J a n A lek sa n d e r B a y - g e r u rodził się d n ia 8 m a r
ca 1867 ro k u w m iejscow o
ści K u d ry ń c e n a Podolu.
Ju ż w la ta c h sw ej m ło
dości w czasie studiów szkolnych zd ra d zał w y b itn e z a in te re so w an ia p rz y ro d n i
cza, ze szczególnym zam i
ło w an iem po św ięcając się herpetologii. Duży w pływ n a rozw ój i c h a ra k te r za
in te reso w ań zoologicznych Ryc. 1. J. A. B a y g er tego uczonego w y w a rł n ie
-(1867—1958) w ą tp liw ie w y b itn y p rz y ro d n ik prof. M a ria n Ł o m - n i c k i, z k tó ry m A le k s a n d e r B a y g er z e tk n ą ł się w czasie n a u k i w g im n a zju m lw ow skim . W ow ym czasie B ay g er zaczyna kom p leto w ać d la g ab in etó w zoo
logicznych lw ow skich gim nazjów pie rw sz e k o le k cje k ra jo w e j fau n y . Za z b io ry te o trzy m u je on n a w e t sp e
cja ln e podziękow anie.
T ru d n e w a ru n k i m a te ria ln e u n ie m o żliw iają n ie ste ty Ja n o w i A lek san d ro w i B ay g ero w i ukończenie g im n azju m i zm u szają go do w stą p ie n ia do se m in a riu m n au czy cielskiego d la nauczy cieli g alicy jsk ich szkół ludow ych.
Ju ż ja k o n auczyciel n a w ią z u je w sp ó łp racę z M uzeum im. D zieduszyckich w e Lw ow ie. M uzeum to zaw dzięcza m u duży, d oskonale za k o n se rw o w an y i sp rep a ro w a n y zbiór k ra jo w y c h gadów i płazów , k o m p leto w an y i u zu
p ełn ia n y w czasie w ie lu la t żm udnej i system atycznej pracy.
O prócz zam iło w ań k o le k cjo n e rsk ich ro zw in ą ł J a n A lek san d e r B a y g er rów n ież działalność czysto n a u k o w ą. W ro k u 1908 na zjeździe k ra jo w y m Tow. P rz y ro d nik ó w im. K o p ern ik a , któ reg o sam b y ł a k ty w n y m członkiem , w ygłasza d u ży re f e ra t o g ad ach i p łazach
G alicji. N aw iązu jąc do p ra c A ntoniego W a ł e c k i e g o k o n ty n u u je stu d ia tego uczonego zm ierzające do le p szego p o zn a n ia fa u n y gadów i płazów ziem polskich.
W ro k u 1910 K o m isja F izjo g raficzn a P olskiej A k a d em ii U m iejętn o ści w K ra k o w ie p ow ołuje J a n a A le
k s a n d ra B a y g ara n a sw ego stałego w spółpracow nika.
Ja k o w sp ó łp rac o w n ik A k ad em ii z e sta w ił i zgrom adził B ay g er cen n ą k o le k cję naszy ch gadów i płazów , będącą do dziś p o d sta w ą z b io ru herpetologicznego k ra k o w skiego O ddziału I n s ty tu tu Zoologicznego PAN.
W czasie sw ego długiego i praco w iteg o życia n a p i
sał J a n A lek sa n d e r B a y g er szereg a rty k u łó w i p u b li
k a c ji pośw ięconych n aszej h erp e to fa u n ie . N iew ątp liw ie do n ajcie k aw sz y ch p u b lik a c ji tego a u to ra n ależy za li
czyć O braz fa u n y p ła zó w i gadów P o lsk i z p ie rw szej p o ło w y 18 w ie k u ogłoszony w P a m ię tn ik u F izjograficz
n y m PA U w 1938 roku. P ra c a ta sta n o w i nadzw yczaj in te re su ją c e stu d iu m pośw ięcone księgom G ab riela R z ą c z y ń s k i e g o w y d a n y m w S andom ierzu około
ro k u 1721. Z ty c h d aw n y ch ła ciń sk ich pism , o b fitu ją cych w liczne fa n ta z je ludow e lu b w łasn e w ym ysły a u to ra , w ydobył E ay g e r i o p rac o w a ł w szystkie d an e dotyczące gadów i płazów o p a tru ją c je rów nocześnie sw ym w łasnym , dosk o n ały m k om entarzem .
Ze w szystkich p ra c J a n a A le k sa n d ra B aygera n a j
w iększym pow odzeniem i u zn a n ie m cieczył się i cieszy do dziś dn ia jego klucz do oznaczania płazów i g a
dów polskich w y d an y w ro k u 1937 w K ra k o w ie n a k ła dam K oła P rz y ro d n ik ó w S tu d e n tó w U n iw e rsy te tu J a giellońskiego. K lucz te n b y ł w zno w ien iem w y czerp a
nego klu cza do oznaczania h erp e to fa u n y S ew eryna U d z i e l i , został je d n a k przez B ay g ara n ap isa n y zu p e łn ie n a nowo z uw zg lęd n ien iem najn o w szy ch danych bibliograficznych. P ra c e n a d p rzy g o to w an iem do d ru k u om aw ianego klucza trw a ły k ilk a la t (od ro k u 1932).
