Katarzyna Małolepsza-Jarmołowska, Olaf Gubrynowicz

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich

we Wrocławiu, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, ul. Borowska 211A, 50­556 Wrocław

zebrań naukowych. Profesor Aleksander A. Kubis był współautorem rozdziału „Oddział Wrocław­

ski Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego”

w wydawnictwie pt. „Dzieje Farmacji Dolnoślą­

skiej 1945–2000”, a także współautorem rozdzia­

łu pt. „Działalność Wrocławskiego Oddziału Pol­

skiego Towarzystwa Farmaceutycznego w latach 2001–2006” w wydawnictwie „Dzieje Farmacji Dolnośląskiej 2001–2006”. Był również współre­

daktorem niniejszego wydawnictwa.

Dorobek naukowy Prof. dr. hab. Aleksandra A.

Kubisa obejmuje 110 oryginalnych prac nauko­

wych, opublikowanych głównie w czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Wiele z tych publi­

kacji zostało wykonanych we współpracy z inny­

mi katedrami i klinikami w kraju oraz instytu­

tami farmaceutycznymi za granicą. Szereg prac było realizowanych w ramach grantów nauko­

wych Komitetu Badań Naukowych. Wyniki badań tych prac były prezentowane w 105 komunikatach na sympozjach i zjazdach naukowych krajowych i międzynarodowych. Strona praktyczna tych ba­

dań została zastrzeżona w 44 patentach, z których 3 zostały wdrożone do produkcji przemysłowej, 1 zgłoszeniu patentowym i 3 projektach racjona­

lizatorskich.

Dorobek Profesora Aleksandra A. Kubisa obej­

muje szeroką tematykę badawczą, nierzadko bar­

dzo innowacyjną. Na szczególną uwagę zasługują publikacje dotyczące badań wpływu różnych czyn­

ników na dostępność farmaceutyczną substancji leczniczej z podłoży maściowych lipo­ i hydrofilo­

wych, a głównie emulsyjnych typu W/O. W pierw­

szym etapie pracy naukowej tematyka badawcza dotyczyła uwalniania substancji leczniczej w posta­

ci zawiesiny z maści emulsyjnych. W drugim etapie badania te dotyczyły maści emulsyjnych z niewod­

ną fazą hydrofilową stanowiącą roztwór substancji leczniczej. Interpretując wyniki tych badań w opar­

ciu o pierwsze prawo dyfuzji Ficka, Autor wykazał ilościowe zależności między stosunkiem faz maści emulsyjnych, stężeniem substancji leczniczej w fa­

zie hydrofilowej, rodzajem i stężeniem solubiliza­

tora na przebieg uwalniania substancji leczniczej z tych preparatów.

Innym nurtem badań z zakresu technologii po­

staci leku Profesora były badania podstawowe nad solwatacją polimerów hydrofilowych za pomocą po­

lialkoholi. Wykorzystując fakt przyspieszonej hy­

dratacji tak spreparowanych polimerów, wykazu­

jących przyspieszone żelowanie, opracowano szereg oryginalnych preparatów leczniczych.

Poddając tabletkowaniu solwatowaną metylo­

celulozę z dodatkiem kwasu mefenamowego i ni­

paginy, opracowano opatrunki służące do leczenia suchego zębodołu. Pod wpływem śliny z tablet­

ki powstaje żel o dużej lepkości, który zastępuje

naturalny skrzep w zębodole i jednocześnie leczy stan zapalny.

Właściwości solwatowanej metylocelulozy wy­

korzystano do stabilizacji hydrokortyzonu. Spo­

rządzając ex tempore żel z tą substancją, uzyskano stabilne preparaty lecznicze. Żel po naniesieniu na skórę i odparowaniu wody tworzy kserożel służący do leczenia wyprysków skórnych.

