Historyk podejmujący kwerendę archiwalną w poszukiwaniu akt kolegiaty św. Anny w Krakowie zapewne skieruje swe kro-ki najpierw do archiwum kolegiaty, a następnie do Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie i Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Co może wnieść do jego poszukiwań wizyta w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu? Na pierw-szy rzut oka niewiele, choć po dokładniejszej analizie okaże się, że kwerenda podjęta w archiwum kapitulnym nie byłaby negatywna. Materiał archiwalny jest skąpy, ale znaczący. Moż-na go odMoż-naleźć w kilku zbiorach1.
Poszukiwania podjęte w zbiorze dyplomów pergaminowych zaowocowały dwoma ciekawymi odkryciami. Pierwszym jest dyplom z 13 maja 1717 roku, zawierający akt wykonawczy do brewe papieża Klemensa XI. Biskup krakowski Kazimierz Łubieński wyznaczał w nim siedem kościołów uzyskujących przywilej odpustowy dla tych, którzy je nawiedzą i pomodlą
1 Interesujące dla dziejów kolegiaty św. Anny w Krakowie materiały znajdują się w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu m.in. w zbio-rze dokumentów pergaminowych (sygn. D.p. 1092 i D.p. 1108), w zbiozbio-rze kodeksów rękopiśmiennych (sygn. Vis. 63), w księgach protokołów (sygn. Acta actorum), w księdze testamentów (sygn. Libri Archivi 34) w księgach retaksacji (sygn. Reg. C) oraz w aktach luźnych (sygn. A. Cath.).
się o pokój pomiędzy książętami chrześcijańskimi. Wśród nich, po katedrze i kościele Mariackim, wymieniono kolegiatę św. Anny. Drugi dyplom to brewe papieża Benedykta XIV z 26 listopada 1757 roku. Papież udzielał nim odpustu wiernym, którzy, wyspowiadawszy się, nawiedzą siedem kościołów kra-kowskich w wyznaczonych dwunastu dniach roku. Bp Andrzej Stanisław Kostka Załuski oznaczył te siedem kościołów. Po-nownie wśród nich znalazła się kolegiata św. Anny.
W zespole rękopisów Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu uwagę zwraca dokument wizytacji kanonicznej bpa Kazimierza Łubieńskiego z 1711 roku. Praktycznie więk-szość ksiąg wizytacji kanonicznych, z wyjątkiem kilku, przed 50 laty przeniesiono z archiwum kapitulnego jako depozyt do Archiwum Kurii Metropolitalnej, gdzie są udostępnianie czytelnikom. W archiwum kapitulnym pozostały jedynie księgi wizytacji kanonicznej przeprowadzonej przez bpa Bernarda Maciejowskiego w 1601 roku i przez biskupa Trzebickiego, które w całości dotyczą kościoła katedralnego. Trzecim rę-kopisem dotyczącym wizytacji przechowywanym w archiwum kapitulnym jest właśnie księga wizytacji bpa Kazimierza Łu-bieńskiego. Zawiera ona przede wszystkim opis wizytacji ko-ścioła katedralnego, ale w dalszej części także kilku kościołów krakowskich w następującej precedencji: najpierw kościoła na Skałce, a następnie kolegiat: św. Floriana, Wszystkich Świętych i św. Anny. Jest to ważne źródło poznania kolegiaty św. Anny, bo pochodzące z pierwszych lat po wzniesieniu obecnego ko-ścioła. Wizytację przeprowadził bp Kazimierz Łubieński, jeden z fundatorów konfesji św. Jana Kantego w roku 17032. Opis wizytacji sporządzono na 35 kartach. Najpierw zamieszczono opis kościoła z zewnątrz i wewnątrz, następnie opis 9 altarii, fundacji, porządku nabożeństw, a następnie majątku kościoła z podziałem na sumy kapitałowe w kamienicach, w dziesięcinie
2 J. Gierowski, Łubieński Kazimierz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, s. 488.
oraz w stanowiących majątek kościoła majątkach Cerdonia i Kawiory z ogrodami. Kolejne miejsce zajmują opis szkoły św. Anny i konfraterni św. Anny oraz regestr dochodów i wy-datków na tzw. fabrykę kościoła. Dwa duże tematy kończące opis wizytacyjny to wizytacja kolegium penitencjarzy i kole-gium wikariuszy kolegiaty św. Anny.
