hlat 'płyta kuchenna’ - najdalszy południow y zasięg wyznaczają m iasta:
Koluszki, Raw a M azowiecka, Grójec (m apa 47). Nazwa w starszych źródłach poświadczona jest głównie z M azow sza oraz z W ielkopolski i K aszub (Maz, t. III, cz. 2, s. 64-69). Jej obecność na badanym terenie należy uznać za wpływ dialektu mazowieckiego, zob. blacha.
bukać się 'o owcy: objawiać popęd płciowy’ - czasownik ten znany jest na
W armii, M azurach, południow o-zachodnim M azowszu i w Łęczyckiem (H odP, s. 62; M az, m apa 26). W gwarach będących przedm iotem opisu pojawił się na północ od Pilicy w 701, 702, 707, 711, 715, 716 (m apa 47), a więc n a terenie znajdującym się pod wpływem mazowieckim, zob.
parkać się.
glonek 'kro m k a chleba’ - leksem został zarejestrowany przez Kiel, m apa
574, w północnej części Kielecczyzny, po linię Pilicy. Aktualnie w punktach AGP: 706, 708, 712, 715, 720, odpowiadającym gwarom eksplorowanym w czasie badań nad Atlasem gwarowym województwa kieleckiego (punkty: 1, 3, 7, 10, 15), został zastąpiony przez wyraz o charakterze ogólnopolskim - kromka (m apa 47), zob. kromka.
kierownik 'kierownik, wozu’ - nazwa, szerząca się z M azow sza (por. M az,
m apa 103; Suł, m apa 3; M A G P, m apa 27), obejmuje gwary lewobrzeżnej Pilicy oraz na jej prawym brzegu na wschód od Opoczna (717, 721, 725 i 726 obocznie do rycmun) (mapa 47). Najdalszy południow y zasięg wyrazu kierownik zgodny jest z danymi, przedstawionym i w Kiel, m apa 540, zob. ryczman.
klepisko 'miejsce młocki w stodole’ - nazwa, ekspandująca z M azow sza na
11), występuje na omawianym obszarze w gwarach na północ od linii wyznaczonej miejscowościami: Przedbórz - Sulejów - Opoczno - Kielce - Szydłowiec (m apa 47). W 724, 730, 739 zapisano ją obocznie do
bojowisko, co potwierdza Kiel, m apa 542, zob. bojowisko.
kubeł w iadro — nazwa, w postaciach kubeł, kubełek, kubełko, znana jest
niemal w całej Polsce (Maz, t. VI, cz. 2, s. 50-53; PelcM , m ap a Vb), a jej wyjątkową częstość występowania na M azowszu potw ierdza M az (m apa 265) i M A G P (m apa 86). N a omawianym obszarze sięga na południu Tom aszow a Mazowieckiego, Nowego M iasta i R adom ia (m apa 47). W wielu gwarach w ypierana jest przez nowsze, ogólnopolskie wiadro, o czym świadczą zapisy kubełek || vadro pochodzące z 701, 703, 716, 726.
łachać się o świni: objawiać popęd płciowy’ — wyraz, charakteryzujący
gwary zachodniej części M azowsza i W ielkopolski (H odP, s. 64) oraz Łęczyckie, Sieradzkie i Kujawy (por. M az, t. I, cz. 2, s. 104-106), na badanym obszarze wystąpił w północnej jego części, po Brzeziny, Tomaszów M azowiecki, Nowe M iasto, Białą Raw ską i Grójec (m apa 47), zob.
lochać się.
podwalina 'pierwsza belka położona na fundam encie budynku’ - nazwa,
uznaw ana za mazowiecką (Nit, II, s. 44—45; BasT, t. I, s. 16-17), wystąpiła w punkcie 703 (mapa 47), czym wiąże się z obszarem wschodniego M azowsza, na którym była notow ana, wg starszych źródeł (por. M az, m ap a 126; K ow P, m apa 16). Atlas gwarowy województwa kieleckiego rejestruje ją w punkcie 708, gdzie obecnie pśyćeś (Kiel, m apa 680).
zad 'tylna część wozu’ - południowy zasięg wyrazu zad, charakteryzujące
go całą Polskę z wyjątkiem samej północy i obszaru północnom ałopol- skiego (por. M A G P, m apa 24), opiera się na linii biegnącej na połud nie od G łow na i Rawy Mazowieckiej i na północ od dolnego biegu Pilicy. Obszar występowania leksemu zad nie uległ zmianie w porów naniu z danymi, przedstawionymi w Kiel, m apa 771 (m apa 47), zob.
