Język opisu

Dyskurs naukowy wokół audiodeskrypcji wiele uwagi poświęca lingwistyce obrazu i językowemu kreowaniu obrazów mentalnych (por.

Fix 2011). I tak wchodzący w relację pomiędzy obrazem a tekstem audiodeskryptor porusza się między „ekspresyjnością” (Fix 2011: 312)

a „surowością” (Fix 2011: 312) języka. Jeśli przyjąć za Elsaesserem i Hagenerem, iż współczesne kino to nie tylko medium reprezentujące rzeczywistość, ale forma życia, nowa forma rzeczywistości angażująca zmysły odbiorców, to w dążeniu do audiodeskrypcji jako tekstu syne-stetycznego, kompensującego wrażenia wzrokowe, audiodeskryptor winien poszukiwać słów plastycznych, obrazowych.

Wersja pierwotna Wersja ostateczna 02:52

Kobieta nerwowo podnosi Emil-kę, poprawia jej sukienEmil-kę, zapi-na maryzapi-narkę.

- A kto jest najpiękniejszą dziew-czynką na świecie?

02:52Emilka naburmuszona.

Kobieta otrzepuje ją. ^ Zagląda jej w twarz.

- A kto jest najpiękniejszą dziew-czynką na świecie?

04:00

Kobieta i Emilka siedzą w ławce w niemal pustym już kościele.

04:04 (zagadać, przyciszyć wypowiedź wiernych – żwawo) Na Emilkę zerka rówieśnica.

Emilka posyła jej zadziorne spojrzenie.

05:04

Do gabinetu wchodzi Maria.

Kobieta nieśmiało uśmiecha się.

Gospodyni odkłada dokumenty.

Ignoruje Kobietę. Wychodzi.

05:04

Do gabinetu wchodzi Maria (odgłos drzwi; 05:07) – blon-dynka około sześćdziesiątki. Su-rowa mina, włosy ciasno spięte w koczek, szary strój. ^ Kobieta spogląda na nią. Maria omija ją wzrokiem.

W łazience. Kobieta zapiera koszulę.^

Podnosi wzrok na swoje odbicie w lustrze.

Poprzez zmysł słuchu docierają do odbiorcy niewidomego słowa pla-styczne, sugestywne, które potęgują jego wrażenia, każąc ciału niemal odczuwać emocje wpisane w filmową fikcję i uruchamiając percepcję taktylną w rozumieniu de Kerckhove’a. Również w przytoczonym po-wyżej opisie pierwszych ujęć filmu Łaska widoczna jest plastyczność językowa opisu. Opis ten nie oddaje oczywiście wszystkich elementów widocznych za oknem, ale wykazuje cechy synestetyczności językowej rozumianej jako sprzężenie odrębnych kanałów sensorycznych. Dyna-mika opisu: „pociąg sunie przez zielone pola” skontrastowana jest ze spokojem mijanego przez pociąg krajobrazu: „na wąskiej szosie tylko jeden samochód”. Z dydaktycznego punktu widzenia warto również podkreślić uwidoczniony w zestawieniu opisów początku filmu kontrast w budowie zdań: Audiodeskrypcję należy zapisywać w maksymalnie prosty sposób. Twórcy polskich standardów audiodeskrypcji kierują do adeptów tejże formy przekładu następujące zalecenie: „Nie staraj się przenieść całego obrazu w jednym zdaniu. Postaraj się raczej niczym rzeźbiarz, który każdym kolejnym ruchem dłuta wydobywa kształt, ukazywać elementy obrazu każdym kolejnym słowem, każdym kolej-nym zdaniem” (Szymańska, Strzymiński 2010: 31).

Zalecenie to uwarunkowane jest zarówno częstą w audiodeskrypcji fil-mowej potrzebą zwięzłości, jak i dążeniem do dynamizmu opisu, dającego odbiorcy poczucie relacji bezpośredniej, co w kontekście audiodeskrypcji jako aktu synestetycznego pozwalającego na taktylne postrzeganie obra-zów ma zasadnicze znaczenie. Budowanie opisu przy pomocy prostych zdań pozwala także na łatwiejszą rekonstrukcję umysłową opisywanego obrazu, co stwarza możliwość wyjścia poza odtwarzanie obrazów i po-zwala na zanurzenie się w przestrzeni projekcyjnej i filmowym świecie.

Podsumowanie

Przedstawiony artykuł proponuje spojrzenie na audiodeskrypcję jako na akt synestetyczny. Oznacza to przedefiniowanie roli audio-deskrypcji, która wykracza poza kompensację wrażeń wzrokowych, oraz stworzenie takiego opisu, który wychodzi poza problem obrazów i widzenia. Spełnienie wymienionych kryteriów możliwe jest poprzez

potraktowanie seansu filmowego jako doświadczenia zmysłowego, które bazuje na przeróżnych wrażeniach doznawanych przez ciało.

