*
K ażdy z nas, kto ma dość rozumu, ażeby pojął i ocenił użyteczność a sek u racyi, powinien mniej oświeconą ludność namawiać do zwyczaju ubezpieczania się. A kto się ubezpiecza — niech- żeż nie ubezpiecza się w żadnym zagranicznym zak ład zie, tylko w krakowskimi Towarzystwie wzajemnych ubezpieczeń!
KALENDARZ OGRODNICZY.
Styczeń.
Ogród kwiatowy. Rośliny pokojow e i cieplar
niane przechowują się starannie w m iejscach po
dług ciepłom ierza ogrzewanych, i rzadko a osz
czędnie polewają się. Cebule sadzą się w wazo
nach; nasiona pierwiosnki i bukw icy w skrzyniach.
S łoje, w których są cebule kwiatowe, co trzy do sześciu dni z mułu się czyszczą i świeżą nalewają wodą.
Ogród warzywny. Grzędy nawozowe z pod inspektów rozrzu cić, i je że li można obornik na
w ozić lub przewrócić. W arzyw a , pozostałe dotąd w ziemi, w ydobyć.
Ogród owocowy. D rzew a ow ocow e okopać i nawozem o b ło ż y ć , w szystko, cob y tylko ich wzrostowi lub żyzności szkodzić m o g ło , znisz
c z y ć; nawet zdrowe g a łęzie, skoro takowe nad
to w górę bujają, poobcin ać, a poczynione przez to zarżnięcia, woskiem ogrodniczym pozalepiać.
Krzewy ow ocow e p oobczyszcza ć, drzewa szpale
rowe matami pookrywać.
Pszczoły chronić od myszy, owadów i tego wszystkiego cob y je niepokoić m ogło; pszczólnik strzedz od deszczu i śniegu.
L u ty
Ogród kwiatoicy. Grządki pod kwiaty i rabaty w przychylną porę przysposabiać. Kwiaty, które się nie przesadzają, można zas:ać. R óże poobci
nać i dzikie latorośle poszczepić. Z cebulek kwia
tow ych wierzchnią błonę ostrożnie pozdejm ow ać, inspekta ju ż zupełnie poprzyrządzać.
Ogróg warzywny. Selery, pasternak, chrzan, korzenie cukrowe i pietruszka, muszą b yć w ydo
b y te ; czosnek, łuczek i przyrostki karczochow e mają b yć przesadzone. W ogroda ch , gdzie p oło
żenie suche, można kopać grzędy, takowe ja rzy
nami zwyczajnemi i sałatą zasiewać. Można siać grochy i takowe w zw ykły sposób innemi rośli
nami podsiewać.
Ogród owocowy. D rzew a przesadzają, ow oce pestkowe i ziarnkowe szczepią i okulizują się;
— 47 —
brzoskw inie, aprykozy, jabłonie i grusze u szpa
lerów obcinają s i ę ; agrest, porzeczki i maliny przesadzają się. Drzewa karłowate w lecie szcze
pione powinny się o trzy lub cztery oczka od m iejsca okulizacyi poucinać, szpalery i samoro
dno płoty obstrzygać lub nowe zakładać. Przy końcu lutego, przed nabrzmieniem pączków drzew pestkow ych, zebrać ich gałązki do szczepienia i zachować je w ziem i, w m iejscu ocienionem.
Pszczoły. U le w dzień pogodny, około połu
dnia wewnątrz oczyścić, słabym podłożyć miodu.
Marzec.
Ogród kwiatowy. R ośliny ogrodowe z poschłych liści oczyścić. Pierwiosnkom i goździkom dać świe
żego powietrza. R óże, które w tym roku kwitnąć będą, w ydobyć, w wazony przesadzić i w ziemię zakopać. Balsaminy i rezeda sieją się w wazo
nach ; kartuzek, ostróżka i astry na m iejscu otwar
łem ; hyacynty, skoro rość zaczynają odkryć.
