METODY KALIBRACJI UKŁADÓW POMIAROWYCH

Kalibracja układów analitycznych stosowanych do oznaczania niemeta- nowych węglowodorów w powietrzu atmosferycznym wymaga stosowania wzorców, w których stężenia składnika lub składników są bardzo małe, tego samego rzędu co związki oznaczane w pobranej próbce. Najczęściej stosuje się gazowe mieszaniny wzorcowe, choć w niektórych pracach do kalibracji chro­ matografu gazowego służą ciekłe roztwory wzorcowe.

Aby mieszanina gazowa mogła być uważana za mieszaninę standardo­ wą (wzorcową), musi zachowywać stężenie składnika mierzonego w czasie; stężenie to musi być znane z odpowiednią dokładnością, a mieszanina dostę­ pna w wystarczająco dużej objętości. Wymogi te powodują, że przygotowa­ nie wzorcowych mieszanin gazowych jest zadaniem skomplikowanym. Zaga­ dnienia związane z przygotowaniem gazowych mieszanin wzorcowych, meto­ dami ich sporządzania zostały omówione w pracy J. Namieśnika [72]. Przy oznaczeniach NMHC w powietrzu atmosferycznym do kalibracji układów pomiarowych używa się mieszanin wzorcowych przygotowanych metodami dynamicznymi [11-13, 20, 25, 74, 83], statycznymi [13, 32, 40, 49, 84, 90], przez rozcieńczenie eksponencjalne [8, 10, 24, 30, 31, 92] oraz ciekłych roz­ tworów wzorcowych [13, 25, 34, 62-65, 74, 81]. W wielu pracach jako wzor­ ców użyto dostępnych w handlu wzorcowych mieszanin gazowych [8, 9, 21, 26, 34, 35, 54, 76, 77, 81-83, 85, 88] oferowanych przez wiele specjalistycz­ nych firm.

Wzorcowe mieszaniny gazowe służą nie tylko do kalibracji chromatogra­ fów gazowych, ale wykorzystuje się je również do testowania i kalibracji ukła­ dów do wzbogacania próbek, określania objętości przebicia sorbentów itp. [38, 72, 73].

Podziękowania

Pracę wykonano częściowo w ramach projektu badawczego nr 600509101 dofi­ nansowywanego przez Komitet Badań Naukowych w latach 1991-1993.

Część przedstawionego w pracy przeglądu literaturowego została wykona­ na w trakcie pobytu dr Magdaleny Kurdziel na stypendium naukowym przy­ znanym jej przez Norweską Radę Naukową (Research Council of Norway) w roku 1994.

PIŚMIENNICTWO CYTOWANE

[1] V. C am el, M. C au d e, J. Chromatogr. A., 1995, 710, 3. [2] J. N a m ie ś n ik , Chem. Anal., 1988, 33, 835.

[3] R. D. C o x , M. A. M c D e v itt, K. W. L ee, G. K. T a n n a h ill, Environ. Sei. TechnoL, 1982, 16, 57.

[4] An Overview o f Sampling Strategies for Organic Pollutants in Ambient Air, Perkin Elmer nr 33,1993. [5] J. R u d o lp h , K. P. M ü lle r , R. K o p p m a n n , Anal. Chem. Acta, 1990, 236, 197. [6] J. N a m ie ś n ik , J. Ł u k a s ia k , Z. J a m r ó g ie w ic z , Pobieranie próbek środowiskowych do

analizy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

[7] K. D es T o m b e, D. K. V ern a, L. S te w a r t, E. B. R ec ze k , Am. Ind. Hyg. Assoc. J., 1991, 52, 136.

[8] H. B o u d r ie s, G. T o u p a n c e , A. L. D u t o t , Atmos. Environ, 1994, 28, 1095.

[9] C. T. F a rm er, P. J. M iln e , D. D. R iem er, R. G. Z ik a, Environ. Sei. TechnoL, 1994, 28, 238.

[10] J. M ow rer, A L in d s k o g , Atmos. Environ., 1991, 25A, 1971.

[11] H. J. T. B lo e m e n , H. P. B os, R. P. M. D o o p e r , Intern. Lab., 1990, Sept. 23. [12] K. D. O liv e r , J. R. A d am s, E. H. D a u g h tr e y , W. A. M c C len n y , M. J. Y o o n g , M. A.

