Interiekcja - symptom przechodzący w apel

O tym, iż wykrzyknik służy komunikacji przeżyć, świadczą takie jego cechy, przytaczane przez badaczy, jak jego konwencjonalność (Saussure 1991: 93; Jakobson 1995: 504; Wierzbicka 1969: 40; Мещанинов 1978: 354) czy też uwarunkowanie jego wystąpienia obecnością słuchacza (Wierzbicka 1969: 40). Równie przekonujące są argumenty za postrzeganiem interiekcji ekspresywnych jako symptomów emocji, tj.

przede wszystkim używanie w nich dźwięków niekonwencjonalnych (Jakobson 1995:

73; Болла 1975: 422; Siatkowska 1977: 103; Карцевский 1984: 129). Ogólnie rzecz biorąc, lektura prac poświęconych interiekcji ekspresywnej, skłania do wniosku, iż niektóre z tych wypowiedzi mają charakter oznaki emocji, których składowe są również oznakami emocji, niektóre – apelu. Ważne z punktu widzenia celów niniejszej pracy wydaje się to, iż wszelkie nowotwory interiekcyjne stanowią oznaki emocji, co zostanie udowodnione poniżej.

Istnieją sytuacje, w których wykrzykniki są używane przez ludzi, którzy dążą do tego, aby zakomunikować o tym, iż są pod wpływem emocji, mimo, iż w rzeczywistości żadnej emocji nie przeżywają w momencie użycia wykrzyknika. Jednak ludzie ci nie używają w takich sytuacjach interiekcji-innowacji, lecz raczej symulują oni stan emocjonalny poprzez zastosowanie tego, co jest już przyjęte za oznakę emocji, tj.

istniejących już wykrzykników. I choć można określić "pogoń za nowością" utartą drogą ekspresji emocji, to jest ona zbyt energochłonna dla dokonania aktu symulowania doświadczania stanu emocjonalnego i symulujący korzystają ze znaków konwencjonalnych.

Prawdziwość tych słów potwierdza wynik badania interiekcji użytych przez postaci powieści W. Jerofiejewa pt. "Notatki psychopaty". Spośród 95 przypadków zastosowania wykrzykników ekspresywnych, a więc 95 komunikatów o przeżywaniu emocji, wszystkie stanowią przykłady konwencjonalizmów.

Na stronicach tejże powieści odnaleźć można niezwykle interesujący przypadek innowacji, która wydaje się być interiekcją i, co ciekawsze, zdaje się świadczyć przeciw wysuniętej powyżej hipotezie o tym, iż aktu symulowania emocji nie dokonuje się przy pomocy "pogoni za nowością". Poniżej przytoczony zostanie tekst innowacji wraz z konsytuacją jej użycia, a następnie dowiedzione zostanie to, iż dany niekonwencjonalizm tylko wydaje się być interiekcją i również tylko zdaje się stanowić argument przeciw wysuniętej tezie.

Innowacyjna interiekcja, o której mowa, została zapisana przez tytułowego psychopatę w notatce z dnia 18 grudnia pośród następujących okrzyków:

18 декабря Пи-и-ить!

Пииииить!

Пи-и-ить, тэк вэшу мэть!!! (Ерофеев 2001: 32)

Cel przyświecający napisaniu całej powieści, jak i niniejszego fragmentu można określić jako wyśmianie zastanej rzeczywistości. "Notatki psychopaty" mają charakter prozy autobiograficznej, dziennika pisarza z lat 1956-1957, ujmującego życie

autora-narratora (tytułowego "psychopaty") z tego okresu (tj. początku studiów Jerofiejewa) jako serię etiud, będących trawestacjami różnych klasycznych utworów literatury rosyjskiej i światowej (Dudek 1996: 299). Powyższa króciutka etiuda oznaczona datą 18 grudnia 1956 roku stanowi illokucyjny akt auto-ironizowania. W opisywanej sytuacji narrator odautorski najpierw przyjmuje pozę pozbawionego jakichkolwiek hamulców alkoholika żądającego w najbardziej prostackich słowach alkoholu (Пи-и-ить!

Пииииить! Пи-и-ить!!!), aby już po chwili w wyniku odczuwanego lęku zmienić zachowanie na przeciwne, tj. zastosować jednak ironiczno-eufemistyczny okazjonalizm interiekcyjny (Тэк вэшу мэть!), mający na celu likwidację czy też złagodzenie skrajnie negatywnego dla mówiącego perlokucyjnego efektu wypowiedzi poprzez stworzenie wrażenia, jakoby celem wypowiedzi było wyśmianie postawy typowej dla alkoholików.

