagować na najważniejsze zmiany, które nadchodzą w ciągu najbliższych 50 lat i nadawać im odpowiedni kierunek. Takie zmiany obejmują urbanizację, postęp technologiczny, wzrost gospodarczy, nowe wartości społeczne, nowe warunki dostępności zasobów gospodar-czych i naturalnych, a także nowe, bliższe stosunki międzynarodowe. Insty-tucje muszą być stabilne, ale jednocześnie zdolne do zmian i adaptacji.

Muszą również powstać nowe instytucje [Wykład 2003].

Rysunek 1.4. Główne funkcje instytucji kształtujących zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy

Źródło: opracowanie własne.

W ogólnej postaci funkcję zrównoważonego rozwoju w czasie, biorąc pod uwagę główne parametry, można przedstawić w następujący sposób:

Ft (L,K,P,I)< Ft+1 (L,K,P,I) (1.1) gdzie:

L – zasoby pracy,

Funkcje instytucji zrównoważonego

rozwoju ograniczająca

koordynacyjna

dystrybucyjna regulacyjna

motywacyjna

K – sztucznie stworzony (fizyczny) kapitał, środki produkcji, P – zasoby naturalne,

I – czynnik instytucjonalny, t ≥ 0.

Otoczenie instytucjonalne jest jednym z czterech wymiarów zrównowa-żonego rozwoju, wśród których reprezentowane są także komponenty go-spodarcze, ekologiczne i społeczne (rysunek 1.5).

Rysunek 1.5. Wzajemne oddziaływanie składowych zrównoważonego rozwoju Źródło: opracowanie własne.

Komponent gospodarczy ekologiczny i społeczny są ze sobą powiązane i wchodząc w interakcje generują zadania dotyczące zrównoważonego roz-woju:

• elementy gospodarcze i społeczne – osiągnięcie sprawiedliwości we-wnątrz jednego pokolenia (na przykład w zakresie podziału dochodu) i zapewnienie ukierunkowanej pomocy ubogim;

• elementy gospodarcze i ekologiczne – wycena i internacjonalizacja (rachunkowość w sprawozdawczości gospodarczej przedsiębiorstw) zewnętrznych oddziaływań na środowisko;

Instytucje

Społe- czeństwo

Gospodarka Przyroda

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

Obszar instytucjonalny

Komponent Społeczny

Komponent ekologiczny skladnik

Komponent gospodarczy

• elementy społeczne i ekologiczne – równość wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa, w tym poszanowanie praw przyszłych poko-leń oraz udział ludności w procesie decyzyjnym.

Stosunki społeczno-ekologiczno-gospodarcze i otoczenie instytucjonalne kształtują się i zmieniają w złożonym oddziaływaniu na siebie. Z jednej strony, instytucje odzwierciedlają i utrwalają system, ponieważ w zmienia-jących się instytucjach i otoczeniu instytucjonalnym realizowane są różne interesy podmiotów gospodarczych, odzwierciedlające ich miejsce i rolę w ogólnym systemie relacji. Z drugiej strony, same relacje społeczno-ekolo-giczno-gospodarcze rozwijają się pod wpływem istniejącego otoczenia in-stytucjonalnego, stabilizując istniejący porządek i ustalając w jego elemen-tach normy, tradycje, zasady postępowania, organizację.

Zrównoważony wzrost gospodarczy zapewnia odpowiednio wzrost po-ziomu życia ludności oraz względny wzrost zapotrzebowania społeczeństwa na korzyści ze środowiska: z kolei rozwój rynków produktów nych, ekologicznie bezpiecznych technologii oraz rynków usług ekologicz-nych poprawia jakość środowiska, które determinuje środowiskowe i spo-łeczne czynniki wzrostu gospodarczego.

Osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju jest możliwe przy uwzg-lędnieniu współczesnych trendów w otoczeniu instytucjonalnym, w tym formalnych i nieformalnych instytucji, które zapewniają rozwiązania ekolo-giczne, gospodarcze i społeczne (rysunek 1.6).

Formalne instytucje ochrony środowiska, które zapewniają harmonizację interesów podmiotów, opierają się na ocenie sytuacji środowiskowej doko-nywanej przez decydentów wywierając wpływ i/lub tworząc formalne in-stytucje zarządzania ekologią; podstawowe zasady strategii ekologicznej, jej główne priorytety i nałożone ograniczenia; stosunek zadań globalnych i re-gionalnych; ocena skuteczności funkcjonowania infrastruktury w zakresie wdrażania polityki ekologicznej (aktualne informacje, skuteczność podję-tych środków), wybór obiektu i podmiotu, na który ukierunkowany jest wpływ polityki ekologicznej oraz narzędzia jej realizacji [Jaszalova 2012].