P a rd ee, Atmos. Environ., 1996, 30, 2751.

[13] W. A. M c C le n n y , J. D. P le il, M. W. H o ld r e n , R. N. S m ith , Anal. Chem., 1984, 56, 2947. [14] Materiały informacyjne o systemie OPSIS, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

w Warszawie, 1992.

[15] P. L. H a n st, Fres. Z. Anal. Chem., 1986, 324, 579.

[16] Pollution: Causes, Effects and Control, R. M. Harrison (red.), The Royal Society o f Chemistry, Cambridge, 1990.

[17] M. W. F ir s t, Appl. Ind. Hyg. 1988, 3<12), F-20.

[18] J. R u d o lp h , F. J. J o h n e n , A. K h ed im , Intern. J. Environ. Anal. Chem, 1986, 27, 97. [19] J. L asa, J. R o sie k , Chromatograficzne metody pomiaru stężenia związków chlorowcowych

w troposferze i stratosferze. Raport nr 1576/CH, Wyd. Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków 1992. [20] I. C o lb e c k , R. M. H a r r iso n , Atmos. Environ, 1985, 19, 1899.

[21] P. F. N e ls o n , S. M. Q u ig le y , Environ. Sei. Technol, 1982, 16, 650.

[22] L. H a sz p r a , I. S z y la g y i, A. D em eter , T. T u r a n y i, T. B e rc es, Atmos. Environ, 1991, 25A, 2103.

[23] W. A. M c C le n n y , J. D. P le il, G. F. E v a n s, K. D. O liv e r , M. W. H o ld r e n , W. T W in - berry, J. Air Waste Manage. Assoc, 1991, 41, 1308.

[24] F. J. R e in e k e , K. B ä c h m a n n , J. Chromatogr, 1985, 323, 323. [25] B. Z ie liń s k a , E. F u jita , Res Chem. Interned, 1994, 20, 321. [26] S. J. L iaw , T. L. T so , J. G. Lo, Anal. S ei, 1994, 10, 325.

[27] N. S c h m id b a u e r , M. O ehm e, Fres. Z. Anal. Chem, 1988, 331, 14. [28] I. S e e le y , G. B r o a d w a y , Fres. Envir. Bull, 1994, 3, 158.

[29] T. J. K e lly , M. W. H o ld re n , Atmos. Environ., 1995, 29, 2595.

[30] J. R u d o lp h , D. H. E h h a lt, A. K h ed im , C. Jeb sen, J. Chromatogr., 1981, 217-, 301. [31] P. V. D o sk e y , J. S. G a ffn ey , Geophys. Res. Lett., 1992, 19, 381.

[32] T. D a n n , D. W ang, Proc. Annu. M eet - Air Waste Manage. Assoc. 1992, 85th (Vol. 2B), Paper No. 92/75.16.

[33] W. T. W in b erry, N. T. M urp h y, R. M. R iggan , Methods for Determination o f Toxic Orga­

nic Compounds in Air. EPA Methods. Noyes Data Corporation Park Ridge, New Jersey, USA

1990.

[34] B. Z ie liń s k a , J. C. S a g e b ie l, G. H a r sh fie ld , A. W. G ertler, W. R. P ie rso n , Atmos. Environ., 1996, 30, 2269.

[35] R. L. S eila , W. A. L on n em an , S. A. M eek s, Determination o f C2 to C 12 Ambient Air

Hydrocarbons in 39 U. S. Cities from 1984 through 1986, Report EPA/600/3-89/058 March 1989.

[36] J. N a m ie ś n ik , Talanta, 1988, 35, 567.

[37] J. N a m ie śn ik , P. K o n ie c z k a , Zagęszczanie organicznych zanieczyszczeń atmosfery, [w:]

Węglowodory w środowisku i metody ich oznaczania. Materiały sympozjum, Jachranka 1990,

Wyd. AWF w Warszawie, Warszawa 1990.

[38] J. N a m ie ś n ik , Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej, 1985, 396, 3.

