W
Redaktorzy naukowi
Mirosłława Klamut
K
O
N
F
E
R
E
N
C
J
E
Klamut z Uniwersytetu Ekonomicznego w Wrocławiu, prof. dr hab. Wojciech Kosiedowski z Uniwersytetu Mikołaja Ko-pernika w Toruniu, prof. dr hab. Zbigniew Mikołajewicz z Uniwersytetu Opolskiego i prof. dr hab. Andrzej Prusek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Na konferencję przygotowaliśmy dwa tomy opracowań, które stały się podstawą do wygłoszenia referatów przez ich autorów. Pierwszy, pt. Jaka polityka spójności po roku 2013? przygotowany pod redakcją moją oraz dr Ewy Szostak, pełniącej również funkcję przewodniczącej zespołu organi-zującego konferencję, wydano w serii Prace Naukowe przez Wydawnictwo naszego Uniwersytetu (jest również do na-bycia w księgarniach). Drugi tom przygotowany już po kon-ferencji również zawiera opracowania odnoszące się do problemów spójności rozwoju społecznego, gospodarczego i terytorialnego obecnej i przyszłej Unii Europejskiej. Książka ta będzie opublikowana również przez Wydawnictwo na-szego uniwersytetu. Mam nadzieję, że zostanie jeszcze wy-dana w tym roku kalendarzowym. Wydanie obu tomów sfinansowano z środków projektu badawczego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr 11403232/457 pt. Roz-wijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przed-siębiorczości a poprawa spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej w polskich regionach po 2006 roku. Mamy nadzieję, że w obu tomach udało się zgromadzić opraco-wania interesujące, odnoszące się zarówno do sukcesów i porażek europejskiej oraz polskiej polityki spójności. Zgod-nie z przyjętymi zasadami ta ostatnia ściśle swoimi zada-niami wpisuje się również w realizację celów unijnej polityki spójności.
Sądzę, że oba tomy opracowań, dzięki zgromadzeniu na konferencji szerokiego grona autorów reprezentujących spektrum wielu dziedzin naukowych oraz wielu poglądów, odnoszących się do obecnych, jak i przyszłych celów unij-nej polityki spójności oraz sposobów jej realizacji, będą książkami interesującymi dla szerokiego grona czytelników zajmujących się tematyką stosunków międzynarodowych, globalizacji, konkurencyjności i innowacyjności. Jesteśmy również przekonani, że obie publikacje mogą być przy-datne dla praktyków i będą mogły być wykorzystane w pro-cesie dydaktycznym na wyższych uczelniach.
Po konferencji poprosiliśmy prof. Mirosławę Klamut o komentarz do naszych pytań.
Czy Unia Europejska po roku 2013 proponuje nową po-litykę spójności ?
Istotnie. Pierwsza dekada nowego tysiąclecia zwróciła uwagę, że istnieje konieczność, aby nie tylko gospodarki krajowe członków Unii Europejskiej, ale również gospodarki ich regionów zmierzyły się z przełomowymi zmianami, które niesie ze sobą rozwój gospodarki globalnej. Od dłuższego czasu, a zwłaszcza od roku 2005, tj. od powzię-cia decyzji o realizacji odnowionej strategii lizbońskiej, społeczeństwa krajów członkowskich Unii mają
świado-mość coraz większych trudów pobudzania trwałego wzrostu gospodarczego i zwiększania konkurencyjności gospodarki europejskiej. Coraz lepiej rozumieją, że osiągnięcie sukcesu będzie wynikiem działań wielosektorowych, rozumianych jako koordynacja działań wielu polityk, jak i wykorzystania różnych metod realizacji ustalonych celów.
Od Unii Europejskiej, jej członków oraz jej regionów za-chodzące przemiany wymagają reform gospodarczych, po-zwalających obronić jej dotychczasową ważną pozycję na rynku globalnym. Unia uznała, że w integrującym się coraz bardziej społeczeństwie europejskim rozstrzygnięcia w wielu ważnych dziedzinach gospodarczych i społecznych wymagają wprowadzenia nowych systemów zarządzania, koordynujących interwencję pomiędzy poziomem unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. W ten sposób Unia stara się być zarządzana nie tylko na podstawie konsensusu wy-nikającego ze stosowania zasady pomocniczości. Uznaje także, że należy tworzyć warunki do bardziej elastycznego funkcjonowania, wykorzystującego wiedzę i umiejętności społeczeństw swoich członków na różnych poziomach po-dejmowania decyzji w ramach prowadzonych polityk pub-licznych, w tym również polityki spójności.