Doświadczenie to ma swój początek już w samym wyjściu do kina, co oczywiście podkreśla rolę dostępności audiodeskrypcji jako praktyki społecznej. Z ruchliwej ulicy czy nasyconego hałasem centrum han-dlowego trafia odbiorca do intymnej przestrzeni sali kinowej, zapada się w fotelu i uczestniczy w wydarzeniu, które ma charakter z jednej strony kolektywny (bliskość innych widzów), z drugiej zaś – bardzo osobisty. Zanurzając się w przestrzeni projekcyjnej, odbiorca zanurza się jednocześnie w filmowym świecie. Filmowe obrazy i emocjonalne zaangażowanie widza uruchamiają wzajemną zależność i splątanie zmysłów: słyszenie ciszy sali kinowej skontrastowanej z gwarem miej-skiej przestrzeni, dotyk materialności sali kinowej i fizyczna bliskość innych widzów, słuchanie dźwięków, szmerów i muzyki filmowej czasoprzestrzeni, doświadczenia poprzez zmysł słuchu plastycznych, sugestywnych opisów ruchomych obrazów. Sensoryczne napięcie to-warzyszące doświadczaniu kina czyni audiodeskrypcję czymś więcej aniżeli opisem umożliwiającym intelektualną rekonstrukcję filmowego świata i pozwala na przeżycie „nowej formy bycia w świecie”.

Bibliografia:

Barthes, Roland, Wychodząc z kina, przekł. Łucja Demby, w: Interpretacja dzie-ła filmowego. Antologia przekdzie-ładów, red. Wiesdzie-ław Godzic, Kraków 1993.

Budzik, Joanna, Dotyk światła. O zmysłowym doznawaniu kina, Katowice 2012.

Chesterman, Andrew, The Name and Nature of Translator Studies, in: Hermes – Journal of Language and Communication Studies 42/2009, s. 13-22.

Chmiel, Agnieszka, Mazur, Iwona, Audiodeskrypcja, Poznań 2014.

Díaz Cintas, Jorge, Orero, Pilar, Remael, Aline, Media for all: A global chal-lenge, w: Media for all : subtitling for the deaf, audio description, and sign language, red. Jorge Díaz Cintas, Pilar Orero, Aline Remael, Amsterdam, New York 2007, s. 11-20.

Fix, Ulla, Bild wahrnehmen, ohne zu sehen? Bildlichkeit in der Audiodeskrip-tion von Hörfilmen, w: Bildlinguistik: Theorien-Methoden-Fallbeispiele, red. Hajo Diekmannshenke, Michael Klemm, Berlin 2011, s. 305-329.

Galman, Richard, American Film 09/1977, przyt. za James Monaco Film ver-stehen. Kunst, Technik, Sprache, Geschichte und Theorie des Films, przekł.

Hans-Michael Bock, Brigitte Westermeier. Reinbek bei Hamburg 1980.

Głowiński, Michał, Kostkiewiczowa, Teresa, Okopień-Sławińska, Aleksandra, Sławiński, Janusz (red.), Słownik terminów literackich. Wrocław 2008.

Grodecka, Aneta, Podemska-Kałuża, Anna, Wielozmysłowość. Filozofia i dy-daktyka. Poznań 2012.

Jankowska, Anna, Szarkowska, Agnieszka, Wstęp, w: Przekładaniec 28/2014, s. 9-10.

Karpiński, Maciej, Scenariusz: niedoskonałe odbicie filmu, Kraków 2004.

de Kerckhove, Derrick, Umysł dotyku, Obraz, ciało, taktylność, fotografia, przeł. Anna Maj, w: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów, red.

Anna Maj, Michał Derda-Nowakowski, Katowice 2009, s. 45-51.

Kozłowska, Zuzanna, Syntestezja, w: Forum Poetyki lato 2015, s. 110-119.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 2015. Stanowisko Krajowej Rady Ra-diofonii i Telewizji z dnia 7 lipca 2015 roku w sprawie sposobu realizacji i jakości audiodeskrypcji w utworach audiowizualnych, http://www.krrit.

gov.pl/Data/Files/_public/Portals/0/konsultacje/2015/audiodeskrypcja/

stanowisko_audiodeskrypcja-f.pdf [dostęp 28.06.2019].

McLuhan, Marshall, Zrozumieć media. Przedłużenie człowieka, przeł. Natalia Szczucka, Warszawa 2004.

Szymańska, Barbara, Strzymiński, Tomasz, Audiodeskrypcja. Obraz słowem malowany. Standardy tworzenia audiodeskrypcji do produkcji audiowizu-alnych, Białystok 2010, http://avt.ils.uw.edu.pl/files/2010/12/AD-_standar-dy_tworzenia.pdf [dostęp 12.11.2020].

Ustawa z 25 marca 2011 roku o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2011, nr 85, poz. 459.

Zaborski, Artur,. Audiodeskrypcja w Polsce: Oglądając filmy uchem, w: Magazyn filmowy 2/2016, https://www.sfp.org.pl/baza_wiedzy-,299,24823,2,1,Audiodeskrypcja-w-Polsce.html [dostęp 12.11.2020].

Zawiśliński, Marcin, „Imagine”, „Popiełuszko” i czarna dziura, https://www.

sfp.org.pl/wydarzenia,49,14437,2,1,Imagine-Popieluszko-i-czarna-dziura.

html [dostęp 19.11.2019].

Żórawska, Anna, Więckowski, Robert, Künstler, Izabela, Butkiewicz, Urszula, Audiodeskrypcja – zasady tworzenia, dokument opracowany przez Funda-cję Kultury bez Barier, Warszawa 2012, http://dzieciom.pl/wp-content/uplo-ads/2012/09/Audiodeskrypcja-zasady-tworzenia.pdf [dostęp 12.11.2020].

(Uniwersytet Adama Mickiewicza Poznań)

Social dimensions of performance on the basis