Język polski

Egzamin maturalny z języka polskiego składa się z dwóch części – pisemnej i ustnej. Część pisemna zdawana jest na poziomie podstawowym lub rozszerzonym i oceniana jest przez egzaminatorów zewnętrznych pracujących w ramach danej okręgowej komisji egzaminacyjnej. Pisemna część egzaminu składa się z dwóch części, z których pierwsza sprawdza rozumienie czytanego tekstu, a druga umiejętność pisania w odniesieniu do tekstu literackiego zamieszczonego w arkuszu. Część sprawdzająca rozumienie czytanego tekstu składa się z 10–14 zadań zamkniętych lub otwartych typu krótkiej odpowiedzi dotyczących przytoczonego tekstu. W części sprawdzającej umiejętność pisania własnego tekstu zdający ma do wyboru jeden z dwóch zaprezentowanych tematów. Na poziomie podstawowym za część sprawdzającą rozumienie czytanego tekstu zdający maksymalnie może uzyskać 20 punktów, natomiast w części sprawdzającej umiejętność pisania 50 punktów.

8

Pierwszy zewnętrzny egzamin maturalny z obowiązkową matematyką odbył się w 2002 roku (tylko

dla ochotników, ponieważ w sesji egzaminacyjnej 2002 pozostawiono uczniom możliwość wyboru

starego egzaminu dojrzałości w szkole lub nowej zewnętrznej matury) w rezultacie przeniesienia

terminu wdrożenia nowej matury na 2005 rok.

Prace egzaminacyjne oceniane są według takich samych kryteriów w całym kraju. Do sesji wiosennej 2014 roku włącznie na poziomie podstawowym podczas oceniania pracy pisemnej przyjęte były następujące wagi kryteriów:

 rozwinięcie tematu – 25 punktów (50%),

 kompozycja – 5 punktów (10%),

 styl – 5 punktów (10%),

 język – 12 punktów (24%),

 zapis (ortografia i interpunkcja) – 3 punkty (6%).

Za szczególne walory pracy maturzysta mógł otrzymać dodatkowe 4 punkty. Punkty te przyznaje się za pracę ocenioną poniżej maksymalnej liczby punktów, jednak wyróżniającą się oryginalnością w zakresie rozwinięcia tematu, kompozycji, stylu lub języka. Łączna liczba punktów za wypowiedź pisemną nie może jednak przekroczyć maksymalnej liczby punktów do osiągnięcia za tę część egzaminu.

Od 2010 do 2014 roku włącznie pisemna część egzaminu maturalnego z języka polskiego na poziomie rozszerzonym polegała na napisaniu własnego tekstu w odniesieniu do tekstu literackiego zamieszczonego w arkuszu egzaminacyjnym. Podobnie jak w przypadku egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym, zdający miał do wyboru jeden z dwóch tematów. Za pracę zdający mógł otrzymać maksymalnie 40 punktów. Zgodnie z przyjętymi przez CKE kryteriami oceny, zdający mógł otrzymać maksymalnie za:

 rozwinięcie tematu – 26 punktów (65%),

 kompozycję – 2 punkty (5%),

 styl – 2 punkty (5%),

 język – 8 punktów (20%),

 zapis (ortografia i interpunkcja) – 2 punkty (5%).

Podobnie jak w przypadku egzaminu na poziomie podstawowym, zdający mógł otrzymać dodatkowe 4 punkty za pracę wyróżniającą się oryginalnością w zakresie rozwinięcia tematu, kompozycji, stylu lub języka (szczególne walory). Podczas egzaminu pisemnego z języka polskiego zdający na rozwiązanie zadań z arkusza z poziomu podstawowego miał do dyspozycji 170 minut, a z arkusza z poziomu rozszerzonego 180 minut.

Część ustna była obowiązkowa dla uczniów zdających zarówno poziom podstawowy, jak i rozszerzony i była oceniana w szkole przez przedmiotowy zespół egzaminacyjny. Obejmowała ona dwie części: wypowiedź zdającego na wybrany temat oraz rozmowę z zespołem oceniającym, dotyczącą tematu prezentacji oraz bibliografii. Dla części pisemnej i ustnej egzaminu maturalnego z języka polskiego obowiązywał taki sam próg zdania egzaminu, jak w przypadku egzaminu z matematyki i języka obcego, czyli 30% maksymalnej liczby punktów.

