Kategorie wartości występujących w treści polsko- i rosyjskojęzycznych życzeń

7.1.1. Wartości transcendentne

Najczęściej spotykanymi wartościami metafizycznymi w polskojęzycznych powinszowaniach są błogosławieństwo i łaski Boże – zob. eksplikacje interesujących nas znaczeń wyrazów

błogosławieństwo i łaska: ‘dobro pochodzące od Boga’ i ‘w religii chrześcijańskiej: dar

udzielany przez Boga człowiekowi z miłości do niego, niezbędny do zbawienia’ (WSJP). Warto w tym miejscu zauważyć, że również w WSWB leksem błogosławieństwo

umiejscawiany jest w roli hiponimu dobra, zaś jako hiperonim rzeczownika łaska wskazywany jest dar. Znaczenie daru i dobra ujawnia się także w incydentalnie poświadczonych życzeniach, których tematem jest otrzymanie nagrody od Boga za dobroć okazywaną innym oraz uzyskanie darów od Jezusa Chrystusa. Oprócz tego za wartości transcendentne uznano opiekę sił nadprzyrodzonych, obecność Boga w życiu człowieka, głębokie przeżywanie religijnej treści świąt oraz umocnienie adresata w wierze przez Chrystusa¹¹⁵. Odwołania do wartości sakralnych mają przede wszystkim na celu manifestowanie przekonań religijnych partnerów interakcji, jednakże przyjmując tezę o ścisłym związku wartości transcendentnych z polskimi tradycjami świątecznymi, można wyrazić przypuszczenie, że ich akcentowanie odzwierciedla również typową dla kultury polskiej powściągliwość i krótkoterminowość, przejawiającą się m.in. w uwydatnianiu znaczenia tradycji.

Natomiast w rosyjskojęzycznych życzeniach nie odnotowano treści sakralnych. Prawdopodobnie fakt ten należy wiązać z dążeniem radzieckiej władzy do usunięcia świąt religijnych ze społecznej pamięci oraz ustanawianiem w ich miejsce uroczystości świeckich, które były pozbawione odwołań do treści sakralnych116. Brak nawiązań do wartości transcendentnych może jednak stanowić także wyraz długoterminowości kultury rosyjskiej, która sprawia, że Rosjanie nie koncentrują się w życzeniach na tradycyjnych117

wartościach metafizycznych w takim stopniu jak Polacy (hipotezę tę należałoby wszelako zweryfikować poprzez przeprowadzenie analogicznych badań na materiale powinszowań powstałych w okresie przedrewolucyjnym). Warto wszakże zauważyć, że w treści nielicznych tekstów odnotowano pojedyncze sformułowania o proweniencji religijnej, takie jak: Дай бог тебе

большое бабье лето и осень ясную, когда она придет, a także: И пусть всегда живут с тобою Надежда, Вера и Любовь!. Ostatnia z przytoczonych formuł zawiera życzenia

115 Zjawiskiem charakterystycznym dla polskojęzycznych życzeń jest również przypisywanie metafizycznego pochodzenia wartościom nietranscendentnym, m.in. witalnym i odczuciowym, zob. np.: niech (…) radość

Królowej Niebieskiej zamieszka w waszych sercach; Niechaj Chrystus Zmartwychwstały ześle Wam Kochani (…) przede wszystkim (…) szczęścia. W takich przypadkach badacz każdorazowo staje wobec licznych dylematów

klasyfikacyjnych, które J. Puzynina podsumowuje następująco:

W zależności od uznawania bądź nieuznawania wartości transcendentnych, inaczej kształtują się zakresy kategorii poznawczych, estetycznych, moralnych i obyczajowych. Również wartości witalne, oparte na instynkcie samozachowawczym, i odczuciowe, związane z traktowaniem własnego życia fizjologicznego i/lub psychicznego jako źródła szczęścia bądź jego braku, nie muszą być zamknięte na transcendencję (Puzynina 1992: 41).