Ten sposób zarządzania zwany zarządzaniem „dzielonym” (governance) zwraca uwagę, że sukces będzie wynikiem działań i decyzji podejmowanych w układzie horyzontal-nym. Od polityki spójności wymagać będzie się:
– koncentrowania na odblokowaniu procesów wzrostu przez pełniejsze wykorzystanie przewag konkurencyj-nych i potencjałów rozwojowych raczej wszystkich re-gionów, a nie tylko słabo rozwiniętych,
– konieczności poprawy koordynacji działań w ramach dotychczasowej polityki spójności, jak również między nią, a innymi politykami wspólnotowymi,
– osiągnięcia, większego niż dotychczas, efektu dźwigni, zwiększającego możliwości finansowe i instytucjonalne innych polityk Wspólnoty,
– konieczności poprawienia efektywności alokacji śrków inwestycyjnych oraz zwiększenia skuteczności od-działywania interwencji publicznych w zakresie wspierania harmonijnego rozwoju regionów,
– konieczności wprowadzenia spójności terytorialnej do procesu realizacji sektorowych polityk publicznych (np. przemysłowej, zatrudnienia, transportowej, itp.). Wyszczególnione zadania zwracają uwagę, że od polityki spójności wymaga się nie tylko poprawy koordynacji działań na poziome europejskim, krajowym oraz regionalnym, ale także znacznie większego jej dostosowania wobec proroz-wojowych i wzrostowych priorytetów Unii Europejskiej. Po-lityka spójności Strategii rozwoju Unii 2010-2020 powinna przynieść szybszą konwergencję w zakresie integracji społecznej i gospodarczej oraz znacząco podnieść poziom spójności terytorialnej na obszarze jednolitego rynku euro-pejskiego
K O N F E R E N C J E
Czy dotychczasowa realizacja polityki spójności w Polsce może być oceniana jako mało skuteczna?
W ostatnich trzech latach ukazało się kilka opracowań diag-nozujących sytuację wzrostu rozwoju gospodarczego pol-skich regionów. Są to raporty Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Można z całą pewnością stwierdzić, że dokładnie rozpoznają poziom rozwoju regionów, ich suk-cesy oraz problemy. Oczywiście obok tych opracowań ist-nieje bardzo bogate czasopiśmiennictwo w postaci artykułów zawierających różnego typu analizy, a także mo-nografii badających sukcesy i porażki rozwoju regionów w Polsce.
Wszystkie one stwierdzają, że Polska osiągnęła znaczący sukces w postaci wzrostu gospodarczego, jednak wzrostowi temu towarzyszyły pogłębiające się różnice w poziomie roz-woju pomiędzy regionami oraz wewnątrz regionów. Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. znacząco zwiększono fundusze unijne, które zapewniały polskiej gospodarce i polskim regionom dodatkowe ważne źródło finansowania wielu przedsięwzięć inwestycyjnych. Rezultatem tych działań jest podniesienie efektywności gos-podarowania w skali kraju oraz wydajności pracy, która w 2008 r. wzrosła do 62,9% średniej w UE=27. Niestety wskaźnik zatrudnienia w dalszym ciągu należy do naj-niższych w UE i wynosi średnio około 66%. Oznacza to, że gospodarka polska ma problem z budową miejsc pracy i wy-korzystaniem zasobów pracy.
Kolejnym problemem do rozwiązania jest uzyskanie więk-szego sukcesu niż dotychczas w przyspieszeniu wzrostu na tzw. ścianie wschodniej. Cechą charakterystyczną polskiej przestrzeni jest silna koncentracja potencjału wytwórczego w kilku najsilniejszych regionach, a właściwie w ich stoli-cach. Udział czterech województw wnoszących największy wkład w tworzenie PKB (mazowieckie, śląskie, wielkopol-skie i dolnośląwielkopol-skie) wzrósł z 51,5% w 2004 r. do 52,2% w 2007 roku. Można uznać, że nie był to wzrost znaczący, ale oznacza to, że grupa najbogatszych województw rozwijała się przeciętnie szybciej niż grupa województw Polski północno wschodniej i wschodniej. W konsekwencji dys-tans dzielący regiony pogłębił się. W 2004 r. PKB per capita w pierwszej grupie stanowił 119,2%, w drugiej zaś 72,8% średniej krajowej, w 2007 120,6% i 71%.
