Kalendarium
1492 – 1501 – panowanie Jana Olbrachta
1493 – zwołanie sejmu walnego do Piotrkowa, uznawane za początek sejmu dwuizbowego w Polsce
1497 – wyprawa mołdawska Jana Olbrachta
1501 – 1506 panowanie Aleksandra Jagiellończyka
Źródło 1. Tablica genealogiczna Jagiellonów [fragment]
Źródło 2. Marcin Bielski, Kronika polska [fragment]
Niektórzy domniemywali, że tę wojnę [wyprawę mołdawską] dlatego [król] podniósł, aby szlachty [...] część wojną wytracić. Stąd ten rym: Za króla Olbrachta wygubiona szlachta.
Marcin Bielski (ok. 1495-1575) – pisarz i historyk.
[w:] Mówią wieki, 2008, nr 10, s. 16–17.
Źródło 3. Fragment pracy współczesnego historyka, Rafała Jaworskiego
[Król] zabrał się do karania szlachty, która nie stawiła się na pospolite ruszenie. Kara [...] była jedna – konfiskata dóbr ziemskich. Decyzję o konfiskacie podejmował król. […] Informację o tym, kto nie zjawił się na pospolitym ruszeniu, przynosili do monarchy szlacheccy współbracia.
To donosicielstwo wynikało […] z przyziemnych pobudek. Donosiciel otrzymywał
skonfiskowane dezerterowi dobra. Liczba ukaranych szła w tysiące […]. Ponieważ utrata dóbr [...] oznaczała utratę szlachectwa, w świat poszło, że za Olbrachta wyginęła szlachta.
[w:] Mówią wieki, 2008, nr 10, s. 16–17.
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Dlaczego żonę Kazimierza Jagiellończyka – Elżbietę Rakuszankę – nazywano matką królów?
2. W których państwach panował najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka?
3. Czy wszyscy synowie Kazimierza Jagiellończyka, którzy zasiadali na tronie polskim, obejmowali jednocześnie tron na Litwie?
Na podstawie źródła 2.
Jak Marcin Bielski wyjaśnia słynne powiedzenie o królu Janie Olbrachcie?
Na podstawie źródła 3.
1. Czy współcześnie tłumaczy się to powiedzenie w ten sam sposób jak w XVI w.? Swoją odpowiedź uzasadnij.
2. Wyjaśnij, dlaczego król postanowił zorganizować wyprawę do Mołdawii.
3. Sprawdź na mapie, gdzie leży Mołdawia.
Praca domowa
1. Zgromadź informacje o dzieciach Elżbiety Rakuszanki i Kazimierza Jagiellończyka. Jakie były ich losy?
2. Ustal, kto był wychowawcą synów Kazimierza Jagiellończyka. Jakie funkcje pełniła ta osoba?
Jakie były jej zasługi dla Polski?
Hołd pruski 1525 r.
Kalendarium
1506 – 1548 – panowanie Zygmunta I Starego 1519 – 1521 – ostatnia wojna z zakonem krzyżackim
1525 – zawarcie traktatu krakowskiego, hołd Albrechta Hohenzollerna w Krakowie
Źródło 1. Traktat krakowski z 1525 r.
[…] wielki mistrz Albrecht [Hohenzollern], margrabia brandenburski, przybył do Nas [Zygmunta] osobiście z kilkoma członkami Zakonu […] [i] usilnie nas o to prosili, abyśmy ziemie […] oddali mu w lenno, oświadczając, że przez taki układ więcej pożytku przyniosą Nam i Rzeczypospolitej, a pokój będzie pewniejszy. […] Pragnąc wyświadczyć łaskę i przysługę ukochanemu siostrzeńcowi Naszemu, Albrechtowi […] jemu, jako też Jego prawowitym męskim potomkom nadajemy w wieczystą i niepodzielną inwestyturę przez wręczenie naszej chorągwi poniżej wymienione ziemie, miasta, miasteczka i zamki […]. Margrabia Albrecht, książę pruski, oraz jego następcy i dziedzice lenna, będą obowiązani za wyświadczone im przez Nas
dobrodziejstwo składać Nam takie przyrzeczenie uległości, że gdybyśmy z racji owej ugody lub nadania lenna zostali zaatakowani przez jakiegokolwiek księcia lub państwo, wtedy margrabia Albrecht, względnie jego następcy, książęta pruscy, mają Nam i Naszemu Królestwu przyjść wszędzie w pomocą […].