Następujące instytucje wpływają na środowiskowy komponent zrówno-ważonego rozwoju: licencje ekologiczne i gospodarcze, ubezpieczenie eko-logiczne, normalizacja i certyfikacja ekologiczna, zarządzanie, audyt i mar-keting ekologiczny, kształtowanie świadomości i kultury ekologicznej (rysu-nek 1.7).

Rysunek 1.6. Instytucjonalne aspekty zrównoważonego rozwoju Źródło: opracowanie własne.

Zrównoważony rozwój

wzrost kosztów na utylizację odpadów, likwidację zanieczyszczeń środowiska naturalnego

zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

wyczerpanie potencjału przyrodniczo-surowcowego, zwiększenie ilości odpadów System Instytucjonalny

Kultura i historia Państwo

Nieformalne

ekologiczne Rozwój rynku ekologicznych

towarów i usług

Rysunek 1.7. Instrumenty instytucjonalne wpływające na komponent ekologiczny zrównoważonego rozwoju

Źródło: opracowanie własne.

Licencja ekologiczne jest to celowa, regulacyjna, wykonawcza i admini-stracyjna działalność upoważnionych podmiotów rządowych związana z wydawaniem zezwoleń (licencji) osobom fizycznym i prawnym na wyko-rzystanie zasobów naturalnych i realizację działań związanych z ochroną środowiska. Działanie tej instytucji ma na celu maksymalne ograniczenie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na środowisko oraz zapo-bieganie szkodom, które mogą być wyrządzone społeczeństwu i zdrowiu ludzkiemu [Utiebajeva 2016].

Wprowadzenie instytucji ubezpieczeń ekologicznych, która przewiduje ryzyko ubezpieczenia ekologicznego, z jednej strony zapewnia korzyści w zakresie ochrony środowiska, racjonalnego korzystania ze środowiska, re-kompensat za szkody w środowisku, a z drugiej strony zapewnia konstytu-cyjne prawo do zdrowego środowiska i ogólnie bezpieczeństwa ekologicz-nego, a ostatecznie stanowi podstawę zrównoważonego rozwoju. Ubezpie-czenie ekologiczne może znacznie zmniejszyć ryzyko dla środowiska, a także ograniczyć wydatki rządu na bezpieczeństwo ekologiczne, ponieważ ma on na celu nie tylko rekompensatę za szkody spowodowane przypadko-wym zanieczyszczeniem środowiska, ale także pozyskanie dodatkowego finansowania na modernizację środków trwałych, przebudowę oczyszczalni i inne działania ochronne [Mankevicz 2007].

Skuteczną instytucją dla zrównoważonego rozwoju jest normalizacja i certyfikacja środowiska. Specjaliści Międzynarodowej Organizacji Norma-lizacyjnej (ISO) opracowują międzynarodowe normy zawierające wspólne

INSTRUMENTY INSTYTUCJONALNE

Ekologiczne licencje / zezwolenia

Ekologiczna standaryzacja i certyfikacja Ekologiczne ubezpieczenia

Ekologiczny audyt

Ekologiczny marketing

Formowanie ekologicznej świadomości i ekologicznej kultury Ekologiczne zarządzanie

zasady i wymagania dotyczące produkcji. Na podstawie spełniania wyma-gań norm ISO 9000 (obejmuje wdrażanie systemów jakości na wszystkich etapach produkcji) i ISO 14000 (definiuje normy środowiskowe), przedsię-biorstwom jest wydawany certyfikat zgodności, który jest gwarancją bezpie-czeństwa i jakości produkcji dla konsumentów. Międzynarodowy standard biznesowej odpowiedzialności społecznej ISO 26 000 wprowadza nową normę instytucjonalną – odpowiedzialność społeczną, której celem jest pro-mowanie zrównoważonego rozwoju, która jest skierowana do organizacji i odnosi się do jej odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności za ekologię wobec społeczeństwa i środowiska. Istnieją dwa obszary przejawu odpowie-dzialności za środowisko:

• gospodarczy (ekologiczno-gospodarczy) – oparty na legalnych działa-niach i regulowany metodami gospodarczymi, przede wszystkim materialnym wymiarem emisji zanieczyszczeń przez użytkownika i redukcji odpadów;

• prawny – generowany przez nielegalną działalność i regulowany metodami administracyjnoprawnymi.