Czy na podstawie tych liczb można uznać, że sytuacja z przeszłości (2004 r.) uległa zasadniczej zmianie w 2008 roku? Wydaje się jednak, że nie. Określiłabym, że problemy są dwa. Ten drugi to stagnacja stanu utrzymującego się po roku 2000. Warto także przypomnieć, że Polska wchodziła do Unii Europejskiej z mniejszymi dysproporcjami niż prze-ciętnie w starej UE=15. Również obecnie są one przecięt-nie mprzecięt-niejsze niż w UE=27. Nie uważam, aby to była cecha negatywna rozwoju regionalnego w Polsce. Ważne jest to, że ożywienie wzrostu nastąpiło we wszystkich
wojewódz-twach. Świadczy o tym dynamiczny wzrost nakładów in-westycyjnych, chociaż jest duży kontrast w szybkości ich przyrostu między Polską wschodnią z najniższymi przyros-tami, a Polską środkową i południową z najwyższymi. Po-dobne zjawisko miało miejsce w sektorze przedsiębiorstw. Wzrost nakładów inwestycyjnych dokonywał się w znacz-nym stopniu dzięki środkom polityki spójności. Warto pod-kreślić, że bez środków unijnych, zwłaszcza mniejszy byłby wzrost przedsięwzięć samorządowych. Na podstawie przy-toczonych tu liczb i tendencji, można uznać, że niezwykle trudno jest odwrócić podział historyczny, który dokonał się w Polsce na jej część zachodnią i wschodnią. Poziom roz-woju gospodarczego w Polsce wschodniej od tego czasu za-wsze był niższy niż w Polsce zachodniej. Tę część Polski charakteryzują duże niedobory – infrastrukturalne, niższych kwalifikacji siły roboczej, niższej wydajności, itp. Regiony Wschodnie stanowią wschodnią, zewnętrzną granicę Unii Europejskiej i sąsiadują z biednymi regionami wschodu, co poważnie ogranicza ich potencjał rozwojowy. Na obszarach tych obserwuje się również gwałtowny proces wyludniania, spowodowany migracją zewnętrzną. Regiony wschodnie charakteryzuje również rzadka sieć miast średniej wielkości. Jak przyspieszyć rozwój na obszarach Polski Wschodniej? Jest to zadanie strategiczne nie tylko dla polityki spójności Polski. Jest to zadanie strategiczne również dla polityki spój-ności Unii Europejskiej. Osiągnięcie sukcesu w realizacji tego celu jest możliwe, oczywiście nie przyjdzie on szybko. Jednak już obecnie obserwując dynamikę wzrostu gospo-darczego w ośrodkach miejskich w Polsce, w tym również we wschodniej jej części, należy dostrzec to, że stopa wzrostu jest jedną z najwyższych w granicach całego ob-szaru OECD.
Odpowiadając na zadane pytania staram się przekazać uo-gólnione poglądy (przecież jednak różniące się nie tylko w szczegółach) wyrażone przez uczestników naszej konferen-cji. Z całym przekonaniem mogę stwierdzić, że nie były pre-zentowane opinie podważające niezbędność dalszej znaczącej pomocy jaką Polska otrzymuje z Unii Europej-skiej. Oczywiście było wiele sugestii oraz propozycji do-tyczących konieczności podniesienia efektywności wykorzystania środków przeznaczonych w Polsce oraz w Unii Europejskiej na rozwój. Można uznać, że wszyscy uczestnicy konferencji postulowali, aby jednym z naj-ważniejszych wyzwań stojących przed unijną polityką spój-ności stało się szybsze zasypywanie luki rozwojowej między obu częściami Unii Europejskiej. Z pewnością byłby to duży wspólny sukces polityki spójności Unii Europejskiej i poli-tyki spójności każdego jej członków.