Stosując odpowiednie postępowanie technolo­

giczne, opracowano kserożelowe opatrunki z sol­

watowanej metylocelulozy i aminoestru kwasu po­

limetakrylowego. Opatrunki z dodatkiem inhibitora kalikreiny stanowią preparat o przedłużonym dzia­

łaniu przydatny w leczeniu paradontozy.

Na bazie kompozycji polimerów hydrofilowych opracowano tabletki o spowolnionym uwalnianiu cytrynianu potasowego. Tabletki te wykazują prze­

dłużone działanie, dzięki temu mogą być stosowane w profilaktyce tworzenia się kamieni nerkowych.

Dzięki stworzeniu kompleksów etanoloaminy z polimerami anionowymi uzyskano związki, któ­

rych roztwory wodne wykazują pH zbliżone do od­

czynu skóry i okazały się przydatne w profilaktyce i leczeniu trądziku pospolitego. W wyniku dyso­

cjacji kompleksów uwolnione etanoloaminy reagu­

ją z kwasami tłuszczowymi przewodów łojowych, tworząc rozpuszczalne w wodzie mydła. Umożli­

wiają w ten sposób ich oczyszczanie, co powinno zapobiegać rozwojowi stanów zapalnych.

Znaczącym kierunkiem badań prowadzonych pod opieką Profesora były badania nad zastosowa­

niem polimerów kationowych do wiązania w kom­

pleksy kwasu mlekowego. W zależności od stosunku molowego kwasu do polimeru kationowego otrzy­

mano preparaty o zakresie pH wydzieliny pochwo­

wej, w granicach 3,8–4,4. Kompleksy zastosowa­

no w postaci globulek na podłożu hydrofilowym.

Pod ich wpływem następowało obniżenie do stanu fizjologicznego podwyższonego pH występującego w stanie zapalnym pochwy. Uzyskane kompleksy zastosowane w preparatach ginekologicznych pod­

czas badań klinicznych wykazywały wysoką sku­

teczność w stanach zapalnych oraz wspomagały rozwój fizjologicznej flory bakteryjnej.

Jednym z osiągnięć Profesora było także stwo­

rzenie własnego modelu biofarmaceutycznego do trawienia opatrunków żelatynowych za pomocą trypsyny in vitro. Dzięki temu opracowano prepa­

raty o zróżnicowanej szybkości resorpcji w warun­

kach in vivo do leczenia kawern szczęki w chirur­

gii stomatologicznej.

W czasie interpretacji wyników procesów uwalniania substancji leczniczej z wcześniej prze­

badanych postaci leku, a głównie maści, zaob­

serwowano, że przy uściślonych parametrach po­

miaru uwalniania, punkty pomiarowe naniesione na wykres półlogarytmiczny nie tworzą rozrzutu

W S P O M N I E N I A

przypadkowego, a układają się w sposób uporząd­

kowany w postaci fali. Przez zastosowanie równa­

nia prostego oscylatora harmonicznego opraco­

wano kinetyczny model oscylacyjny uwalniania, który zakłada, że szybkość procesu jednostkowe­

go w przeciwieństwie do modeli standardowych nie jest liniową funkcją stężenia w danym czasie.

Za pomocą opracowanego równania wykazano, że przebieg zaobserwowanych procesów jest bardziej złożony niż to wynika z interpretacji pierwszego prawa dyfuzji Ficka.

Na uwagę zasługuje także grupa publikacji do­

tycząca badań nad przeciwgrzybiczym działaniem etanoloamin, potwierdzając ich skuteczność w ba­

daniach w warunkach in vitro oraz in vivo na zwie­

rzętach doświadczalnych i hodowlanych.

Inna grupa prac obejmuje udział w badaniach nad przeciwnowotworowym działaniem modyfiko­

wanych nienasyconych kwasów tłuszczowych, wy­

kazując ich skuteczność w badaniach w warunkach in vivo na zwierzętach doświadczalnych.