[39] B. K o z d r o ń - Z a b ie g a ła , B. Z y g m u n t , J. N a m ieśn ik , Chem. Anal. (Warsaw), 1996, 41, 209.

[40] P. B. S h e p so n , T. E. K le in d ie n s t, H. B. M cE lh oe, Atmos. Environ., 1987, 21, 579. [41] M. J. Q u in ta n a , B. U rib e, J. F. L o p e z A rb elo a , Spec. Publ. R. Soc. Chem. (Clean Air

Work), 1992, 108, 123.

[42] E. M a tis o v a , S. S k r a b a k o v a , J. Chromatogr. A., 1995, 707, 145.

[43] S. E. M a lja a r s, M. W. F. N ie le n , Intern. J. Environ. Anal. Chem., 1988, 34, 333. [44] D. H e lm ig , J. Chromatogr. A., 1996, 732, 414.

[45] J. B a r tu le w ic z , E. B a r tu le w ic z , J. G a w ło w sk i, J. N ie d z ie ls k i, Chem. Anal., 1992,37, 405.

[46] V. A. Is id o r o v , I. G. Z e n k e v ic h , B. V. Joffe, Atmos. Environ., 1983, 17, 1347. [47] T. A. B r e tte ll, R. L. G rob , Int. Lab., 1986, April, 30.

[48] A. J. N e tr a v a lk a r , A. M. M o h a n Rao, Chromatographia, 1986, 22, 183. [49] P. M a tu sk a , M. K o v a l, W. S eiler, HRC@CC, 1986, 9, 577.

[50] N. S ch m id b a u er , M. O ehm e, ibid., 1986, 9, 502. [51] A. J o n s s o n , S. Berg, J. Chromatogr., 1983, 279, 307. [52] R. D. C ox, R F. Earp, Anal. Chem., 1982, 54, 2265. [53] P. V. D o sk e y , HRC@CC, 1991, 14, 724.

[54] H. H. W estb erg , R. A. R a sm u ssen , M. H old ren , Anal. Chem., 1974, 46, 1852. [55] B. E. F o u lg e r , P. G. S im m o n d s, ibid., 1979, 51, 1089.

[56] W. F. B u rn s, D. T. T in g e y , R. C. E van s, E. H. B ates, J. Chromatogr., 1983, 269, l. [57] R. K o p p m a n n , F. J. J o h n en , A. K h ed im , J. R u d olp h , A. W edel, B. W iards, J. Geo­

phys. Res., 1995, 100, 11, 383.

[58] T. H o ffm a n n , Fresenius J. Anal. Chem., 1995, 351, 41.

[59] Ch. L a n z e r sto r fe r , H. P u x b a u m , Water, Air and Soil Pollution, 1990, 51, 345. [60] G. G. P a n d it, A. M. M o h a n R ao, Atmos. Environ., 1990, 24A, 811.

[61] W. J a n ic k i, B. Z ygm u n t, L. W o lsk a , W. C h r za n o w sk i, W. W ard en ck i, Chem. Anal. (Warsaw), 1992, 37, 599.

[62] PN-89 Z-04017/02 Ochrona powietrza. Badania zawartości węglowodorów alifatycznych obej­

mujących alkany i alkeny. Oznucza'iie lekkich węglowodorów alifatycznych ( CA-C 6) w powiet­ rzu atmosferycznym ( imisja) metodą chromatografii gazowej.

[63] PN-89 Z-04016/03 Ochrona powietrza. Badania zawartości benzenu i jego homologów z nasyco­

nym łańcuchem bocznym. Oznaczanie benzenu, toluenu, etylobenzenu, (m+p)-ksylenu, izopropy- lobenzenu i o-ksylenu w powietrzu atmosferycznym ( imisja) metodą chromatografii gazowej z wzbogacaniem próbki.

[64] PN-90 Z-04017/03 Ochrona powietrza. Badania zawartości węglowodorów alifatycznych obej­

mujących alkany i alkeny. Oznaczanie sumy węglowodorów alifatycznych ( Ci - C l0) w powiet­ rzu atmosferycznym (imisja) metodą chromatografii gazowej.

[65] PN-93 Z-04152/05 Ochrona powietrza. Badania zawartości styrenu. Oznaczanie styrenu w po­

wietrzu atmosferycznym ( imisja) metodą chromatografii gazowej.