Ogród warzywny. Sieją się ja re endywie, por- tulaki (kurze nogi), kminek, rzodkiew miesięczna, podróżnik; przezimowane korzenie przesadzają się. Rośliny pookrywane od k ryć, chwast motyką skopać, grzędy szparagowe i poziomkowe spul
chnić. Inspekta, w których się melony i ogórki sadzą, jeżeli powietrze jest zimne lub pochmurne, powinny się okrywać, a pokrywy tylko przy świe
tle słońca zdejmowane i grzędy przesuszone być m ają; dobrze także by je ciepły deszcz skropił, a jeżeli trzeba polew ają się. W końcu miesiąca siać pietruszkę, marchew, cebulę i t. p.
Ogród owocowy. Drzew a z gąsienic i mchu oczyścić. Zrazy czyli gałązki do szczepienia ze
brać z drzew ziarnowych i zachować w ziemi do czasu szczepienia, które jn ż od połow y marca odbyw ać można, jeśli służy pogoda. A blegrow ać podczas łagodnego pow ietrza; sadzić ziarna i pe
stki drzew ow ocow ych , a gałązki agrestu i po
rzeczek ; jeżeli ziemia rozmarzła, przesadzić drzewa wszelkiego rodzaju i gatunku, zwłaszcza w grun
cie ciężkim i mokrym. Drzewa słomą obwinięte odsłonić, ziemię przy krzewach ow ocow ych wzru
szy ć, rano i wieczór skrapiać wodą nie zbyt zi
mną. W reszcie w tym miesiącu powinny się za
kładać szkółki drzew.
Pszczoły w dni pogodne wypuszczać z ula i dostarczać żywności tym , które je j nie mają.
K w i e c i e ń .
Kw iaty. Przezimowane w wazonach lewkonie, rozmaryn, lewkonia żółta, wynoszą się na wolne pow ietrze, i także wazony laków, które na pod
stawach tylko do 10 godziny przed południem na słońcu stać mogą, a potem na cień biorą się.
Goździki rozsadzać i przesadzać krzew iny; na
siona goździkow e w połow ie miesiąca zasiewać w ziemnych skrzyniach. Rośliny kwitnące strzedz od deszczu i zbytniego słońca, a które mają te
raz w ydać nasienie, to na wolnem powietrzu pod słońcem trzymać. Przezimowanym kwiatom od
świeżyć ziemię, niedorostki u krzewin poodrywać.
Warzywa. Sadzić szparagi, b ó b , groch, kar
czochy, kordony, k ukurudzę; z końcem miesiąca cebulę, szalotkę, czosnek, nadewszystko zaś kar
tofle, je że li kto sobie rychłego zbioru życzy. Siać marchew, pasternak, rzepę, szpinak, rzodkiew m iesięczną, podróżnik, m ak, jarm uż, kalarepę, brukiew, buraki, kalafiory, sałatę, ogólnie w szy
stko, co dotąd nieposiane, a na wiosnę wschodzić powinno. Przesadzać cebulę zimową, jeżeli parę lat na jedn em m iejscu była, flance karczochowe, sałatę głowiastą, flance jarm użowe i endywie le
tnie. Gąsienice, szczypawki, a szczególniej pchły ziem ne, wszelkiemi sposobami wytępiać i krety.
Poziomki zgnoić jeżeli tego dotąd nie uczyniono.
Inspekta, w których fasola wijąca się, ogórki, melony sadzą się lub przesadzają, starannie utrzy
m yw ać, strzedz od zaziębienia, w wieczór zakry
wać. W szelki chwast ile możności wykorzeniać.
Owoce. D rzew a obcinać, szczepić, okulizować.
Zrazy drzew w przyszłej jesieni dobrze okulizo- wanych i dzikie wyrostki drzew szczepieniem uszlachetnionych poucinać. Pom arzłe lub nadpsute drzewa ile możności szybko leczyć. Oczka z k tó rych nie mają wyrastać latorośle, wycisnąć. Z ie
mię w szkółkach szczepow ych , poruszyć, spul
chnić i takowe równie ja k świeżo posadzone drzewa podlewać. Drzewa, a szczególniej m łode, od mró
w ek zabezpieczyć.
Pszczołom otwory do wylatania z wolna po
większać, uważać czy matka ż y je , strzedz od
- 48 —
napadu rabusiów, miód podbierać i ule na lato przyrządzać.
Maj.