Zapewnienie zgodności z tymi normami jest możliwe poprzez wprowa-dzenie zarządzania ekologicznego, które jest systemem zarządzania proce-sami mającymi na celu osiągnięcie równowagi między wynikami gospodar-czymi i ekologicznymi [Utiebajeva 2016]. Wprowadzenie tej instytucji po-zwala, scalając wszystkie podsystemy zarządzania, nie tylko łączyć ochronę środowiska z produkcją, ale także realizować jej główną funkcję – zapew-nienie równowagi między możliwościami środowiska a antropogenicznym wpływem przedsiębiorstwa na nie, co jest w pełni zgodne z koncepcją zrównoważonego rozwoju [Baranczik 2015]. Wytwarzanie produktów przy użyciu technologii przyjaznych środowisku nie tylko staje się prestiżowe i rentowne, ale także rozszerza dostęp do rynków krajów wysoko rozwinię-tych. Dobrowolny audyt ekologiczny pozwala uniknąć sankcji w przypadku naruszeń podczas kompleksowej kontroli.

Nowoczesny aspekt instytucjonalny wdrażania marketingu ekologicz-nego, jakim jest organizacja działań społecznych i stosunków społecznych, ucieleśniająca normy gospodarcze, ekologiczne, polityczne i prawne w celu zapewnienia przyjaznego dla środowiska zarządzania przyrodą. Na pozio-mie państwowym marketing ekologiczny ma na celu zapewnienie realizacji krajowej polityki ochrony środowiska, promowanie zgodnych ze środowi-skiem rodzajów działalności przemysłowej i gospodarczej, a także przyczy-nienie się do powstania rynku ekologicznych towarów i usług [Sadczenko 2005].

Sfery moralna i informacyjna aktywnie wpływają na stan sfery politycz-nej, ekonomiczpolitycz-nej, technologicznej i innych, reprezentując jeden z najważ-niejszych czynników instytucjonalnych dla zrównoważonego rozwoju, który pozwala wyróżnić taką nieformalną instytucję, jak tworzenie świadomości i kultury ekologicznej. Pierwszeństwo należy przyznać systemowi edukacji i wychowania w poczuciu odpowiedzialności za konsekwencje działalności gospodarczej każdego człowieka, a także publicznemu informowaniu społe-czeństwa o stanie środowiska i wpływie jego zanieczyszczenia na stan flory, fauny i zdrowia ludności [Tretyakova 2012].

Działanie instytucji jest regulowane przez odpowiedni mechanizm zarzą-dzania, który stwarza warunki do optymalizacji ich działań. Państwowe za-rządzanie procesem przejścia na zrównoważony rozwój obejmuje opraco-wanie systemu dokumentów programowych i prognozowych: państwowej strategii działań długoterminowych: prognoz długoterminowych i średnio-terminowych, w tym w ramach prognoz zmian środowiska ekologicznego i poszczególnych ekosystemów w wyniku działalności gospodarczej; krótko-terminowych prognoz i programów na poziomie przemysłowym, regional-nym (terytorialregional-nym) i państwowym. Tym samym w dziedzinie zrównowa-żonego rozwoju państwo ustanawia pewne zasady (instytucje), które leżą u podstaw rozwoju działalności gospodarczej i pozwalają mu funkcjonować.

Rząd nie tylko zapewnia regulacyjne zasady gry, ale musi zapewnić ich spójne stosowanie, budując pewność przedstawicieli kręgów biznesowych, pracowników, stowarzyszeń zawodowych (agencji gospodarczych), że za-sady te będą długotrwale przestrzegane [Bogdan 2014].

Jednym z najważniejszych procesów instytucjonalizacji zrównoważo-nego rozwoju jest monitorowanie, którego wyniki można wykorzystać w celu usprawnienia procesu decyzyjnego, a także pośrednio w celu poinfor-mowania opinii publicznej lub bezpośrednio jako narzędzia informacji zwrotnej w celu opracowania skutecznej polityki społeczno-gospodarczej na wszystkich poziomach. System monitorowania powinien opierać się na ze-stawie wskaźników służących do oceny zrównoważonego rozwoju, umożli-wiających ocenę składowych gospodarczych, społecznych i ekologicznych.

Czynnik instytucjonalny ma priorytetowe znaczenie w zapewnieniu zrównoważonego rozwoju, a także ich podwójną zależność. Z jednej strony, cechy gospodarki narodowej tworzą pewien system instytucji, jej specyfikę, z drugiej strony, rozwój otoczenia instytucjonalnego określa rozwój gospo-darki jako całości i możliwości wzrostu gospodarczego.

Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju oznacza nie tylko konieczność stworzenia warunków instytucjonalnych, ale także tworzenie na wszystkich

poziomach skutecznie funkcjonujących, przejrzystych, odpowiedzialnych i demokratycznych instytucji łącznie stanowiących środowisko instytucjo-nalne sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi i wzrostowi gospodarczemu.

Tradycje kulturowe, religia, instytucje majątkowe, mają ogromny wpływ na wybór polityki ekologiczno-gospodarczej, co sprawia, że formowanie zrównoważonego typu rozwoju jest czymś indywidualnym i charaktery-stycznym nie tylko dla poszczególnych państw, ale i dla każdego regionu z zachowaniem jego ogólnie przyjętych zasad. Warunkuje to aktualność opracowania regionalnych koncepcji zrównoważonego rozwoju.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju regionów

Łącząc pojęcia zrównoważony rozwój i region można stwierdzić, że sta-bilność regionalnego systemu społeczno-gospodarczego odnosi się do zdol-ności regionu do stabilnego funkcjonowania i rozwoju w perspektywie dłu-goterminowej w szybko zmieniającym się otoczeniu wewnętrznym i ze-wnętrznym, przy jednoczesnym osiągnięciu celu rozwoju społeczno-gospo-darczego, jakim jest dodatnia dynamika poziomu i jakości życia ludności oparta na zrównoważonym odtwarzaniu potencjału społecznego, gospodar-czego i ekonomicznego. Koncepcja zrównoważonego rozwoju regionów powinna być skierowana na rozwiązywanie problemów ekologicznych, go-spodarczych i społecznych podmiotów oraz mieć na celu stworzenie sprzy-jających warunków i zachęt do poprawy warunków życia ludności, racjo-nalnego zarządzania środowiskiem, odejścia od modelu gospodarki surow-cowej. Głównymi częściami koncepcji zrównoważonego rozwoju regionu powinny być cel, zadania, zasady, narzędzia zarządzania i ocena wyników ekologizacji gospodarki regionalnej (rysunek 1.8).

Główny cel zrównoważonego rozwoju regionów – ekologizacja regio-nalnej działalności gospodarczej i intensyfikacja przechodzenia podmiotów na gospodarkę ekologiczną – można osiągnąć przez realizację następujących zadań: zwiększenie poziomu rozwoju społeczno-ekologiczno-gospodar-czego regionów; poprawa regionalnej polityki ochrony środowiska; tworze-nie warunków i rozwój stymulujących dźwigni i narzędzi dla zrównoważo-nego ekologiczno-gospodarczego rozwoju regionalzrównoważo-nego; wybór obszarów priorytetowych dla stymulowania ekologiczno-gospodarczego rozwoju w danym regionie w celu utworzenia zielonej gospodarki; opracowanie i wdrożenie zestawu środków motywacyjnych dla wybranych prioryteto-wych obszarów przejścia na zieloną gospodarkę.

Rysunek 1.8. Koncepcja zrównoważonego rozwoju regionu Źródło: opracowanie własne.

Kształtowanie głównych kierunków koncepcji zrównoważonego ekolo-giczno-gospodarczego rozwoju na poziomie regionalnym, oprócz ogólnych zasad (kompleksowość, wiedza naukowa, skuteczność, informacja), powin-no opierać się na następujących zasadach:

• uwzględnienie międzynarodowych zasad i kryteriów zrównoważo-nego rozwoju społeczzrównoważo-nego, gospodarczego i ekologiczzrównoważo-nego, a także zobowiązań do osiągnięcia globalnych i narodowych celów

zrówno-KONCEPCJA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU REGIONU

Cel:

ekologizacja regionalnej działalności gospodarczej i aktywizacja przejścia podmiotów na zieloną gospodarkę

Zadania:

• podniesienie poziomu społeczno-ekologiczno-gospodarczego rozwoju regionów

• modernizacja ekologicznej polityki regionalnej

• stworzenie warunków i rozwój stymulujących dźwigni i narzędzi do trwałego ekologiczno-gospodarczego rozwoju regionalnego

• wybór priorytetowych kierunków stymulowania ekologiczno-gospodarczego rozwoju w konkretnym regionie do kształtowania zielonej gospodarki

• opracowanie i realizacja zestawu stymulujących działań w wybranych priorytetowych kierunkach przejścia na zieloną gospodarkę

Zasady:

kompleksowości, naukowości, wydajności, informacyjności, zaangażowania między-narodowej i między-narodowej strategii, zgodności celów adaptacyjności na oddziaływanie środowiska, efektywności regulacji państwowej, ekologicznej efektywności, sprzyjają-cego konkurencyjnego środowiska, zwiększenia dostępności żywności, towarów i usług, stabilizacyjnego regulowania, międzyregionalnego rozdziału pracy, innowacyjnego rozwoju, konkurencyjnej stabilności, intelektualizacji, projektowania rozwoju