Do leczenia zmian skórnych, pod kierunkiem Profesora, opracowano także trwałe wodne prepa­

raty do leczenia trądziku pospolitego i różowate­

go za pomocą tetracykliny oraz leczenia opryszczki z zastosowaniem kwasu mefenamowego.

Należy podkreślić także ogromne zasługi Pro­

fesora Aleksandra A. Kubisa w kształceniu mło­

dej kadry naukowej. Badania naukowe kierowane przez Profesora zaowocowały tematami 9 zakoń­

czonych prac doktorskich, których był promoto­

rem. Pod jego kierunkiem zostało wykonanych bli­

sko 200 prac magisterskich.

Jego doświadczenia naukowe zostały również docenione przez inne ośrodki akademickie. Powie­

rzono Mu 7 recenzji dorobku naukowego wniosków na tytuł profesora oraz 5 na stanowisko profesora.

Wykonał 13 ocen dorobku naukowego przewodów prac habilitacyjnych zleconych przez rady wydzia­

łów i 5 przez Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów oraz wykonał 23 recenzje prac doktorskich, corocz­

nie recenzował liczne prace magisterskie. Ponadto był recenzentem wniosku o nadanie godności dok­

tora honoris causa.

Był recenzentem publikacji w czasopismach na­

ukowych, wniosków badawczych Komitetu Badań Naukowych oraz oceny wniosków tematyki uczel­

nianej. Prof. Aleksander A. Kubis był bardzo za­

angażowany w kształcenie farmaceutów zarówno w kształceniu przed­, jak i podyplomowym. W za­

kresie działalności dydaktycznej Prof. Aleksander A.

Kubis opracował, prowadził i zaktualizował wykła­

dy z technologii postaci leku dla studentów IV roku oraz opracował od podstaw wykłady z biofarmaceu­

tycznych aspektów postaci leku dla V roku farma­

cji, uwzględniając w nich nowe osiągnięcia nauko­

we w tej dziedzinie.

Aby umożliwić studentom szersze zapoznanie się z kierunkami i tendencjami badań nad nowymi po­

staciami leku i ich aspektami biofarmaceutycznymi, Profesor brał udział w tłumaczeniu podręcznika R.

H. Müllera i G. E. Hildebrand pt. „Technologia no­

woczesnych postaci leku”, był także współredakto­

rem podręcznika Klaudii Peuke i Martiny Dreeke­

­Ehrlich pt. „Receptura – Wskazówki racjonalnego przyrządzania leku recepturowego” przeznaczone­

go dla techników farmaceutycznych.

Przez wiele lat brał aktywny udział w kształceniu podyplomowym farmaceutów, prowadząc wykłady oraz sprawując kierownictwo niektórych kursów, a także uczestniczył w komisjach egzaminacyjnych podczas egzaminów specjalizacyjnych z zakresu far­

macji aptecznej.

W zakresie pracy naukowej i dydaktycznej utrzymywał kontakty z liczącymi się ośrodka­

mi naukowymi za granicą, w których przebywał w ramach stypendiów naukowych łącznie ponad 20 miesięcy. Przebywał w Instytutach Farmaceu­

tycznych Uniwersytetu Technicznego w Zurychu, Wolnego Uniwersytetu w Berlinie oraz Uniwersy­

tetu w Tybindze.

Wizyty te zaowocowały wspólnymi publikacja­

mi naukowymi, wprowadzeniem nowych technik badawczych oraz rewizytami profesorów tych in­

stytutów. Przyczyniło się to do wymiany naukowej i dydaktycznej poprzez wzajemną prezentację wy­

ników badań naukowych i wykładów dydaktycz­

nych, które były prezentowane na posiedzeniach naukowych Wrocławskiego Oddziału Polskiego To­

warzystwa Farmaceutycznego.

