woju każdej kulturowej syntagmy72

cze jeden pogląd tego ostatniego: „Jeśli rzeczownik kultura kojarzy się z pewnego rodzaju sub­

stancją w sposób, który więcej zasłania niż odkrywa, przymiotnik kulturowy przenosi nas w bardziej pouczającą dziedzinę różnic, kontrastów i porównań. Ten przymiotnikowy sens kultury, który wiąże się ściśle w wrażliwym na kontekst i skoncentrowanym na kontraście rdze­

niu Saussure'ańskiej lingwistyki, stanowi (...) jedną z zalet strukturalizmu (...)” (A. Appadurai, op. cit., s. 23). Warto zauważyć, że Kłoskowska nazwała swój model „syntagmą kultury naro­

dowej”, zatem użyty w nazwie w dopełniaczu rzeczownik „kultura”, spełniający funkcję przy- dawki, przyjmuje w tej wypowiedzi rolę identyczną z funkcją przymiotnika.

72 W tym stanowisku Kłoskowska nie jest odosobniona. Podobne przekonanie prezento­

wał Znaniecki, twierdząc, że: „(...) socjolog, zwłaszcza jeśli zna filozofię Herdera, uznałby wartości każdej kultury narodowej, wszystkie one bowiem wzbogaciły i wzbogacają życie kul­

turalne ludzkości, chociaż dorobek ich nie jest jednakowy. Wykorzystałby on swoją wiedzę socjologiczną, by przyczynić się do rozwoju twórczej współpracy między narodami i pobudzić twórczy wzrost nowej ponadnarodowej kultury, jako więzi jednoczącej ludzkość” (por.

F. Znaniecki, „Myśl i rzeczywistość" i inne pisma filozoficzne, Warszawa 1987, s. 467).

Pogląd ten podzielał także Jerzy Smolicz (1935-2006), w opinii którego: „Równolegle z wymia­

ną kulturową między poszczególnymi grupami obserwujemy zjawisko odnowy kulturowej w ramach systemu wartości każdej z grup, gdyż dziedzictwo jest oceniane przez młodsze poko­

lenia ze względu na jego przydatność w nowych okolicznościach. Procesy wymiany i odnowy kulturowej zachodzą na siebie w ten sposób, iż znaczenie danego dziedzictwa jest oceniane w świetle wpływów innych grup biorących udział w wymianie kulturowej” (por. J. J. Smo­

li c z, Kto jest Australijczykiem? Tożsamość kulturowa i wartości rdzenne w społeczeństwie wieloetnicznym, tłum. J. Lencznaro wi cz, [w:] idem, Współkultury Australii, Warszawa 1999, s. 15). Smolicz, nie godząc się z poglądami Samuela Huntingtona, a pozostając w zgodzie z dialogicznym i otwartym charakterem kultury według Kłoskowskiej, stwierdza, że: „o ile Huntington nie podziela wiary w możliwość zaistnienia narodowo twórczej interakcji kulturo­

wej między «cywilizacjami» i opiera swoje teorie na pesymistycznej ucieczce w stronę kulturo­

wego separatyzmu, o tyle doświadczenia australijskie wskazują na ważną rolę międzykulturowej edukacji jako niezbędnego uzupełnienia globalizacji ekonomicznej” (por. J. J. S m o 1 i c z, Pań­

stwo narodowe, ale naród wielokulturowy. Różne wcielenia nacjonalizmu, [w:] Spotkania z kulturq..., s. 214). Z modelem syntagmy kulturowej, ukazanej przez Kłoskowską w postaci systemu otwartego, wydaje się korespondować model stworzony przez Zbigniewa Bokszańskie- go, który, ilustrując formowanie się zasobów kulturowych, w większym okręgu „kultura”

umieszcza dwa mniejsze okręgi, podpisane odpowiednio: „paradygmaty” i „schematy ideolo­

giczne”, oraz stwierdza, że „(...) w sferze paradygmatów znajdujemy odzwierciedlenie minio­

nych wydarzeń i przeszłych problemów związanych z dziejami tożsamości zbiorowej, które weszły do dziedzictwa kulturowego grupy. Schematy ideologiczne natomiast (...) powstają w związku z aktualnymi przedsięwzięciami i występującymi tu i teraz okolicznościami towarzy­

szącymi konstruowaniu tożsamości kolektywnej grupy. W ten sposób dwa zasadnicze rodzaje zasobów kulturowych, wyznaczających postrzeganie innych, odzwierciedlałyby również pod­

stawową konstytutywną cechę kultury, a mianowicie opozycję pomiędzy trwałością a zmianą.