[66] C. F. P o o le , S. K. P o o le , Chromatography Today, Elsevier, Amsterdam 1991. [67] T. M a e d a , S. O n o d e r a , H. O g in o , J. Chromatogr. A., 1995, 710, 51. [68] X.-L. C ao, C. N. H e w itt, ibid., 1995, 710, 39.

[69] Gas Chromatography. A Practical Approach, P. J. Baugh (red.), Oxford University Press, 1993. [70] D. H e lm ig , W. P o llo c k , J. G r ee n b er g , P. Z im m er m a n , J. Geophys. Res., 1996,101, 14,

697.

[71] C. V. H a m p to n , W. R. P ie r so n , T. M. H a r v ey , W. S. U p d e g r o v e , R. S. M aran o, Environ. Sei. Technol., 1982, 16, 287.

[72] J. N a m ie ś n ik , J. Chromatogr., 1984, 300, 79.

[73] W. R. M ille r , G. C. R h o d e r ic k , Fresenius J. Anal. Chem., 1995, 351, 221. [74] B. Z ie liń s k a , K. K. F un g, Sei. Total. Environ., 1994, 146/147, 281. [75] L. H a sz p r a , I. S z ila g y i, Atmos. Environ., 1994, 28, 2609.

[76] P. F. N e ls o n , S. M. Q u ig le y , M. Y. S m ith , ibid., 1983, 17, 439. [77] 0 . H ov, N. S ch m id b a u e r , M. O eh m e, ibid., 1989, 23, 2471. [78] N. K u n g s k u ln iti, S. A. E d g e r to n , Chemosphere, 1990, 20, 673.

[79] P. V. D o s k e y , J. A. P o r te r , P. A. S ch eff, J. Air Waste Manage. Assoc. 1992, 42, 1437. [80] W. A. L o n n e m a n , S. L. K o p c z y ń s k i, P. E. D a r le y , F. D. S u tte r fie ld , Environ. Sei.

Technol., 1974, 8, 229.

[81] H. S a ts u m a b a y a s h i, H. K u rita , Y. S. C h an g, G. C a r m ic h a e l, H. U e d a , Atmos. Environ., 1992, 26A, 2835.

[82] 0 . H ov, N. S c h m id b a u e r , M. O eh m e, ibid., 1991, 25A, 1981. [83] 0 . H ov, N. S ch m id b a u e r , J. Atmos. Chem., 1992, 14, 515.

[84] W. N u tm a g u l, D. R. C ro n n , H. H. H ill, Anal. Chem., 1983, 55, 2160. [85] W. J. O ’ S h ea, P. A., S ch eff, JAPCA, 1988, 38, 1020.

[86] G. P e t e r s s o n , Environ. Pollut. B, 1982, 4, 207.

[87] P. B r u c k m a n n , W. K e r ste n , W. F u n ck e, E. B a lfa n z, J. K ö n ig , J. T h e is e n , M. Ball, O. P ä p k e , Chemosphere, 1988, 17, 2363.

[88] A. L in d s k o g , J. M o ld a n o w a , Atmos. Environ., 1994, 28, 2383. [89] A. M. M o h a n R ao, G. G. P a n d it, ibid., 1988, 22, 395.

[90] K. A. P e r s s o n , J. A lm en , Characterization o f Light Hydrocarbons and Other Volatile Or­

ganic Compounds in Stockholm Air. Report 3820, Swedish Environmental Protection Agency,

Solna 1990.

[91] J. R u d o lp h , A. K h ed im , Intern. J. Environ. Anal. Chem., 1985, 20, 265. [92] K. J. W. T ille , M. S a v e lsb e r g , J. B ä c h m a n n , Atmos. Environ., 1985, 19, 1751. [93] L. L ö fg r e n , G. P e te r s s o n , Chemosphere, 1992, 24, 135.

[94] K. M ü lle r, P. F ra n z, W. R o lle , Proc. 6th European Symposium Verese 18-22 October 1993, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1994. [95] J. N a w r o c k i, J. O b st, M etody analizy zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego i organicz­

nych zanieczyszczeń wody pitnej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.

chemiczne