Osobne miejsce zajmują akta luźne. Jest to jeden zeszyt i kilka luźnych kart, które umieszczono w fascykule pt. „Ko-ścioły krakowskie”.
Zeszyt zawiera Leges seu Statuta per RR. Vicarios Ecclesiae
Collegiatae Santae Annae servanda secundum erectionem et re-formationem rite accomodata per Ilustrissimum ac Reverendissi-mum Dominum Samuelem Maciejowski Episcopum Cracov. in omnibus et singulis punctis, clausulis, conditionibus specialiter approbata. Jest to XIX-wieczna kopia statutów zatwierdzonych
w 1545 roku, spisana na 20 kartach formatu zeszytu.
Wspomniane karty luźne to przede wszystkim dokument z 24 kwietnia 1826 roku. Jego autorem jest ks. Bonifacy Garycki, prepozyt kolegiaty św. Anny, który w piśmie do Konsystorza Krakowskiego sporządził wyjaśnienie w sprawie zatrzymanych kwot należnych kolegiacie z dóbr Nasiechowice i Pielgrzy-mowice3. Kolegiata św. Anny do rozbiorów pobierała z kasy Akademii Krakowskiej prowizje od sum zapisanych jej na dobrach dziedzicznych Uniwersytetu. Ks. Garycki przedstawił kolejne etapy starań kolegiaty o należne prowizje, zatrzymane przez rząd austriacki. Wprawdzie od 1812 roku rząd Księstwa Warszawskiego polecał wypłacać prowizje z dóbr narodowych z Czernichowa, ale po dwu latach ponownie je zatrzymano. Trudno powiedzieć, dlaczego pismo ks. Bonifacego Garyckiego z przedstawieniem historii starań o sumy należne kolegiacie znalazło się w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu. Okresu Wolnego Miasta dotyczy także kilka następnych do-kumentów luźnych dotyczących kolegiaty św. Anny. Z 25
dziernika 1827 roku pochodzi pismo Konsystorza Krakowskiego skierowane do ks. Jana Pyscha poddziekaniego katedry, mianu-jące go komisarzem duchownym wobec zamierzonej zamiany dziesięciny przynależnej kolegiacie ze wsi Mydlniki. Ponownie w 1841 roku bp Ludwik Łętowski delegował ks. Jana Pyscha do kolejnej komisji, tym razem powołanej do ułożenia się o grunt „z realności funduszowej kościoła św. Anny użyć się mającej, dla sprostowania koryta rzeki Rudawy”. Natomiast w 1843 roku Konsystorz Krakowski powołał ks. Jana Pyscha „do wyrachować się mającej intraty gruntowej beneficjum św. Anny w Krakowie przez Komisję ze strony rządu upoważnioną”. Wezwanie ks. Jana Pyscha Konsystorz uzasadniał tym, że ks. Jan Mastelski, prepozyt kolegiaty św. Anny „jako strona interesowna urzędu sędziego w tej mierze sprawować nie może”.
Do zobowiązań finansowych Kapituły Katedralnej na Wa-welu należało wypłacanie prepozytowi kolegiaty św. Anny czę-ści sumy na aniwersarz za ks. Łukasza Doktorka. M.in. kwity potwierdzające przejęcie należnej części stypendium pochodzą z lat poprzedzających I wojnę światową.
Natomiast z 1919 roku pochodzi pismo bpa Adama S. Sa-piehy do Kapituły Katedralnej na Wawelu o decyzję w sprawie zatwierdzenia skryptu dłużnego. Oto bowiem prepozyt kole-giaty ks. Józef Caputa zaciągnął pożyczkę hipoteczną w kwo-cie 26 tys. koron w celu częściowego pokrycia kosztów budo-wy domu kolegiaty przy ul. Szewskiej 22 w Krakowie. Zgoda Kapituły w myśl kanonu 1532 Kodeksu Prawa Kanonicznego była nieodzowna. Kapituła pismem z 10 kwietnia 1919 roku udzieliła wymaganej zgody.
Na uwagę zasługują dokumenty dotyczące prepozytów kolegiaty. Ważnym dopełnieniem danych o działalności ks. Sebastiana Piskorskiego, od 1692 roku kanonika Krakowskiej Kapituły Katedralnej i zarazem dyrektora budowy obecnej
kolegiaty św. Anny, są akta posiedzeń Krakowskiej Kapituły Katedralnej z przełomu XVII i XVIII wieku4.