Paradygmat wiązalibyśmy więc z aspektem trwałości w kulturze, a schemat ideologiczny z ten­

dencjami do tej zmiany” (por. Z. Bokszański, Stereotypy i sztuka, Wroclaw 1997, s. 70).

Model Kłoskowskiej nawiązuje do

koncepcji strukturalistów francuskich, a szczególnie Rolanda Barthesa, który

językoznawczą

koncepcję modelu złożone

­

go

z

osi

paradygmatycznej

i

syntagmatycznej przeniósłna

inne sfery

kultury

73

, na przykład

dziedzinę projektowania ubioru

orazgotowania. W

kulturowej syntagmie Kłoskowskiej,

podobnie jak

w

wypowiedzi

językowej,

reguły syntaktyczne wyzna

­ czają

związki

pomiędzy poszczególnymi elementami. Różni

się ona jednak od relacji rozpatrywanych

przez

Barthesa tym,

że jej elementy składowe pochodzą

z

różnych systemów.

Por. R. B a r t h e s, Lé degré zéro de l'écriture. Éléments de sémiologie. Paris 1964.

Koncepcja syntagmy

kulturowej, poddana

próbie

interpretacji, zakłada przeni

­ kanie

do

każdej kultury elementów

genetycznie odmiennych,

które

funkcjonują na

różnych

poziomach i

z różnym skutkiem. Przedstawione w książce

wzajemne rela

­

cjedwóch

narodowych syntagm, ukazane

na

przykładzie

kulturotwórczegodialogu

dwóch

literatur

- indyjskiej i polskiej - można

zatem wpisać

w

stworzony przez

Kłoskowską

schemat.

Zakres zagadnień

podjętych

w

pracy,

w

odniesieniu do

kon­

cepcji

syntagmy

kulturowej, ilustruje

poniższy diagram:

Diagram 1. Schemat syntagmy kultury narodowej według Antoniny Kłoskowskiej (por. Kultury narodowe u korzeni..., s. 37), ze wskazaniem obszaru, w którym będzie się mieścił zasadniczy zakres tematyczny niniejszej książki.

73

Przykładyróżnych

form,

typów i

poziomów

odbioru

dzieł sztuki,

a szczególnie

dzieł literatury

polskiej

i indyjskiej,

ich

interpretowania, konkretyzowania

i odtwa

­

rzania,

stanowić

będą

zasadniczą część

materiału egzemplifikacyjnego książki.

Został

on

uporządkowany w układzie

problemowym,

który

można przedstawić za pomocą następującego

schematu ogólnego:

Diagram 2. Schemat układu problemowego pracy. Źródło: oprać, własne.

Zgodnie

z przyjętym schematem

przykłady

literackich spotkań symbolicznych prezentowane będą poczynając

od

zjawisk

należących do szeroko

pojmowanej

kultury,

przez

zjawiska

należące

do kultury

symbolicznej w

ogóle,

a następnie poprzezprzykłady

z

dziedziny

literatury, aż po

takie,

które

znalazływłasne

miejsce w

przestrzeni uniwersalizacji.

1.1.10. Kryteria wyboru podstawy teoretycznej pracy.

Przy

wyborze kon

­

cepcji

kultury

symbolicznej w

ujęciu Kłoskowskiej jako

podstawy

teoretycznej

książki kwestią decydującą

okazał

się

fakt zaklasyfikowania

elementów kultur

obcych

jako składowych syntagmy kultury

narodowej

poprzez

wskazanie

na

dwóch przeciwległych

krańcach

osi paradygmatycznej -

a

jednocześnie po

dwóch stronach kanonu

kultury narodowej -

obszarów

przenikania do

danej kultury ele

­

mentów

obcych.

Wyjątkowość koncepcji Kłoskowskiej

oraz jej użyteczność

dla

zawartych w tej

książce

rozważań

polega

więc przede wszystkim

na tym, że w modelu

syntagmy

ukazuje ona

procesy,

jakim podlegają elementy

obce

w

kulturze narodowej. Zjawi

­

ska zachodzącena

osi syntagmatycznej

prowadząalbo

od

„odrzucenia

” i „ignoran­

W dokumencie Wartości autoteliczne w kulturze symbolicznej : na przykładzie indyjsko-polskich spotkań literackich (Stron 34-37)