Ocena rezultatów:

bezpośrednia ocena poziomu ekologizacji regionu; efekt oddzielenia; wskaźniki zielonej gospodarki; efekt społeczny

Instrumenty:

normatywne, finansowo-ekonomiczne, instytucjonalne

ważonego rozwoju na wszystkich poziomach krajowym, regional-nym, lokalregional-nym, gospodarstw domowych, (zasada zaangażowania w strategię międzynarodową i krajową);

• spójność celów i założeń rozwoju gospodarczego, tempo i mechani-zmy ich realizacji na krajowym, regionalnym i lokalnym poziomie (zasada spójności celów);

• tworzenie mechanizmów monitorowania i zapobiegania pojawianiu się zagrożeń dla bezpieczeństwa gospodarczego i ekologicznego (za-sada zapobiegania zagrożeniom);

• przystosowalność do zmieniających się warunków naturalnych i spo-łeczno-gospodarczych, w tym warunków na rynku światowym, po przez dostosowanie kierunków rozwoju, regulację czynników stabili-zujących (technologii, innowacji), (zasada przystosowalności do wpływów środowiska);

• utworzenie skutecznego mechanizmu państwowej regulacji zrówno-ważonego rozwoju z priorytetem wsparcia dla sektorów istotnych społecznie (zasada skuteczności regulacji państwowych);

• rozwój ekologicznie i organicznie wydajnej produkcji jako jednego ze sposobów zwiększenia równowagi w zapewnianiu ludności bez-pieczeństwa i dobrej jakości krajowej żywności (zasada ekologicznej efektywności);

• poprawa ekonomicznego mechanizmu zrównoważonego rozwoju go-spodarczego, mająca na celu stworzenie sprzyjających warunków społeczno-gospodarczych dla działań podmiotów innowacyjnych i inwestycyjnych, a także otoczenia konkurencyjnego na poziomie regionalnym, krajowym i w ramach EAEU (zasada sprzyjającego otoczenia konkurencyjnego);

• zapewnienie niezbędnych stóp wzrostu gospodarczego w celu zaspo-kojenia popytu konsumpcyjnego przy optymalnych kosztach, zwięk-szenia samowystarczalności na poziomie krajowym, tworzenie fun-duszy rezerwowych i skuteczne wykorzystanie potencjału eksporto-wego (zasada zwiększenia dostępności żywności, towarów i usług);

• zapewnienie długoterminowej równowagi rynków spożywczych w zakresie popytu i podaży na podstawie prognoz i regulacji stabi-lizacyjnych (zasada regulacji stabilizacji);

• wykorzystanie międzyregionalnego podziału pracy i handlu w celu zwiększenia krajowej konkurencyjności żywności (zasada międzyre-gionalnego podziału pracy);

• innowacyjność strategii rozwoju wdrażanej na wszystkich poziomach organizacji podmiotów gospodarczych (zasada innowacyjnego roz-woju);

• stabilność konkurencyjna podmiotów, zakładająca zdolność do utrzy-mania długoterminowej efektywności sprzedaży na konkurencyjnym rynku przy wykorzystaniu możliwości otoczenia zewnętrznego (za-sada równowagi konkurencyjnej);

• cyfryzacja procesów związanych z produkcją, przetwarzaniem, prze-chowywaniem, sprzedażą i konsumpcją produktów, towarów i usług na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym (zasada inte-lektualizacji);

• rozwój modeli zrównoważonej produkcji i konsumpcji na określonych terytoriach, które zapewnią ochronę i rozwój obszarów wiejskich i ekosystemów na podstawie publiczno-prywatnej współpracy (zasada projektowania rozwoju);

Narzędzia służące do osiągnięcia zrównoważonego ekologiczno-gospo-darczego rozwoju na poziomie regionalnym można połączyć w trzy grupy:

• regulacyjne – związane z przetwarzaniem i ulepszaniem ram praw-nych regulujących działania proekologiczne w każdym sektorze dzia-łalności gospodarczej;

• finansowo-ekonomiczne – wykorzystywane do przyciągania zasobów inwestycyjnych w celu ekologizacji różnych rodzajów działalności gospodarczej;

• instytucjonalne – ukierunkowane na procesy organizacyjne przejścia sektorów działalności gospodarczej na zieloną gospodarkę.

1.3. Zielona gospodarka a zrównoważony rozwój