W księdze testamentów kanoników Kapituły na Wawe-lu znajduje się kodycyl Adama Opatowczyka z 1647 roku, jego dyspozycja w sprawie księgozbioru i życzenie pochówku w kolegiacie św. Anny. Z kolei w testamencie biskupa Piotra Gembickiego znajduje się m.in. legat na kanonizację Jana Kantego w wysokości 10 000 złp, z życzeniem „aby były od-dane Universitati do rąk, których wydawać na nic nie mają, ani pożyczać nikomu sub poena excomunicationis, ale niech zostają in depositio usque ad tempus praecisum canonisationis”. Teczka personalna ks. Juliana Bukowskiego zawiera kore-spondencję z lat 1874–1878, gdy jako profesor gimnazjum św. Jacka w Krakowie był także kaznodzieją katedry na Wawelu i notariuszem kapitulnym. Jako notariusz kapitulny w 1878 roku został prepozytem kolegiaty św. Anny.
Ponadto w Archiwum Królowej Jadwigi, przechowywanym od niespełna roku w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu, znajduje się poważny materiał z okresu, gdy promoto-rem kultu królowej był prepozyt kolegiaty ks. Rudolf van Roy5.
I jeszcze spojrzenie na Bibliotekę Kapitulną. W jej zbio-rach znajduje się m.in. kilka starodruków, których autorami są teologowie związani z kolegiatą. Jest to książka Adama Opa-towczyka, Vita eximii viri Joannis Cantii, wydana w Krakowie w 1628 roku i książka Franciszka Mąsiorowskiego, archidiakona kolegiaty św. Anny, pt. Vita activa et contemplativa, która zo-stała wydana w Krakowie w 1768 roku. Biblioteka przechowuje także Tractatum theologicum z sumy św. Tomasza z 1645 roku, z notatką, iż starodruk pochodzi z zbioru Grzegorza Modliń-skiego, prepozyta kolegiaty św. Anny, oraz Psalmorum liber,
4 W. Baczkowska, Piskorski Sebastian, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 26, s. 560–561.
5 B. Przybyszewski, Roy Rudolf Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, s. 347.
starodruk ze zbioru Michała Zajączkowskiego, także zwią-zanego z kolegiatą. Biblioteka kapitulna przechowuje także kilka drukowanych prac Sebastiana Piskorskiego, wśród nich
Żywoty oyców, abo dzieje i duchowne powieści starców, zakon-ników, pustelników wschodnich przetłumaczone na język polski
przez ks. Piskorskiego i wydane w 1688 roku.
Te jednostkowe uwagi na temat materiałów dotyczących kolegiaty św. Anny w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu warto zakończyć przypomnieniem jeszcze jedne-go zespołu źródeł, od którejedne-go pewnie wypadałoby rozpocząć, a mianowicie ksiąg retaksacji. Archiwum kapitulne przecho-wuje szereg ksiąg retaksacji od 1513 roku do połowy XVII wieku. Jedną z nich pt. Księgę dochodów beneficjów diecezji
krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum) w 1968 roku
wydała Zofia Leszczyńska-Skrętowa6. To najpełniejsza i naj-obszerniejsza ze wszystkich ksiąg retaksacji. Jednakże zesta-wienie informacji na temat kolegiaty św. Anny ze wszystkich ksiąg retaksacyjnych pozwoliłoby ująć zagadnienie w procesie historycznym7.
Na uwagę zasługuje także m.in. zbiór fotografii. Pośród fotografii przechowywanych w Archiwum Kapituły Metropo-litalnej na Wawelu znajdujemy zdjęcia z konsekracji biskupiej ks. Jana Pietraszki, proboszcza kolegiaty św. Anny, dokonanej 15 kwietnia 1963 roku w katedrze na Wawelu.
Wymienione dokumenty mogą okazać się pomocne dla hi-storyków kolegiaty św. Anny, którzy zechcą uzupełnić swoje kwerendy, nawiedzając Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu.
6 Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. 54.
7 Poprzedza je Liber beneficiorum pióra ks. Jana Długosza, którego auten-tyk przechowywany jest w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu.