W przededniu rozpoczęcia operacji system obro-ny powietrznej Iraku był uważaobro-ny za jeden z no-wocześniejszych na świecie. Jego rozwój został zainicjowany po izraelskim ataku powietrznym na reaktor atomowy Osirak w 1981 roku. Duży wpływ na ostateczny jego kształt miała także wieloletnia wojna z Iranem9. Irakijczycy, aby poprawić moż-liwości zwalczania środków napadu powietrzne-go, zdecydowali się na zakup dużej liczby dostęp-nych na rynku radzieckich oraz zachodnich środków przeciwlotniczych oraz stacji radioloka-cyjnych. Dodatkowo, przy wsparciu Francji, sys-tem wyposażono w zautomatyzowany syssys-tem do-wodzenia OP KARI10.
Duże nakłady finansowe, związane z reorgani-zacją systemu obrony powietrznej pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, pozwoliły na połączenie posterunków radiolokacyjnych, stano-wisk ogniowych środków przeciwlotniczych oraz stanowisk dowodzenia w zintegrowany system Istotną wadą systemu obrony powietrznej Iraku
by-ło przystosowanie go do odpierania głównie uderzeń po-wietrznych z kierunku wschodniego (iran) i północno--zachodniego (izrael) zaniedbując pozostałe obszary państwa. tak przyjęta koncepcja jego funkcjonowania spowodowała, że w rejonie sąsiadującym z arabią sau-dyjską nasycenie środkami przeciwlotniczymi było zni-kome. ułatwiało to tym samym potencjalnemu przeciw-nikowi powietrznemu dolot w głąb kraju bez znaczącego przeciwdziałania.
[e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey - Volume I - Planning and Command and Control. washington D. c. 1993, s. 82.].
Nieprzewidywalność
6 e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey - Volume I - Planning and Command and Control. washington D. c. 1993, s. 151.
7 J. brungess: Setting the context…, op.cyt., s. 39.
8 liczba ta obejmuje misje wykonane w ramach walki o zdomino-wanie przestrzeni powietrznej (counterair), zwalczania potencjału wojsk lądowych (air interdiction, close air support) oraz realizacji rozpoznania powietrznego. e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey - Volume V - A Statistical Compendium and Chronology. washing-ton D.c. 1993, s. 232–233.
9 Final Report to Congress: Conduct of The Persian Gulf War. april 1992, s. 52, http://www.ndu.edu/library/epubs/cpgw.pdf; a. ra-domyski: Obrona powietrzna Iraku w operacji „Pustynna burza”.
„kwartalnik bellona” 2009 nr 9, s. 72.
10 kari – nazwa systemu dowodzenia i łączności, w który został wyposażony system Op iraku przez Francję w latach 1986–1987.
FOT. airFOrcescrapbOOk.blOGspOT.cOm
Fot. 1. zabójca radarów irackich – samolot F-4g WilD Weasel
DOŚWIADCZENIA
wg rodzaju zadań
(s/l) 4326 2138 3819 2525 13 075
razem za seaD
coun-terair (s/l) 25 883
udział w
Tabela 1. Lotnictwo koalicji antyirackiej w zwalczaniu irackich naziemnych środków OP w operacji „Pustynna burza”
Źródło: opracowanie własne na podstawie: e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey - Volume V - A Statistical Compendium and Chrono-logy. washington D.c. 1993, s. 232–233, 372–375, 339; r.H. shultz, r. l. pfaltzgraff: The Future of Air Power in the Aftermath of the Gulf War. air university press, maxwell air Force base, alabama 1992, s. 31.
OP. Dzięki temu system dowodzenia OP Iraku KARI po raz pierwszy w historii konfliktów zbroj-nych był przykładem systemu, którego efektyw-ność postrzegano w głównej mierze przez pry-zmat optymalnego wykorzystywania informacji w procesie realizacji funkcji wykrywania (detec-tion), śledzenia (tracking), identyfikacji (iden- tification) oraz wyboru uzbrojenia (weapon allocation). System ten zapewniał tworzenie jed-nolitego zobrazowania sytuacji powietrznej oraz jego dystrybucję adekwatnie do potrzeb kon-kretnych elementów składowych systemu obro-ny powietrznej11.
Funkcjonalnie system iracki podzielono na sekto-ry obrony powietrznej (Sector Operation Center – SOC): centralny – sektor 1 (SOC – Taji/Bagdad), za-chodni – sektor 2 (SOC – lotnisko H-3), południowy – sektor 3 (SOC – Tallil) i północny – sektor 4 (SOC – Kirkuk). Oprócz czterech wspomnianych sektorów na obszarze okupowanego Kuwejtu ustanowiono do-raźnie piąty sektor (SOC – Ali Al Salem)12.
W skład potencjału naziemnych środków obro-ny powietrznej Iraku wchodziły w głównej mierze przestarzałe, jak na tamte czasy, stacje radioloka-cyjne oraz środki przeciwlotnicze produkcji ra-dzieckiej. Ich uzupełnieniem były nieliczne środki produkcji zachodniej, głównie francuskie. Jednak same liczby, odnoszące się do naziemnych środ-ków obrony powietrznej, budziły respekt wśród pla-nistów koalicji antyirackiej. Uważa się, iż w przededniu operacji „Pustynna burza” Irak po-siadał 500 stacji radiolokacyjnych rozpoznania przestrzeni powietrznej różnego typu oraz ponad 200 przeciwlotniczych zestawów rakietowych, ta-kich jak: radzieckie SA-2, SA-3, SA-6, SA-8, SA-9,
11 c. Hughes: Achieving and Ensuring Air Dominance. air com-mand and staff college, air university, maxwell air Force base, alabama 1998, s. 17, 47. https://research.maxwell.af.mil/pa-pers/ay1998/acsc/98-128.pdf
12 r.G. Davis: On Target – Organizing and Executing the Strategic Air Campaign Against Iraq. air Force History and museums pro-gram. washington D. c. 2002, s. 177.
SA-13 oraz francuskie ROLAND I i II (tab. 2).
Oprócz tego około 8,5 tysiąca środków artylerii przeciwlotniczej różnego kalibru, z czego połowa znajdowała się w rejonie Bagdadu13. Potencjał ten pozwolił Irakijczykom stworzyć silne zgrupowania środków przeciwlotniczych wokół obiektów o zna-czeniu strategicznym, głównie w pobliżu obiektów przemysłowych znajdujących się w rejonie stolicy i innych dużych aglomeracji miejskich.
Sieć posterunków radiolokacyjnych systemu obrony powietrznej zapewniała ciągłą strefę rozpo-znania przestrzeni powietrznej o dolnej granicy oko-ło 300–500 metrów w zachodniej i południowej części Iraku. Na pozostałych kierunkach dolna gra-nica wynosiła od 500 do 1000 metrów. Irackie po-sterunki radiolokacyjne dysponowały różnymi ty-pami stacji radiolokacyjnych produkcji radzieckiej oraz zachodniej takimi, jak: P-12, P-14, P-15/P-18, P-15M, P-35/37, TRS-2215, TRS-30 oraz Thom-son- CSF Volex III14.
Organizacyjnie system obrony powietrznej Ira-ku w znacznej części był odzwierciedleniem mo-delu lansowanego przez państwa byłego Układu Warszawskiego. W jego w skład wchodziły wojska
typ środka liczba (szt.) uwagi
przeciwlotnicze zestawy rakietowe
sa-2 25 zestaw (sNr+6 wyrzutni)
sa-3 35 zestaw (sNr+4 wyrzutnie)
sa-6 30 zestaw (sNr+4 wyrzutnie)
sa-7/14/16 kilkaset wyrzutni przenośne pzr
sa-8 30–40 wóz bojowy
sa-9/13 75 wóz bojowy
roland 50–66 wóz bojowy
Środki artylerii przeciwlotniczej
zsu-23-4 szyłka 167 wóz bojowy
środki art. plot (stacjonarne) 2400 (kaliber 130, 100, 85 mm) środki art. plot (mobilne) 6100 (kaliber 14,5, 20, 23, 35, 57 mm) Źródło: opracowanie własne na podstawie: e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey – Volume IV - Weapon, Tactics, Training and Space Operation. washington D.c., 1993, s. 149; e. a. cohen: Gulf War Air Power Survey – Volume II…, op.cyt., s. 82; a. radomyski: Obrona powietrzna Iraku w operacji…, op.cyt., s. 73–74.
Tabela 2. Środki przeciwlotnicze systemu obrony powietrznej Iraku w operacji „Pustynna burza”
obrony powietrznej kraju, które osłaniały główne ośrodki administracyjne i militarne państwa meto-dą strefowo-obiektową oraz wojska OPL, które me-todą obiektową zapewniały osłonę wojskom lądo-wym w rejonie działań15.
rezultaty
Dane statystyczne dotyczące strat lotnictwa ko-alicji antyirackiej w operacji „Pustynna burza”
w 1991 roku pozwalają skonstatować, że główną ich przyczyną był ogień irackich naziemnych środ-ków przeciwlotniczych. Z 38 utraconych bezpow-rotnie samolotów koalicji aż 32 zostało zestrzelo-nych przez środki przeciwlotnicze (84% ogólnej liczby strat – tab. 3). Z wykorzystaniem przeciw-lotniczych zestawów rakietowych zestrzelono 23 samoloty, natomiast środków artylerii przeciw-lotniczej 9, co stanowi odpowiednio 60 i 24% ogól-nej liczby strat. Z kolei wśród przeciwlotniczych zestawów rakietowych największą liczbę zestrze-leń (13 samolotów) odnotowały systemy, których
13 c. Hughes: Achieving and Ensuring …, op.cyt., s. 17, 47.
14 a. radomyski: Obrona powietrzna Iraku w operacji…, op.cyt., s. 74.
15 ibidem, s. 72–73.
DOŚWIADCZENIA Wykorzystane możliwości
rodzaj środka liczba/udział
pzr artyleria plot Walki
powietrzne inne suma
liczba utraconych samolotów (szt.)
23 (w tym 13 ppzr) 9
1 5 38
32
udział 60% (34% ppzr) 24%
3% 13% –
84%
Tabela 3. Straty lotnictwa koalicji antyirackiej w operacji „Pustynna burza” w 1991 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie: e.a. cohen: Gulf War Air Power Survey – Volume V - Weapon, Tactics, Training and Space Operation. washington D.c., s. 641.
pociski wykorzystywały naprowadzanie na źródło promieniowania cieplnego. Były to PPZR SA-7, SA-14, SA-16 oraz SA-9 i SA-13.
Operacja „Pustynna burza” stała się sztandaro-wym przykładem, w którym irackie naziemne środ-ki obrony powietrznej zostały zdominowane przez lotnictwo USA oraz pozostałych członków koalicji antyirackiej. Kluczem do pokonania systemu obro-ny powietrznej w dwutygodniowym przedziale cza-sowym było uzyskanie przewagi informacyjnej nad przeciwnikiem, dzięki czemu system został pozba-wiony zupełnie możliwości wykorzystania infor-macji w procesie kierowania ogniem.
Do zwalczania naziemnych środków obrony po-wietrznej przeciwnika kompleksowo wykorzysta-no wszelkie dostępne środki (tab. 4) ze składu wszystkich komponentów biorących udział w ope-racji. Przyjęta koncepcja obejmowała w pierwszej kolejności pozbawienie irackiego systemu OP możliwości zarządzania informacją w procesie kierowania ogniem16. Dlatego zasadniczymi obiektami oddziaływania na początku operacji by-ły kluczowe stanowiska dowodzenia OP oraz po-sterunki radiolokacyjne.
Destrukcyjne oddziaływanie na stanowiska do-wodzenia w pierwszych minutach działań (około godz. 3.00 17 stycznia 1991 r.) było domeną samo-lotów stealth F-117 Nighthawk (fot. 2), bombo-wych B-52 Stratofortress z pociskami manewrują-cymi klasy stand-off AGM-86C Conventional Air Launched Cruise Missile (CALCM) oraz 52 poci-sków manewrujących TLAM, które odpalono z po-kładów okrętów marynarki wojennej USA17.
W tym samym czasie do działań SEAD o cha-rakterze destrukcyjnym wydzielono amerykańskie śmigłowce bojowe, których zadaniem było znisz-czenie najbardziej wysuniętych na zachód dwóch irackich posterunków radiolokacyjnych przy grani-cy z Arabią Saudyjską. Do tego celu wykorzystano osiem śmigłowców AH-64 Apache wojsk lądowych Mimo że Irak posiadał tak znaczącą liczbę różnych typów przeciwlotniczych zestawów rakietowych, więk-szość z nich nie spełniała wymogów pola walki. około połowa charakteryzowała się niską manewrowością oraz ograniczonymi możliwościami prowadzenia ognia w wa-runkach silnych zakłóceń elektronicznych. dodatkowo wszystkie zestawy znajdujące się w wyposażeniu na-ziemnych środków op iraku miały możliwość jednocze-snego zwalczania tylko jednego celu powietrznego, co ograniczało zdolności systemu do odpierania nalotów zmasowanych.