Interakcje surowców roślinnych z lekami

Niektóre z substancji obecnych w surowcach roślinnych poprzez swoje działanie farmakologiczne, mogą wywoływać zagrażające zdrowiu i życiu pacjentów interakcje z równocześnie stosowanymi lekami syntetycznymi.

Najbardziej znanymi przykładami surowców roślinnych wykazujących interakcje z lekami syntetycznymi są: ziele dziurawca (Hyperici herba), liść miłorzębu (Ginkgo

bilobae folium), korzeń lukrecji (Glycyrrhizae radix) oraz korzenia żeń–szeń (Ginseng radix) (Gardiner i wsp. 2008; Izzo i Ernst 2001; Skalli i wsp. 2007).

Jak już wspomniano omawiając zagadnienia związane z działaniami niepożądanymi, szczególnie istotne dla zdrowia są interakcje surowców roślinnych z lekami syntetycznymi stosowanymi w chorobach układu sercowo-naczyniowego. Interakcje tego rodzaju są dość dobrze zbadane.

Analiza danych z bazy Medline z lat 1996 – 2003 wykazała, że z badanego okresu pochodzą opisy 43 przypadków interakcji oraz 8 badań klinicznych związanych z interakcjami pomiędzy lekami syntetycznymi stosowanymi w chorobach układu sercowo-naczyniowego a preparatami pochodzenia roślinnego. Dokonana analiza wykazała, że najczęściej występujące interakcje dotyczyły warfaryny stosowanej z surowcami roślinnymi takim jak: liść boldo (Peumus boldus), kozieradka (Trigonella

foenum-graecum), czosnek (Allium sativum), szałwia czerwonokorzeniowa (Salvia miltiorrhiza - Danshen), harpagophytum „czarci pazur” (Harpagophytum procumbens -

Devil's claw), dzięgiel chiński (Angelica sinensis - Don quai), liść miłorzębu (Ginkgo

biloba), melonowiec właściwy (Carica papaya), kolcowój (Lycium), mango (Mangifera),

żeń-szeń (Panax ginseng), zielona herbata (Camellia sinensis), soja (Glycine max) i ziele dziurawca (Hypericum perforatum) (Nutescu i wsp. 2006).

Jak podkreśla wielu autorów za grupę szczególnie narażoną na występowanie interakcji z środkami roślinnymi należy uznać pacjentów stosujący leki przeciwkrzepliwe. Ta grupa chorych powinna otrzymywać szczególnie wyczerpującą informację na temat możliwych interakcji z surowcami roślinnymi (Nutescu i wsp. 2006, Spolarich i Andrews 2007).

Innym przykładem leku z grupy stosowanej w schorzeniach kardiologicznych, dla którego odnotowano wiele interakcji z substancjami roślinnymi jest digoksyna. Wykazuje ona m.in. interakcje z zielem dziurawca, szałwią czerwonokorzeniową, żeń-szeniem.

Zmianę stężenia statyn w surowicy (simwastatyny i lowastatyny) stwierdzano po zastosowaniu ziela dziurawca i otrąb. Z innych rodzajów interakcji należy wymienić możliwość wystąpienia nadciśnienia tętniczego po jednoczesnym przyjęciu miłorzębu i moczopędnych leków tiazydowych, hipokaliemię po zastosowaniu lukrecji i leków stosowanych w nadciśnieniu (Izzo i wsp. 2005).

Należy podkreślić również fakt, że interakcje są szczególnie groźne dla dzieci (Babu i wsp. 2005), osób przewlekle chorych, osób z osłabionym układem immunologicznym, w podeszłym wieku (Awang i Fugh-Berman 2002).

Istnieje kilka surowców roślinnych np. dziurawiec zwyczajny (Hypericum

perforatum), które zostały dość dokładnie scharakteryzowane w zakresie interakcji z

lekami syntetycznymi, a szczególnie ze stosowanymi w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego. Jednak źródłem zagrożenia mającym bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo, nie jest w tym wypadku fakt, czy dany surowiec wykazuje interakcje, ale to czy pacjent otrzymał na ten temat właściwe ostrzeżenia, oraz czy jest świadomy zagrożenia związanego ze stosowaniem różnych rodzajów preparatów łącznie z terapią konwencjonalną (lekami: przeciwzakrzepowymi, nasercowymi, hipoglikemicznymi oraz przeciwwirusowymi). Z tego powodu największe zagrożenie będą stwarzać surowce roślinne, które mimo aktywności farmakologicznej są stosowane jako środki spożywcze.