Na podkreślenie zasługuje działalność spo­

łeczna Prof. Aleksandra A. Kubisa. Od 1984 r.

był członkiem Komitetu Nauki o Leku PAN, a na­

stępnie Komitetu Terapii i Nauki o Leku PAN oraz przewodniczącym Komisji Technologii Posta­

ci Leku PAN, a także Komisji Postaci Leku Far­

makokinetyki i Farmacji Klinicznej PAN. W latach 2003–2007 był członkiem Centralnej Komisji ds.

Stopni i Tytułów.

Od 1988 r. aż do jej wydania był członkiem Pod­

komisji Postaci Leku Komisji Farmakopei Polskiej V, od 1989 r. był członkiem tej Komisji, a od 1991 r.

był przewodniczącym Zespołu ds. Preparatów Zło­

żonych Komisji FP. Następnie był członkiem Pod­

komisji Postaci Leku VI, VII oraz VIII Farmakopei Polskiej.

Od 1977–1995 pełnił funkcję konsultanta wo­

jewódzkiego ds. farmacji aptecznej, a następnie do 1998 r. funkcję konsultanta regionalnego w tym za­

kresie. W 1990 r. przewodniczył z ramienia PTFarm Komisji Prywatyzacji Aptek Przedsiębiorstwa Far­

maceutycznego „Cefarm” we Wrocławiu.

Uczestnicząc czynnie w działalności Uczelni i Wydziału, brał udział w pracach organizacyjnych

Komitetu Obchodów 50­lecia Nauki Polskiej przy Wrocławskiej AM, Komitecie Obchodów 50­lecia Wydziału Farmaceutycznego. Aktywnie uczestni­

czył w pracach Komisji Uczelnianych i Wydziało­

wych. Był członkiem, a następnie przewodniczą­

cym Rektorskiej Komisji Wynalazczości, członkiem a następnie przewodniczącym Wydziałowej Komi­

sji ds. Programu Studiów, członkiem Senackiej Ko­

misji Remontów Kapitalnych i Inwestycji, Senackiej Komisji Dydaktyki i Wychowania, Komisji Dyscypli­

narnej dla Studentów i innych komisji.

Za aktywną działalność w Polskim Towarzystwie Farmaceutycznym oraz ogromne zasługi dla zawodu farmaceutycznego Prof. dr hab. Aleksander A. Kubis został w 1992 r. uhonorowany medalem im. Ignace­

go Łukasiewicza, a w 2001 r. za całokształt działal­

ności przyznano Mu godność „Honorowego Członka Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego”.

Otrzymał również medale pamiątkowe z oka­

zji 25­ i 40­lecia Oddziału Towarzystwa oraz Me­

dal 60­lecia PTFarm.

Za zasługi na polu naukowym, dydaktycznym i społecznym otrzymał odznaczenia: Krzyż Oficer­

ski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Or­

deru Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, Me­

dal 40­lecia PRL, Medal Edukacji Narodowej, Medal

„Academia Medica Wratisłaviensis Polonia”, Zło­

tą Odznakę Honorową „Academia Medica Wrati­

słaviensis”, Odznakę Honorową „Za wzorową pra­

cę w Służbie Zdrowia”, dwukrotnie odznakę i tytuł

„Racjonalizator Produkcji” oraz odznakę „Zasłużo­

ny Racjonalizator Produkcji”.

W czasie swojej pracy naukowej otrzymał 35 na­

gród indywidualnych i zespołowych przyznanych przez JM Rektora: za ważne i twórcze osiągnięcia w działalności organizatorskiej procesu naukowego, za najlepszy wdrożony projekt wynalazczy, za ca­

łokształt dorobku naukowo­dydaktycznego i orga­

nizacyjnego, za ważne i twórcze osiągnięcia w pra­

cy dydaktycznej i organizacyjnej.

Prof. dr hab. n. farm. Aleksander A. Kubis był za­

łożycielem Zakładu Technologii Postaci Leku Akade­

mii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu obecnie Uniwersytet Medyczny.

Odszedł Nestor polskich farmaceutów – tech­

nologów postaci leku, zasłużony nauczyciel aka­

demicki, wychowawca wielu pokoleń kadry naukowej, Człowiek o niespotykanej dobroci i szla­

chetności, budzący powszechny szacunek i sym­

patię, życzliwy współpracownikom, serdecz­

ny przyjaciel młodzieży akademickiej. W pamięci pracowników Wydziału oraz studentów pozosta­

nie na zawsze!

Z żalem żegnamy Pana Profesora Cześć Jego pamięci

(opracowano na podstawie materiałów Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego) Otrzymano: 2016.03.24 · Zaakceptowano: 2016.03.31

R E C E N Z J A

farmaceutycznego w województwie warszawskim, żołnierza Września’39, żołnierza Polskich Sił Zbroj­

nych na Zachodzie, a po wojnie jednego z najbar­

dziej aktywnych przedstawicieli emigracji polskiej w Wielkiej Brytanii. Do tego Mateusz B. Grabowski był kreatywnym biznesmenem, szanowanym me­

cenasem i kolekcjonerem dzieł sztuki oraz właści­

cielem galerii sztuki współczesnej, która promo­

wała uznanych i początkujących wówczas polskich oraz angielskich artystów (w Grabowski Gallery wystawiali m.in.: Józef Czapski, Wojciech Fangor, Magdalena Abakanowicz, Janina Baranowska, a tak­

że Michael Kinder czy Derek Boshier). Niestrudze­

nie działał na rzecz Ojczystego Kraju. W społeczeń­

stwie brytyjskim, starał się upowszechniać tradycje, kulturę i wiedzę o Polsce (założył M.B. Grabowski Fund). Konsekwentnie, do końca, zbierał, promo­

wał, by przekazać „swoje skarby” trzem placówkom muzealnym w kraju.

Przede wszystkim jednak pozostawał farma­

ceutą, właścicielem londyńskiej apteki (od 1948 r.) i firmy Grabowski Export­Import Ltd., która

N

iezwykła osobowość i dokonania Mateusza Bronisława Grabowskiego (1904–1976), far­

maceuty, żołnierza­oficera, społecznika (m.in. ini­

cjator powstania Towarzystwa Naukowego Farma­

ceutów Polskich Sił Zbrojnych, Edynburg 1943 r.), konesera i mecenasa sztuki na Obczyźnie, któremu przyszło żyć w czasach niespokojnych, zafascynu­

je nie tylko aptekarzy i miłośników „starożytności”

związanych z ich zawodem. Iwona Dymarczyk, au­

torka książki (i ponad 90 artykułów z historii far­

macji i muzealnictwa farmaceutycznego) podjęła się niełatwego opracowania techno­stylistyczno­

­historycznego kolekcji podarowanej Muzeum Far­

macji w Krakowie przez Mateusza B. Grabowskie­

go (w 1976 r.). W zbiorze znalazło się 48 majolik i 35 innych zabytkowych naczyń aptecznych. Do­

dajmy, że w połowie lat 70. XX w. przekazał On także dary do Muzeum Narodowego w Warszawie (386 dzieł sztuki) i Muzeum Sztuki w Łodzi (ko­

lekcja obrazów i archiwalia jego londyńskiej gale­

rii sztuki współczesnej, która działała obok apteki, przy Sloane Avenue 84).

Dwie części

Książka składa się z dwóch równie ważnych części (ze wstępem, świetnie przygotowanym ka­

talogiem naczyń i zakończeniem). W pierwszej (s. 23–96) Autorka, z właściwym sobie pazurem, przedstawia postać pełnego pomysłów dynamicz­

nego absolwenta Oddziału Farmaceutycznego Uni­

wersytetu Stefana Batorego w Wilnie, inspektora

Jedna z kolekcji

W dokumencie [2016/Nr 4] Nr 4/2016 (pełna wersja) (Stron 45-49)