Z RÓŻNYCH SZUFLAD
JUBILEUSZ NAGRODY „KSIĄŻKA ROKU" POLSKIEJ SEKCJI IBBY
„Książka Roku" jest doroczną nagrodą Pol
skiej Sekcji IBBY, ustanowioną w 1988 roku i fi
nansowaną przez Ministerstwo Kultury i Dzie
dzictwa Narodowego. Już niebawem więc piękny jubileusz - dwadzieścia lat.
Celem nagrody jest promocja w arto ściowej polskiej książki dla dzieci. Nagrody i wyróżnienia otrzymują żyjący rodzimi auto
rzy najlepszych książek dla dzieci, wydanych w danym roku, równolegle przyznawane są nagrody za najpiękniejsze opracowania gra
ficzne. W konkursie tym nagradzani są nie tyl
ko twórcy książki dziecięcej i młodzieżowej, ale również ludzie, przyczyniający się do jej upowszechniania, w tym także bibliotekarze, pełni pasji i pomysłów.
Nie mogę nie wspomnieć, jak 10 lat temu po raz pierwszy zasiadłam w gronie jurorów, jako już doświadczony bibliotekarz dla dzieci, a zarazem młody członek Polskiej Sekcji IBBY.
Był to dla mnie ogromny zaszczyt, bo w ob
radach towarzyszyłam najlepszym znawczy
niom literatury dziecięcej.
Jurorzy, nominując i nagradzając książ
ki doceniali zarówno ówczesne sławy lite
rackie, jak Małgorzata Musierowicz (Noelka, 1997) i Wanda Chotomska Legendy polskie, 2000), starając się nie przeoczyć ciekawych debiutów. Od początku przyświecała zasada, że ważna jest nie tylko atrakcyjna fabuła, ale przede wszystkim walory literackie i artystycz
ne. Nie wahano się nagradzać książek kontro
wersyjnych, jak choćby Panna Nikt Tomka Try- zny (1994). Wiele osób uważało, że ta książka nie jest dla młodzieży - mimo tych opinii cie
szyła się ona ogromnym powodzeniem. Rzad
ko natomiast nagradzano książki popularno
naukowe; wyjątek stanowi tu Encyklopedia przyrody i techniki dla dzieci i rodziców Z bignie- wa Przyrowskiego (1996) oraz, obsypany inny
mi nagrodami, leksykon Barbary Tylickiej Bo
haterowie naszych książek (2000).
Na przestrzeni lat zmieniały się kategorie nagród; początkowo nagradzano, oprócz pi
sarzy także ilustratorów (Krystyna Michałow
ska, Maciej Jędrysik, Bohdan Butenko, Miro
sław Tokarczyk), tłumaczy (m.in. Izabela Kor
sak i Michał Kłobukowski) i krytyków literac
kich (m. in. Joannę Papuzińską, Irenę Bolek, do dziś współpracującą jako juror z konkur
sem „Książka Roku") a także ludzi, którzy przy
czynili się do popularyzacji polskiej literatury w świecie (m. in. Peter Cacko, ówczesny szef BI
BIANY). W ostatnich latach rozszerzyliśmy ka
tegorię literacką, przyznając nagrodę za książ
kę dla dzieci (Ale ja tak chcę! Beaty Ostrowic- kiej) i dla młodzieży (Dom ośmiu tajemnic Li
liany Bardijewskiej).
Również nagroda graficzna będzie od ro
ku 2007 przyznawana także za książkę obraz
kową, która na świecie od dawna jest standar
dem. Od roku 2000 zaczęliśmy wyszczegól
niać nominacje we wszystkich kategoriach, uznając, że to jest też formą wyróżnienia.
Zmieniająca się rzeczywistość społecz
na znajdowała swoje odbicie w literaturze.
Ważnym sygnałem tego było pojawienie się książki Ewy Przybylskiej Dzień kolibra (1998).
Ta przejmująca opowieść o wyobcowaniu, samotności i przemocy, która nie omija ani dorosłych ani dzieci, bezapelacyjnie wygra
ła konkurs. Podobnie było z Jeżem Katarzy
ny Kotowskiej (1999), poruszającą baśnią „ad
opcyjną", a także z podejmującą temat narko
manii powieścią Krystyny Siesickiej Chwilecz
kę, Walerio... (1993). Ewa Przybylska pozostała wierna swojemu stylowi narracji, nadal w jej książkach dominują tematy trudne, tematy tabu, pełne goryczy i z tzw. otwartym zakoń
czeniem. Katarzyna Kotowska napisała jesz
cze, inspirowana tym samym, osobistym do
świadczeniem (adopcja syna) powieść dla dorosłych Wieża z klocków. Krystyna Siesic
ka wróciła do losów Walerii w książce Wróć, Aleksandrze!
Wśród pisarzy, poruszających trudne te
maty, warto wymienić jeszcze Annę Onichi- mowska, Beatę Ostrowicką, Magdę Papuziń
ską i Dorotę Terakowską. Dorota Terakow- ska została laureatką nagrody „Książka Roku"
dwukrotnie, w roku 1998 (Samotność bogów) i 1999 (Tam, gdzie spadają anioły). Tytuł tej ostatniej stał się inspiracją do katalogu pol
skich książek na Targi w Lipsku, zatytułowano go właśnie Wo die Engel vom Himmel fallen.
Bardzo ciekawy był werdykt jury w roku 2001; nagrodzone zostały dwie książki, Sen, który odszedł i Zielony wędrowiec, a nagrody odebrała cała czwórka twórców: Liliana Bar- dijewska i Anna Onichimowska (tekst) oraz Adam Kilian i Krystyna Lipka-Sztarbałło (ilu
stracje).
Weszliśmy bowiem w trzecie tysiąclecie, przywracając po kilkuletniej przerwie nagro
dę za ilustracje i opracowanie graficzne. Wraz ze zmieniającą się problematyką utworów li
terackich zmieniała się też ilustracja książko
wa. Zbliżał się rok 2003, Polska miała być go
ściem honorowym na Targach Książki Dziecię
cej w Bolonii. Było oczywiste, że powinniśmy tam pokazać rodzimą, piękną, nowoczesną ilustrację książkową, a nie licencyjne prze
druki. Konkurs „Pro Bolonia", zorganizowany przez Sekcję Ilustratorów ZPAP pozwolił w yło
nić nowe talenty i wystawić w Bolonii godną reprezentację. Wielu laureatów wspomniane
go konkursu zdobyło potem nagrody „Książki Roku", a także wiele innych, m.in. PTWK.
Z roku na rok rosła liczba książek do oce
ny jurorskiej. O ile w początku lat 90. było 15-20 tytułów, to w roku 2006 było ich ponad 100. Stało się tak dzięki pojawianiu się nowych, często niewielkich wydawnictw, a zarazem
rosnącego znaczenia samej nagrody. Jurorzy nadal starają się rozpoznać rynek i zgroma
dzić książki, ale sami wydawcy dbają o to, aby znalazły się one w redakcji „Nowych Książek", gdzie odbywają się posiedzenia jury. Warto zauważyć, jak zmienił się klimat wokół książki dla dzieci, oprócz nowych wydawnictw rów
nież te „stare" zaczynają wydawać książki dla młodego odbiorcy, choć dotąd tego nie robi
ły (Znak, GWP, Nowa Era, Santorski).
Jak toczą się losy naszych laureatów? Nie
którzy pozostali „twórcami jednej książki", jak Zdzisław Domolewski, bezapelacyjny zw y
cięzca w roku 2003 za „Zosię plecioną". Książ
ka, bardzo wysoko oceniona przez profesjona
listów, nie znalazła uznania w oczach młodzie
ży, która wyraźnie wybierała literaturę „lekką, łatwą i przyjemną". W tym czasie na rynku królował Pamiętnik księżniczki i kolejne tomy Harry'go Pottera oraz jego następców - trudno było przebić się książce, mówiącej o sprawach trudnych, ale bez posmaku sensacji.
Rozwinęła się natomiast twórczość Mar
ty Fox, Grażyny Bąkiewicz i Beaty Ostrowic- kiej. Marta Fox została przez IBBY wyróżnio
na dwukrotnie; w roku 1995 za rodzinną po
wieść Agaton-Gagaton: jak pięknie być sobą oraz pięć lat potem za cykl opowiadań Pierw
sza miłość. Po raz pierwszy pojawił się wtedy w książce dla młodzieży problem molesto
wania, autorka wróci jeszcze do tego tema
tu w późniejszych swoich powieściach, pisa
nych już dla dorosłych.
Debiutująca w 1995 roku Beata Ostro- wicka pisząc powieści historyczne dla dzie
ci udowodniła, że ten gatunek literacki może nadal być atrakcyjny dla czytelnika. Obecnie pisze zarówno dla dzieci jak i dla młodzieży, zdobywa nagrody literackie, w tym nagrodę główną w 2006.
Najbardziej widowiskową karierę zrobiła Grażyna Bąkiewicz, nieznana zupełnie w 2002 roku, która po otrzymaniu I nagrody (O, mel
ba!), napisała kolejne tomy, (również nomino
wane), a także wydała dawno napisaną i zło
żoną w szufladzie książkę dla młodszych dzie
ci, Korniszonek. Podobnie kontynuuje swoje pisarstwo Rafał Kosik, nagrodzony debiutant z roku 2005; ukazał się już trzeci tom przygód Felixa, Neta i Niki, cieszący się dużym powo
dzeniem wśród czytelników.
Nagroda dla ilustratora to również obfi
tość nazwisk, za równo tych dawnych, jak wspo
mniany wyżej Adam Kilian, ale i nowych. Kon
kurs „Pro Bolonia" pozwolił, jak już wspomnia
łam, zaistnieć młodym artystom, a ich prace są coraz bardziej rozpoznawalne w świecie.
Szczególnie ciekawą technikę reprezen
tuje Grażka Lange, wielokrotna laureatka kon
kursu PTWK, a w „Książce Roku" nominowa
na, nagradzana (2000, 2004) i wpisana na Listę Honorową (2006). Żaden konkurs, począwszy od roku 2000, nie obył się też bez Agnieszki Żelewskiej, również wielokrotnie nominowa
nej i nagradzanej. Paweł Pawlak, zawsze do
strzegany przez jury , choć nie zawsze uhono
rowany główną nagrodą, zdobył „Złote Jab ł
ko" podczas Biennale Ilustracji w Bratysławie w roku 2005. Ponad połowa jego książek zo
stała zilustrowana dla zagranicznego odbior
cy. Polska Sekcja IBBY przyznała mu w 2005 ro
ku nagrodę specjalną, za promowanie polskiej ilustracji w świecie. Wspaniały rozwój sztuki książki obserwujemy u Piotra Fąfrowicza. Ar
tysta, który pierwsze wyróżnienie zdobył po
za granicami kraju (Japonia 2001), z chwilą po
jawienia się na polskim rynku od razu zdobył uznanie jury (wyróżnienie 2003), a zwieńcze
niem była nagroda główna w 2006. W tym sa
mym czasie mieliśmy prawdziwy wysyp no
wych osobowości graficznych, spośród nich Monika Hanulak i Anna Niemierko zostały w y
typowane przez IBBY na Triennale Ilustracji do Tallina, gdzie zdobyły dyplomy. Ogromne wra
żenie na jurorach zrobił Alfabet z obrazkami ilu
strowany przez Anitę Andrzejewską i Andrzeja
Pilichowskiego-Ragno („Książka Roku 2005"), przyciągał uwagę zwiedzających na Targach w Bolonii i został wydany również w Stanach Zjednoczonych.
Nagrodzone i wyróżnione przez IBBY książki są nominowane na M iędzynarodo
wą Listę Honorową, gdzie mają większą szan
sę być dostrzeżone przez zagranicznych w y
dawców, zwłaszcza, że katalog jest szeroko rozpowszechniany. Nasi w ydaw cy cenią so
bie tę nominację, ofiarowując książki do w y
syłki, a w yd aw n ictw o „Ossolineum " dw u
krotnie pomogło nam zdobyć sponsorów na wyjazd na kongres IBBY, gdzie Beata Ostro- wicka, autorka Św iata do góry nogam i (II na
groda 2002) oraz Grażyna Lange, ilustrator
ka Białego niedźwiedzia - czarnej krowy (na
groda graficzna 2004) odebrały osobiście swoje dyplomy.
Ciekawe były też losy wydawnictw. Naj
lepiej potoczyły się dzieje Agencji Edytor
skiej EZOP. Wyróżniona w 2001 w konkur
sie „Dziecięcy Bestseller Roku", szybko zdo
była wiele prestiżowych nagród, pozyska
ła zdolnych grafików i obiecujących pisarzy.
W ślad za tym poszły nominacje, wyróżnie
nia i nagrody w konkursie „Książka Roku"
(2001, 2004, 2005). Podobnie jedno z naj
młodszych wydaw nictw - „Wytwórnia", po sukcesie w 2006 roku (nominacja w katego
rii graficznej) zostało w tym roku wyróżnio
ne zaproszeniem na Targi Książki we Frank
furcie. W ydaw nictwo „Media Rodzina", koja
rzone przede wszystkim Harrym Potterem i Narnią, wydaje coraz więcej i konsekwent
niej rodzimych autorów, wśród nich nomino
wanych do nagrody Wojciecha Widłaka i Mał
gorzatę Strzałkowską. Wydany również przez tę oficynę zbiorek wierszyków Z górki na p a zurki Zofii Beszczyńskiej z ilustracjami Paw
ła Pawlaka (Honorowe Wyróżnienie 2005) został włączony do Biblioteki Białych Kru
ków, prowadzonej przez Internationale
Ju-gendbibliothek w Monachium. Niestety, nie powiodło się na wolnym rynku ambitnemu wydawnictwu FRO9, które, zdobywszy wiele nagród, nie pokonało trudności dystrybucyj
nych i zakończyło swoją działalność.
Sukces kon kursu „Książka Roku " za - wdzięczam y ogromnemu zaangażowaniu środowiska, w tym wydawców, którzy zgła
szają swoje książki bez żadnych opłat. Przy
szłość zaś zależy zarówno od życzliwości re
sortu, jak i hojności darczyńców. Nieobec
ność jakiegokolwiek przedstawiciela M ini
sterstwa podczas gali wręczania, brak listów gratulacyjnych, jest odbierana jako przejaw braku troski o książkę dla młodego odbior
cy. Również media, zwłaszcza te najwięk
sze, poświęcają zbyt mało uwagi konkurso
wi i nagrodom. Ten brak uwagi skutkuje re
zerwą potencjalnych sponsorów, często nie- wiedzących, co to jest IBBY.
MALOWANE POEZJĄ