K lucz J. A. B a y g era w y ró ż n ia się w ielk ą sta ra n n o śc ią i z u w ag ą o pracow anym te k ste m , w k tó ry m obok w skazów ek taksonom icznych um ieszczono dokładne, w ielo k ro tn ie spraw d zo n e w iadom ości dotyczące ro zsie
d len ia geograficznego i biologii o m aw ianych gatunków . N a sp e cja ln e p o d k reśle n ie zasłu g u je fa k t um ieszczenia przez a u to ra n a k ońcu om aw ian ej książeczki bodaj że
Ryc. 2. J. A. B ay g er n a w ycieczce n au k o w ej
366 W S Z E C H Ś W I A T
G rudzień 1958 367
Ryc. 1. R ealizo w an e i p ro je k to w a n e odw odnienia w H o
lan d ii. 1 — P o ld e r W ierin g er — r. 1930, 2 — P o ld er P ó łn ocno-w schodni — r. 1942, 3 — P o ld e r F lev o la n d — r 1956, T — W ielka T am a, t — ta m y p ro jek to w a n e
n ie zw raca dobrow olnie człow iekow i za g arn ię tej zie
mi, lecz p o zo staje ju ż na niej na stałe. W m ia rę p o stę p u technicznego n aró d h o le n d ersk i pro w ad zi w alk ę o je j o dzyskanie n a coraz w iększą skalę. W o statn ich d ziesiątk ach la t głów na ofensyw a przeciw m orzu
zo-goiwą o około 300 k m i zw iększając jedno cześn ie bez
pieczeństw o k ra ju . Na ta m ie um ieszczono w ym ow ny n ap is: „N aród żyw y b u d u je siwą przyszłość".
T a k w ięc p rz e sta ła istn ieć za to k a m o rsk a a p o w stało — ja k p rze d w iek a m i — słodkow odne jezioro, k tó re m u nad an o nazw ę jezioro Ijssel, od nazw y u
cho-Ryc. 2. P la n p a w ilo n u h olenderskiego n a „E xpo“ 1958.
1 — b asen w odny d o w y w o ły w an ia sztucznej fali, 2 — m a k ie ta p ra c re jo n u Z uiderzee, 3 — m a k ie ta „ P la n u D elta", 4 — fotosy p ra c n a Z uiderzee, 5 — m a k ie ta tu n e li pod K an a łem M orza P ółnocnego w V elsen, 6 —
b ad a n ia naukow e, 7 — p u n k t in fo rm ac y jn y dzącej doń północnej odnogi R enu (ryc. 1). B udow a g robli w ew n ętrz n y ch zam ieni je z czasem n a szereg p o ld e ró w i ty lk o p o śro d k u pozostaw iona będzie p rz e strz e ń w odna o w ydłużonym k sz tałcie i pow ierzchni 1200 k m 2. Z p ro jek to w a n y ch 5 polderów o łącznej
po-Ryc. 3. R uchom a śc ia n k a żelazna (w głębi, poza k o pułą) w y w o łu je sztuczną fa lę w b asen ie o szklanych
ścianach. Fot. L. S w idzińska
sta ła sk ie ro w a n a n a obszar zatoki Z uiderzee, ja k o że za jm u je ona n ie m al i/ 3 pow ierzch ni całego k ra ju . P ro je k t jej osuszenia, w y łoniony ju ż w 1687 r., doczekał się re a liz a c ji — w zm ienionej oczyw iście fo rm ie — dopiero w X X w iek u , gdy w la ta c h 1927—32 została w y b u d o w an a W ielka T am a 32 k ilo m etro w ej długości, k tó ra zam k n ę ła w ejście do zatoki, sk ra c a ją c linię b rz e
-Ryc. 4. F ra g m e n t m a k ie ty re jo n u Z uiderzee. Fot.
L. S w idzińska
w ierzch n i 2250 k m2 do dziś zrealizow ano 3, o po
w ierzch n i 1125 k m 2. Po u kończeniu całości zam ierzo
n ych p rac w re jo n ie Z uiderzee H o lan d ia pow iększy obszar sw ych te re n ó w u p ra w n y c h o 10°/o.
N iew iele m niejsze przedsięw zięcie p ro je k to w a n e je st obecnie dla r e jo n u południow o-zachodniego, o b ejm u jącego u jście R enu, S k ald y i Mozy. P ro je k t te n nosi nazw ę „ P la n u D elta". P rz e w id u je on b udow ę p o tę
ż-48*
368 W S Z E C H S W 1 A T