pośladek.
brukiew 'brukiew, Brasica napus rapifera' - występuje na całym omawianym
obszarze, oprócz punktu 739, gdzie obocznie zapisano wyraz karpiel. Jej duży zasięg w gwarach polskich (por. M A G P, m apa 350) wspierany jest literacką polszczyzną, w której wyraz ten funkcjonuje (m apa 48), zob.
karpiel.
deska 'deska boczna wozu’ - obejmuje teren na północ i zachód od linii
K ońskie - Iłża (m apa 48). Nazwa znana jest w południow o-zachodnim M azowszu (Maz, m apa 107), północno-zachodniej Kielecczyźnie (Kiel, m apa 483) oraz gdzieniegdzie na terenie W ielkopolski (por. Suł, m apa 8), zob. zwarta.
kółko 'narzędzie do przędzenia lnu’ - zwarty obszar występowania ograniczony
Przysuchy i na północ od R adom ia, wzdłuż biegu R adom ki (m apa 48). W pun ktach , leżących w najbliższym sąsiedztwie izoleksy, zapisano obocznie nazwy kółko || kołowrotek 717, 725, 728, co jest przejawem szerzenia się z południa wyrazu kołowrotek (por. Kiel, m apa 560). Nazwa
kółko uznaw ana jest za mazowiecką, gdyż, jak wykazały wcześniejsze
badania (por. M A G P, m apa 442), wystąpiła ona zwarcie na terenie tego dialektu na północ od linii W łodawa - K ępno - Inow rocław — Chodzież. W M ałopolsce, na Śląsku i w W ielkopolsce jego odpowiednikiem jest
kołowrotek (por. FalSł, m apa 38), zob. kołowrotek.
ławka 'nasad wozu’ - granica zwartego obszaru występowania tego leksemu,
według M A G P, m apa 26, charakteryzującego środkow o-w schodnią część Polski, sięga na południu Radom ska, Końskich, Kielc, Skarżyska K am ien nej, Iłży (m apa 48). W porów naniu z Kiel, m ap a 612, izoleksa ławki nieznacznie przesunęła się w kierunku północnym , zob. nasad.
nasad 'nasad sań’ - występuje na badanym obszarze, poza południowym
krańcem (punkty 737, 738), gdzie funkcjonuje nazwa gnat (m apa 48). W okolicach Skierniewic, Łodzi i Rawy Mazowieckiej oraz na wododziale Pilicy i R adom ki kilkakrotnie zapisano w tym samym znaczeniu wyraz
ławka, zapewne przeniesiony jak o nazwa z analogicznej części wozu
konnego (por. M A G P, t. II, cz. 2, s. 21, który informuje o spotykanych w środkowej i północnej Polsce zapisach tego leksemu). Nazwa nasad znana jest prawie w całej Polsce (por. M A G P, m apa 55) i według Kici, m apa 613, występowała w większości badanych gwar, poza punktam i 706 i 726, zob. gnat.
pułap 'sufit z desek przybitych do belek’ - najdalsza południow a izoleksa
tego wyrazu sięga Przedborza, Końskich, Skarżyska Kam iennej i S tara chowic (m apa 48). Nazwa ta ekspandow ała na teren gwar opoczyńskich z M azowsza. W edług starszych źródeł (M A G P, m apa 8; BasT, cz. 1, s. 33), obejmowała północno-wschodnią Polskę, po linię O stróda - Łęczyca - Radom sko - Starachowice - Krasnystaw. Przebieg wyznaczonej izoleksy zgodny jest ze stanem zilustrowanym w Kiel, m ap a 684, zob. pokład,
powala.
rżysko 'ściernisko’ - leksem znany, wg Kiel, m apa 752, w północnej części
Kielecczyzny po Sulejów, Kielce, Starachowice, Iłżę na południu, wystąpił w omawianych gwarach najdalej po linię Radom sko - Końskie - Skarżysko K am ienna (mapa 48). W porów naniu z Kici, izoleksa rżyska przesunęła się w kierunku północnym , zob. ścierznie.
sitko 'sitko do cedzenia m leka’ - nazwa, wspólna gwarom Kielecczyzny,
Lubelszczyzny, Rzeszowszczyzny, Poznańskiego i południowego Mazowsza, występuje w eksplorowanych gwarach w części północnej, po Przedbórz, K ońskie, Kielce (m apa 48), zob. cedzka, cedzadka.