Tabela 3.9. Wybrane własności psychometryczne egzaminu maturalnego z języka polskiego na poziomie podstawowym z lat 2010–2014

Rok egzaminu 2010 2011 2012 2013 2014

Wynik średni w skali utworzonej z sumy punktów 41,47 38,72 38,58 39,37 36,19

Wynik średni wyrażony w % maks. l. punktów 59 55 55 56 52

Mediana 42 39 39 39 36 Modalna 42 39 39 40 36 Odchylenie standardowe 11,46 11,19 10,29 10,70 11,27 Wariancja 131,42 125,12 105,94 114,56 127,02 Skośność rozkładu -0,14 -0,08 -0,12 0,10 0,05 Zmienność sd/wynikśr 0,28 0,29 0,27 0,27 0,31 Kwartyle Q1 34 31 32 32 28 Q2 42 39 39 39 36 Q3 50 46 46 47 44

Rit (średnia korelacja zadania z testem) 0,32 0,35 0,34 0,33 0,39

Liczba zadań 15 14 15 15 14

Alfa Cronbacha 0,66 0,70 0,70 0,70 0,72

Alfa Feldt-Raju 0,81 0,83 0,83 0,84 0,83

Współczynnik rzetelności liczony w oparciu o

oszacowania IRT ^{0,87 0,87 0,85 0,86} –

Tabela 3.9 prezentuje wybrane własności psychometryczne egzaminów maturalnych z języka polskiego. Jak można zauważyć, wskaźniki rzetelności dla egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym, szacowane za pomocą współczynnika alfa Cronbacha, są bardzo niskie. Jak już wcześniej wspomniano, do roku 2014 włącznie egzamin maturalny z języka polskiego na poziomie podstawowym to 14 lub 15 zadań badających rozumienie czytanego tekstu, za które zdający mógł uzyskać maksymalnie 20 punktów (29 procent całej skali) i jedno zadanie badające umiejętność pisania własnego tekstu punktowane kryterialnie od 0 do 50 punktów (71 procent długości skali). Dlatego też alfa Cronbacha jest wskaźnikiem, który dla języka polskiego, nawet w przypadku liczenia z uwzględnieniem podziału zadań rozszerzonej odpowiedzi zgodnie z wyróżnionymi kryteriami oceniania (co zwiększa liczbę zadań), powoduje mocne niedoszacowanie rzetelność tego egzaminu. Lepsze oszacowanie uzyskujemy za pomocą alfa Feldt-Raju uwzględniając wagi poszczególnych zadań. Średnia wartość wskaźnika alfa Feldt-Raju dla egzaminu maturalnego z języka polskiego w latach 2010–2014 wynosi 0,83 przy odchyleniu standardowym 0,01. Podobną wartość uzyskujemy dla współczynnika rzetelności liczonego w oparciu o oszacowania IRT – średnia w latach 2010–2013 to 0,86 przy odchyleniu standardowym 0,01, co pozwala mówić o przeciętnej rzetelności tego egzaminu. Analizując wyniki egzaminu maturalnego z języka polskiego borykamy się z dwoma problemami. Pierwszy dotyczy braku porównywalności w zakresie trudności egzaminu w zależności od wyboru tematu. Zagadnienie to związane jest z jednej strony z autoselekcją przy wyborze jednego z dwóch

tematów, a z drugiej, ze zróżnicowaniem stosowania kryteriów oceniania dla tematów, szczególnie w kryterium oceny treści, za które zdający maksymalnie może uzyskać 36 procent punktów dla całej części pisemnej egzaminu na poziomie podstawowym. Szerzej na ten temat pisze Artur Pokropek na przykładzie egzaminu z 2010 roku (Pokropek, 2011a). Drugi problem wiąże się z nieporównywalnie wysokim (w porównaniu z egzaminem z matematyki) efektem egzaminatora. Jak wykazały badania prowadzone w IBE, różnica łagodności na poziomie testu pomiędzy przeciętnym a najbardziej surowym egzaminatorem dla języka polskiego wynosi (w zależności od roku i tematu wypowiedzi pisemnej) od 6 do 8,5 punktu procentowego wyniku egzaminu9, podczas gdy dla matematyki różnice te przyjmują wartości od 1,7 do 2,5 punktu procentowego wyniku egzaminu (Szaleniec i inni, 2015). Obydwa wymienione problemy nie pozostają bez wpływu na podjęte próby zrównania wyników tego egzaminu w latach 2010–2013. Można się spodziewać, że wprowadzona od 2015 roku zmiana formuły egzaminu maturalnego z języka polskiego częściowo zmniejszy wpływ wskazanych czynników powodując jednocześnie wzrost rzetelności tego egzaminu.