K w iaty. Lewkonie i goździki przesadzać; sa
dzą się: tigridia, piwonia, gladiolus (m ieczyk), amarillis formosissima, oxalis esculenta i inne.
W szystkie oranżeryjne rośliny wynoszą się na świeże pow ietrze; delikatniejsze rośliny z końcem tego miesiąca sieją się. Szczególnie ogrodnik dwie rzeczy na uwadze mieć winien: polewanie i owad.
Pierw sze ma b y ć uważnie przedsiębrane, często powtarzane a nigdy zbytnie. Co do owadu, szcze
gólniej m szyce roślinne czyli m otylice niszczyć trzeba, co się najłatwiej zrob i, jeżeli wazony na noc zawsze trawą się obłoży.
Warzywa. Zasiać jarmuż czerwonawy, kala
repę, kapustę kędzierzawą, białą i czerwoną, sa
łatę głowiastą, endywię, portulaki, rzodkiew mie
sięczną, rośliny korzeniow e, grochy wszelkiego gatunku, rzodkiew letnią, pietruszkę, trybulę.
W arzyw a zaś potrzebne świeżo na kuchnię, jak oto:
groch , fasolę, sałatę, rzodkiew, siać co dwa ty godnie. Sadzić dynie i arbuzy. Roślinki arbuzie z ziemią w ybierają się z inspektów i sadzą się pod mur lub ściankę jaką. Karczochy w piwnicy przezimowane, sadzą się w ziemi tłustej. Chwast w y p leć, zapaśnie ziemne ok opać; flance pozna
c z y ć , zagęste porozsad zać, kwitnące poziomki mocno podlewać.
Owoce. Zatrudnienia kwiatowe dalej postępują.
Mieć uwagę na pow ietrze, deszcz z kwitnących drzew otrząsać, podczas suszy korzenie regular
nie podlewać. U drzew karłowatych niepotrzebne wyrostki czyli dziczki obcinać; u drzewek które się trudno rozgałęziają, końce obłam yw ać, a któro zbyt obficie kwitną, u tych kwiat zbytni obrywać.
M łodym drzewkom kopulizowanym lub szczepio
nym , zwolnić obwiązania, silniejsze odwiazywać.
Szkółki zawsze wilgotno utrzym ywać, od wszel
kiego owadu starannie chronić.
P szczół rojenia pilnować.
C z e r w i e c .
Kwiaty. Pierw iosnki, astry, lewkonie i inne zasiane kwiaty letnie przesadzają się. Z pier
wiosnek i tulipanów zbierać nasienie. W szystkie kwiaty pilnie podlewać. Okwitłe rośliny ucinają się na dłoń w ysokości, a między niemi dla zaję
cia miejsca zasadzają inne ja re rośliny. W łaśnio jest czas pomnażać flance przez odrostki (able- gry), latorośle, zrazy. Cebulki hyacyutów po okwi- tnięciu wybrać, anemony i ranunkuły (jaskry) od słońca chronić, chwast i owad niszczyć, ścieżki czyścić, trawniki kosić, wałkow ać i polewać.
W arzywa. Rozsady przesadzać i tak długo mocno polewaę, póki się nie rozwiną, rapunkuły z końcem miesiąca przesadzają się. Poziom ki, jeśli niema deszczów , podlew ać, a co w nich nadto w ybujało, pow yjm ow ać. Jeżeli ogórki w Ma
ju sadzone nie poschodziły, to można je z po
czątkiem tego miesiąca nanowo sadzić, lecz pilnie trzeba polewać. W yrosłe endywie letnie wiążą się, by w ten sposób wewnątrz pożółkły i po schły. Dzięcielinę aż po zieloną łodygę, a bobom ogrodowym, gdy kwituą wierzehołki poucinać, by silniej potem rosły ; grochom tyczkowym i innym podobnym roślinom tyki podawać ; pietruszkę i sa
łatę, endywię letnią i maj uran letni jeszcze raz siać; kapustę, bulwy, selery obsypać; rośliny k o rzeniowe przerzedzać.