Dane na temat interakcji nie są dostępne dla wszystkich surowców roślinnych zastosowanych w suplementach diety, gdyż procedury dopuszczania do obrotu środków spożywczych nie wymagają przeprowadzenia badań w tym zakresie. Wiele z interakcji opisano wyłącznie w oparciu o przypadki kazuistyczne. Z tego powodu autorzy publikacji naukowych zalecają rozpoczęcie badań już na wstępnym etapie testów przedklinicznych (in vitro) (Zhou i wsp. 2007). Zaleca się też przeprowadzanie badań na zwierzętach, które mogą udokumentować możliwość wystąpienia interakcji (Chavez i wsp. 2006).

Nieliczne surowce roślinne posiadające udokumentowane badaniami informacje na temat występowania interakcji są składnikami leków o ugruntowanym zastosowaniu medycznym. Przykładem surowca posiadającego udokumentowane dane na temat interakcji jest dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), należący do rodziny dziurawcowatych (Hypericaceae), stosowany zarówno w postaci przetworów (wyciągów) jak i naparów. W jego składzie chemicznym znajduje się związek antranoidowy – hyperycyna, flawonoidy, wśród których głównym związkiem jest hiperozyd, olejek eteryczny oraz pochodna floroglucyny – hyperforyna. Dziurawiec może osłabiać działanie (zmniejszając stężenie we krwi) m.in. cyklosporyny, amitryptyliny, indinaviru, warfaryny, fenprokumonu, werapamilu, digoksyny oraz

teofiliny. Wywołuje również interakcje z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi, loperamidem oraz selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny.

Podobnie dokładnie scharakteryzowany jest miłorząb japoński (Ginkgo biloba), zawierający flawonoidy i seskwiterpeny. Wśród seskwiterpenów ważnym związkiem jest bilobalid, który może spowodować krwawienia w przypadku, gdy stosowany jest z warfaryną, lub podwyższyć ciśnienie tętnicze, jeżeli stosowny jest z tiazydowymi lekami moczopędnymi.

Interakcje opisano również dla powszechnie stosowanego w codziennej diecie czosnku (Allium sativum), oraz korzenia kava-kava (Piper methysticum), który jest odpowiedzialny za wystąpienie ciężkich uszkodzeń wątroby, w tym zapalenia wątroby, marskości i jej niewydolności (Izzo i Ernst 2001, Skalli i wsp. 2007, Gardiner i wsp. 2008).

Największe zagrożenie interakcjami dotyczy surowców roślinnych obecnych w żywości, gdyż przepisy prawa w zakresie oznakowania żywności nie nakazują podawania informacji na temat ewentualnych interakcji. Szczególnie dotyczy to suplementów diety, które mają składy porównywalne do leków roślinnych.

W załączniku 7 przedstawiono wybrane surowce roślinne, które mogą być obecne w żywności oraz które są odpowiedzialne za interakcje z lekami syntetycznymi. Dane na temat surowców roślinnych zestawiono na podstawie informacji zbieranych przez jedno ze stowarzyszeń wytwórców żywności - EHIA (EUROPEAN HERBAL INFUSIONS ASSOCIATION): Inventory list of herbals considered as food, (http://www.ehia-online.org /documents/ Inventory_list_of_ herbals_considered_as food_20 08.pdf).

Obecnie najbardziej aktualnym źródłem informacji na temat interakcji surowców roślinnych są monografie wspólnotowe EMA. Do każdej monografii dołączony jest raport przygotowany przez eksperta, szczegółowo oceniający wszystkie dostępne dane zarówno z badań przedklinicznych i klinicznych, także w zakresie interakcji. Warto podkreślić, że EMA rozpoczęła publikowanie napisanych w bardziej „przystępny” sposób raportów skierowanych do pacjentów, które również obejmą informacje na temat interakcji.

Zagadnienie interakcji jest jednym z elementów poddanych analizie w przeprowadzonym badaniu ankietowym. Zebrane dane wskazują, że poprawa komunikacji lekarza z pacjentem oraz zwiększenie świadomości zarówno lekarzy jak i

pacjentów, co do właściwości produktów roślinnych, jest podstawowym elementem działań prowadzących do poprawy bezpieczeństwa stosowania produktów pochodzenia naturalnego.