[w:] Teresa Maresz, Krzysztof Juszczyk, Historia w źródłach – nie tylko pisanych, dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2004, s. 155.
Źródło 2. Jan Matejko. Hołd pruski
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Prussian_Homage.jpg]
Źródło 3. Stanisław Hozjusz o traktacie krakowskim
Powiedz, ktokolwiek przeczytał te sprawy, Czyli nie nazwiesz monarchę szalonym, Co mogąc łatwo skończyć ze zwyciężonym, Wzrok swój mu wolał pokazać łaskawy?
Pokazał temu, co niedawno jeszcze
Byłby niewdzięczny szarpał mu wnętrzności […]
[w:] Maria Bogucka, Hołd Pruski, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1982, s. 182–183.
Źródło 4. List biskupa Andrzeja Krzyckiego do Jana Antoniego Pulleona, nuncjusza apostolskiego na Węgrzech
A zatem mój baronie, wiadomo prawie całemu światu, że ta sprawa pruska i tyle wojen, sporów i zamieszek, które wstrząsały także całym światem chrześcijańskim, nie z innej przyczyny wywodzą swój początek, jak tylko z tego powodu, że gdy królowie polscy uważali ziemie pruskie za swoje dziedzictwo, mistrzowie zaś i ów zakon ociągali się z ich uznaniem ich za swych zwierzchnich panów, to w końcu […] do tego doszło […], iż sam potężny zakon wreszcie podupadł i z całym swym krajem poddał się pod panowanie królów i Korony polskiej na
podstawie uroczystej zgody i wieczystego pokoju. Gdy zaś zakon przyszedł do sił, ten pokój, przez długi czas przestrzegany, zaczął łamać i zarzewie […] wybuchło płomieniem. […]
Teraz, gdy po upadku z powodu tej herezji wszelkiego porządku ziemie nią ogarnięte miały przypaść królewskiej mości i Koronie zupełnie słusznie, jako dziedzicznemu panu, a nie można ich było odzyskać, jak tylko bronią i najgroźniejszym zaburzeniem, roztropniej było dać je w lenno tym, którzy je już posiadali i byli krewnymi Jego Królewskiej Mości, niż wszystko zaburzyć pożogą wojenną i zaniedbać własny kraj […].
[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 232–234.
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Wyjaśnij termin sekularyzacja.
2. Wyjaśnij przyczyny sekularyzacji zakonu krzyżackiego.
3. Czy rozwijająca się w Europie reformacja miała wpływ na sekularyzację zakonu krzyżackiego?
4. Jaką wiarę przyjął Albrecht Hohenzollern i rycerze zakonni w 1525 r.?
5. Jaką nazwę przyjęło państwo rządzone przez Albrechta?
1. Na obrazie Jana Matejki Hołd pruski rozpoznaj główne postaci uczestniczące w tej uroczystości.
2. Gdzie w Krakowie odbyła się w 1525 r. uroczystość złożenia hołdu przez Albrechta Hohenzollerna?
3. Zwróć uwagę na strój Albrechta Hohenzollerna. W jakim stroju Albrecht Hohenzollern występował przed 1525 r.?
4. Jak myślisz, o czym świadczy zaduma Stańczyka siedzącego u stóp tronu królewskiego?
5. Sprawdź, gdzie jest eksponowany obraz Jana Matejki Hołd pruski.
Na podstawie źródła 3.
1. Sprawdź, kim był autor wiersza.
2. Wyjaśnij, jak autor wiersza ocenia decyzję Zygmunta Starego podjętą w 1525 r.
3. Sprawdź, jakie były dalsze losy zakonu krzyżackiego.
Na podstawie źródła 4.
1. Sprawdź w Internecie, kim był Andrzej Krzycki.
2. Podaj nazwę pokoju, o którego złamaniu pisze Andrzej Krzycki.
3. Co Andrzej Krzycki nazywa herezją?
4. Porównaj opinię Andrzeja Krzyckiego o decyzji podjętej przez Zygmunta Starego w 1525 r. z opinią Stanisława Hozjusza.
Praca domowa
1. Sprawdź w Internecie, jaki był udział Mikołaja Kopernika w ostatniej wojnie z Zakonem Krzyżackim?
2. Przygotuj kalendarium wydarzeń związanych ze stosunkami polsko-krzyżackimi od XIII do XVI w.
Praca domowa dla zainteresowanych
Wyjaśnij, w jaki sposób historia dzwonu Zygmunta łączy się z ostatnią wojną z zakonem krzyżackim.