Poprzez włączenie tego fragmentu do tekstu powieści Jerofiejew zamierza osiągnąć cel dopełnienia prawdziwego obrazu "psychopaty", który pod wpływem lęku tak łatwo, wręcz łapczywie dokonuje zmiany swej postawy. Jerofiejew wyśmiewa tu ludzką naturę: z jednej strony w sferze swych wartości człowiek oddaje cześć niezłomności, odwadze i konsekwencji w działaniu, by jednocześnie czynem dawać dowód swej chwiejności, lękliwości i niekonsekwencji. Uświadomienie sobie faktu istnienia tej rozbieżności między deklarowanymi a rzeczywistymi motywami postępowania musi doprowadzić do wniosku o neurotycznym charakterze natury ludzkiej, zbudowanej na antynomii dążeń id i superego.

Powyższy opis zastosowania okazjonalizmu interiekcyjnego (wydawałoby się) Тэк вэшу мэть! pozwala na wnioski co do samego powstania tego wytworu. Otóż akt dodania tej wypowiedzi do reszty złożonego aktu mowy stanowi przejaw eufemizacji, a więc łączy on w swojej sferze illokucji cele lękowe (lęk przed byciem postrzeganym jako ucieleśnienie zezwierzęcenia) i motywy walki (przekształcenie, polegające na traktowaniu /э/ jako allofonu fonemu /a/ ma za zadanie wyśmianie mody na stosowanie anglicyzmów w języku rosyjskim). Eufemizm ten zatem został stworzony jako oznaka wystąpienia dwóch emocji. Wcześniej był on wytworzony jako innowacja o illokucyjnym celu wyśmiania (a więc walki na drodze ironii) osób mających tendencję do nadużywania zapożyczeń angielskich. Z pewnością można zatem mówić o wypowiedzi Тэк вэшу мэть! jako o symptomie emocji.

Nie można natomiast określać jej jako interiekcji. Jak już wspomniano illokucyjny cel przyświecający zastosowaniu tej pseudo-interiekcji sprowadza się do

wyszydzenia sposobu wysławiania się niektórych współobywateli, podczas gdy celem illokucji interiekcji jest ekspresja emocji lub przekazanie informacji o tym, iż mówiący jest pod wpływem uczucia. Przy tym te cele realizują się na drodze ekspresywnego aktu werbalnego ataku w próżnię (rozładowanie agresji), ekspresywnego aktu błagania o pomoc, skierowanego w próżnię (rozładowanie emocji ucieczki), dyrektywnego aktu skierowania uwagi słuchacza na obiekt fascynacji mówiącego (rozładowanie radości) lub obiekt przygnębienia nadawcy (rozładowanie przygnębienia), podczas gdy tu omawiany wytwór nie realizuje żadnego z tych celów. Podsumowując, wypowiedzi Тэк вэшу мэть! nie należy interpretować jako wykrzyknika.

Co więcej, przypadek wytworzenia innowacji od-interiekcyjnej Тэк вэшу мэть!

wydaje się przeczyć tezie o tym, iż wszelkie innowacje w obrębie wykrzykników są oznakami emocji. Jeśli, bowiem, istnieje tego rodzaju mechanizm derywacji deinteriekcyjnej, to może on służyć tworzeniu pseudo-interiekcji (tj. wypowiedzi do złudzenia przypominających wykrzykniki) nie będących symptomami stanu emocjonalnego. Z drugiej jednak strony omawiana wypowiedź nie stanowi wykrzyknika, nie mogła być więc innowacją-interiekcją i jako taka nie zaprzecza jednak tezie o tym, iż wszelkie akty innowacyjne w obrębie wypowiedzi interiekcyjnych stanowią symptomy stanu emocjonalnego. Podsumowując, wszelkie interiekcje-nowotwory stanowią oznaki emocji, zaś illokucyjne akty symulowania stanu emocjonalnego dokonywane są na drodze stosowania interiekcji skonwencjonalizowanych.

Określiwszy interiekcję jako wypowiedź stanowiącą symptom emocji lub apel, komunikujący o przeżywaniu przez nadawcę stanu emocjonalnego, można spróbować odpowiedzieć na bardziej szczegółowe pytanie o to, czy wykrzykniki należą do jednego gatunku wypowiedzi.