Owoce. Zasadzone i oczkowane drzewa z dzi
kich pędów oczyścić, obwiązania zwolnić, ziemię około nich opielać i rozpulchniać; świeżo sadzone drzewa podczas suszy raz na tydzień podlać i cza
sami wieczorem gałązki ich skrapiać wodą. J e żeli wiosna była wczesna i ciepła, to przy końcu Czerwca można ju ż zacząć oczkowanie drzew pestkowych.
Pszczólnik podczas upału osłaniać i z p aję
czyny obmiatać.
Lipiec.
Kwiaty. Goździki odkładać, cebule później kwitnących roślin cebulow ych wyjm ować. Z w ię
dłe badyle, pąkowia i nasienniki kwitnących ro
ślin zbierać.
Warzywa. Siać marchew jesienną, rzepę, en
dywię, jarą sałatę, szpinak, rzodkiew, jarm uż zi
mowy, rzodkiew zimową obsypać. M łode roślinki selerów, kalarepy, karafiołów przesadzać. Szalotki i cebulo wybierać, skoro łodygi żółkną i opadają.
— 49 —
U karczochów , gdy te ow oc dają, głów ki i łodygi blisko ziemi poucinać. Majeran, szałwię, melissę, zanim okwitną zżąć i w wiązkach suszyć. Grzędy pod nową rozsadę i zasiew przysposobić, nawóz mieć w pogotowiu.
Owoce. Oczkować w martwe oko najprzód wi
śnie, potem śliwy, później ja b ło n ie , na ostatku grusze; szkółki w ypleć, agrest i porzeczki zasiać.
U szczepionych i okulizowanych drzewek przyrostki poodcinać, szczególniej pod osadzonem oczkiem.
Sierpień.
Kwiaty. Goździki przesadzać, dlatego latorośle od starych łodyg odłączyć. Pierwiosnki, bukwice, goździki p ió ro w e , kwiaty m ajow e, lilie białe i ż ó łte , lewkonie żółte przesadzać; balsaminy z gruntu biorą się w wazony, także lewkonie zi
m owe jeżeli są pełne, geranie i inne wprzód z wa.
zonów w ziemię przesadzone. Kwitnące rośliny wazonowe podczas suszy pilnie podlewać. Cebule kwiatowe do porostu w zimie przeznaczone, sa
dzą się z końcem tego miesiąca w wazony.
Warzywa- Nasiona dojrzałe zbierają się i kładą w miejscu ocienionem , którędy powietrze prze
wiewa, aby tam dościgły. Sieje się szpinak, rosz
ponkę (rapunkuł dziki), marchew, rzepę, trybulę, warzęchę, kapustę zwyczajną, kapustę kędzierza
w ą , kalafiory, sznitjarmuż (kapusta ogrodowa), endywię, sałatę głowiastą zimową. Przesadza się sałatę głowiastą, endywie zimowe i ja rm u ż ; pod arbuzy, ogórki i dynie podkładają się gładkie ka
mienie, nasienniki często obracają się, ażeby je wedle potrzeby zewsząd słońce ogrzało. Z najle
pszych arbuzów wybierają się ziarnka nasienne.
P ory, łuczek, szczypior, szpinak angielski i ty- mian o b ło ż y ć ; kalarepę i t. p. obsypać. Stare rośliny poziomkowe rozdzielić i niemi nowe grzędy nasadzić. Jagody miesięczne i uszlachetnione le śne, ażeby w zimie i na wiosnę rosły, trzeba po
sadzić w m ałych pożywną ziemią napełnionych wazonach.
Owoce. Drzew a ziarnowe późnych gatunków oczk ow ać, m łode drzewa powinny m ieć ziemię pulchną, dlatego trawę około nich skopać trzeba.
G rzędy, na których dziczki z ziarn ow ocow ych rosną, z chwastu oczy szcza ć, i ziemię podczas
suszy ostrożnie spulchniać. Ziarna z ow oców p e
stkowych zbierać i zaraz sadzić. Każde uszko
dzenie drzewa w tym miesiącu jest szkodliwe.
Wrzesień.
Kwiaty. W yrostk i goździkowe sad zić, póki zimno nie nastanie. C ebule tulipanów i hyacyn- tów, tacety, irydy (tęczniki) sadzą się głęboko w ziem ię, aby się wkorzeniły, zanim zimno na
stąpi. Pierw iosnki, goździki piórowe, kosaćce, pi- w o n ie , fiołek nocny przesadzić, a także przez rozdzielenie korzeni pomnożyć. A b y hyacynty w zimie wcześnie pędziły, sadzą się cebule z koń
cem tego miesiąca w wazony. Delikatne rośliny wazonikowe trzeba przynajmniej na noc do izby wnosić. Stokrocie z początkiem tego m iesiąca po- okrywać. Odziomki georginij dla nocnych m ro
zów ziemią popodsypywać. Jeżeli w nocy m ocny szron upadnie, to przed wschodem słońca wszyst
kie rośliny zimną wodą skropić trzeba.
Warzywa. R zepę teltawską, skoro liście po
żółk n ą, i rychłe kartofle w ybierać. Jeżeli nie wszystko jeszcze posiało się, to teraz trzeba to uskutecznić, jednakże sznitjarmuż i jarmuż bru
natny, boraz pospolity, cząber, endywie zimowe i koper można nawet w późnej zimie siać, skoro ziemia odkryta. Z końcem miesiąca sadzić zim o
wą cebulę, szalotkę i czosnek. Selery pilnie pod
lew ać i obsypyw ać. Z końcem miesiąca wyjm ują się rośliny korzeniowe. O oborniku, mchu i liściu drzewowem m ieć staranie.
Owoce. U szczepów oczkowanych okładki po- przekłuwać, by powietrze dopuścić; oczka, które nie ponarastały, ostrożnie nożem pow ycinać, po- schłe skrzydła aż do żyw ego poobcinać i p o cz y nione przez to ranki woskiem ogrodow ym pozale
piać. U drzew m iejsca nadpsute, gangrenowate, powyrzynać i tymże woskiem pozalepiać. U m a
lin wszystkie słabe i bezpotrzebne wyrostki, ja - koteż stare gałęzie powycinać. M łode rośle u drzew szpalerowych poprzywiązywać, niepożyteczne po- odrzynać.
Pszczoły strzedz od dzięciołów , sikor, szer
szeni i m yszy, roje słabe wzmacniać.
- 50 —
Październik.
Kwiaty. Goździki w wazonach biorą się do cieplarni albo do izby, które zaś na wolnem p o
wietrzu zim ować mają, te przeciw zbytecznej w il
goci zabezpieczyć trzeba. Sieje się zaraz ostróż- k ę, mak ogrodow y i t. d. Cebule kwiatowe zaraz po pierwszym mrozie z ziemi w y ją ć , osuszyć i w m iejscach od mrozu bezpiecznych, dla p o
wietrza jednak dostępnych, zachować. Georginie, które zewnątrz mróz popsuł, dobyw ają się ostro
żnie razem z cebulkam i. B adyle okw itłych pe- rennij ucinają się na dłoń od ziemi. Opróżnione grzędy kwiatowe obkopaó. Trwalsze rośliny wa
zonowe, ja k o : granaty, hortensye, rododendrony, najdalej z końcem tego miesiąca do izby wnieść trzeba. Skoro silniejsze nastąpią mrozy, trzeba m iejsca, gdzie cebule kwiatowe są zakopane, li- ściow em okryciem przeciw nim zabezpieczyć.
W arzyw a. D ojrzałe ja god y szparagowe zebrać i nasienie z końcem tego miesiąca zasiać. Krzaki karczochow e pościnać i ziem ią, potem nawozem pokryć, lub w ykopać i w piwnicy tak głęboko zakopać w piasku, ja k w ziemi b y ły . W osta
tnim razie bylinę i przydługie korzenie ucina się.
Krzaki osetowe wykopać i posadzić je aż po liście w piasku. W początku m iesiąca sadzić ja r muż zim owy, sałatę, jarm uż czerwonawy, czo
snek, sza lotk i; grzędy poziom kowe krótkim gno
jem okryć. Selery, pory i korzenie kminowe z koń
cem miesiąca w ykopać i do piwnicy schować.
Grzędy wedle potrzeby zgnoić.
Pszczoły opatrzyć w potrzebną żywność na zimę i pooblepiać szpary ula.
Listopad.
K w iaty. W szystkie rośliny do przezimowania pod dach się znoszą. Cebule hyacyntów, narcy
zów i tulipany, oraz włoskie tacety z końcem te
go miesiąca pędzić zaczynają, dlatego trzeba, pod
lawszy je miernie, postawiać w oknach ogrzanego pokoju. H yacynty szkłem ponakrywać. D elik a
tniejsze perennie trzeba liściem, mchem i t. p.
3 do 6 cali w ysoko pookrywać. U nikać wszelkiego nakrywania słomą. U róż wysoko wyrosłych tylko
koronę skrócić potrzeba. Pierwiosnki i bukw icę siać można. W azon y z cebulami kwiatowemi, które dotąd w ziemi zakopane b y ły , oprócz ra- nunkułów i anemonów, przenoszą się do próżnych skrzyń inspektowych pod okna i takowe na noc dla mrozu matami nakrywają się.
W arzywa. W początku miesiąca ostatnie sa
dzenie sałaty zimowej i ostatni zasiew jaskieru trędowego. Można zakładać grzędy szparagowe pod nasienie. Kto chce wcześnie mieć m archew ogrodow ą, pasternak, może je teraz w suchym ogrodzie siać. Przy pogodnej porze pielą się grzędy, na których jaskier trędowy, szpinak, try
bula, pietruszka znajdują się. P rzy większem zi
mnie pietruszkę liściem okryć. Suche cebule p o- czyścić i w ciepłe a czyste m iejsce przenieść.
Szparagarnię oczyścić i nawozić gnojem , inspekta pootwierać i poprzewietrzać.
Owoce. Skoro ziemia odkryta, można jeszcze m łode drzewka sadzić. D rzew a z mchu oczyścić, suche gałęzie i bezpotrzebne poucinać. A prykozy i brzoskwinie szpalerowe trzeba z końcem tego miesiąca lekką matą trzcinową lub gałęziami igla- stemi ok ry ć, a korzenie krótkim gnojem obłożyć.
Grudzień.
W ogrodzie niema żadnego zatrudnienia, j e dnakże nasiona pierwiosnki, bukw icy można siać pod śnieg, jeżeli skrzynie już w przeszłym mie
siącu dobrą ziemią b y ły zapełnione. Cebule geor- gonii opatrzyć, m iejsca nadpsute powyrzynać i pro
szkiem węglanym zasypać. W rośliniarniach i cie
plarniach mnoży się zatrudnienie, w obudwóch trzeba teraz palić, w pierwszych na 4 do 8 sto
pni , w ostatnich na 12 do 18 stopni podług Reaum . Osłonić od dymu i kurzu, miernie p ole
wać, a gdy słońce św ieci, wypada powietrze od
świeżać. K iedy noce zimne, okiennice pozakładać, delikatniejsze rośliny od okien poodstawiać. R o śliny, które pędzić mają, muszą w mniej w ięcej ciepłem miejscu stać.
W arzywa. I tu w ogrodzie nie wiele do czy
nienia, dla tego dobrze jest teraz przysposabiać narzędzia ogrodnicze; i nasiona czyścić i gatun
kow ać. Jeżeli ziemia odkryta, można jeszcze mar
chew, pietruszkę, pasternak, szpinak, żywokost
— 51 —
. Ziem ię odkrytą można oborać, o b ie gnoić. W świeżo przygotowanych lożna zasiać sałatę m łodą wyrywaną, 3sięczną, nieco pietruszki.
3Żeli śniegu nie m a, można jeszcze grest i poziomki przesadzać, drzewa kopywać i gnoić skoro tego w p r z e -
^cu nie zrobiono, także ziarnka owo- ś i zasiewać. Drzew om których m o
cne odziomki podpory nie potrzebują, słupki p o w yjm ow ać, odziomkom zaś słabym podawać kołki lub dawne nowem powrósłem poprzywiązywać.
M łodym drzewkom po dwu lub po trzyletniem szczepieniu, jeżeli zw ykłej wysokości nie dosię
gły, ucinać k oronę, aby na przyszły rok lepiej rosły. O w oce zimowe na pokładach w wielkiej ilości teraz dojrzewają.