116 W czasach radzieckich przedstawiciele cerkwi byli represjonowani; więcej o fizycznych prześladowaniach duchownych w latach 1917–1950 zob. w opracowaniu Емельянов, Хайлова 2008. Warto jednak także odnotować, że w trakcie II WŚ władze radzieckie korzystały z pomocy cerkwi w walce z hitlerowskimi Niemcami, zob. więcej na ten temat w artykule Никулин 2013.

117 Ponownie: przy założeniu, że odwołania do wartości transcendentnych cechuje silne powiązanie z tradycjami świątecznymi.

wiary, nadziei i miłości, tj. trzech cnót boskich (tzw. cnót teologalnych, ros. теологические

добродетели), które są wymieniane przez św. Pawła w 1 Liście do Koryntian – „А теперь

пребывают сии три: вера, надежда, любовь; но любовь из них больше” (1Кор. 13:13). Zważywszy na kontekst społeczno-polityczny, przyjmujemy jednak, że te jednostki aksjologiczne należy zakwalifikować do innych kategorii, ponieważ trudno jest w tym wypadku określić, czy nawiązanie do tematyki metafizycznej było zamierzoną intencją nadawcy powinszowań.

7.1.2. Wartości poznawcze

Wartościami poznawczymi zaobserwowanymi w polskojęzycznych formułach życzących są mądrość oraz podróże118. Z kolei w treści rosyjskojęzycznych powinszowań odnotowano odwołania do większej liczby dóbr o charakterze poznawczym w stosunku do ich polskojęzycznych odpowiedników. Do tej kategorii również odniesiono bowiem mądrość119

i podróże, lecz także marzenia¹²⁰, doświadczenie i twórczość¹²¹. Ponadto za wartości poznawcze uznano ciekawe życie oraz interesujące obchody świąt, wychodząc z założenia, że w tego typu życzeniach akcentowana jest istotność zdobywania wiedzy i doświadczeń życiowych. Oprócz tego w poczet wartości poznawczych włączono natchnienie, zainteresowania oraz naukę. Należy przy tym zaznaczyć, że powinszowania, których tematem staje się nauka i zainteresowania, mogą znamionować tendencję do wytrwałej i regularnej pracy, charakterystyczną dla kultur o orientacji długoterminowej, do których grona zaliczana jest Rosja.

118 Podstawę zaliczenia ostatniego pojęcia do tej kategorii stanowi założenie, że prymarnym celem podróżowania jest chęć zaspokojenia ciekawości poznawczej.

119 W tym miejscu należy nadmienić o różnicy znaczeniowej występującej między wyrazami мудрый oraz

умный, jako że ekwiwalentem przekładowym obu tych przymiotników może być w języku polskim wyraz mądry. Przymiotnik мудрый określa bowiem mądrość życiową, nabywaną wraz z doświadczeniem (zob. zn. 1.

odnotowane w БТС: ‘Одарённый большим умом и обладающий знанием жизни, опытом’), natomiast przymiotnik умный używany jest w odniesieniu do bystrości, rozsądku i posiadanej wiedzy (zob. zn. 1. rejestrowane przez БТС: ‘Обладающий здравым умом, сообразительностью (о человеке, людях)’). W niniejszej rozprawie za werbalizacje mądrości uznawane są sformułowania zawierające oba leksemy, jak również ich derywaty, gdyż traktowane są one jako określenia różnych aspektów tego pojęcia.

120 Zob. zn. 1. czasownika мечтать odnotowane w БТС: ‘Создавать мысленный образ чего-л., представление о чём-л. желаемом, приятном’. Wyraz ten niesie zatem znaczenie związane z procesami kognitywnymi. Za taką interpretacją przemawia ponadto fakt, że marzenia zostały również włączone w poczet wartości poznawczych przez S. Niebrzegowską-Bartmińską (2015).

121 Twórczość jest pojęciem odnoszącym się do kreowania wytworów materialnych lub duchowych, zob. zn. 1. czasownika творить zarejestrowane w БТС: ‘Создавать, созидать в процессе творческой деятельности материальные или духовные ценности’.

7.1.3. Wartości estetyczne

Analizy przeprowadzone na materiale polskojęzycznych formuł życzących wykazały, że w ich treści nie występują bezpośrednie odniesienia do wartości estetycznych. Natomiast jedynym pojęciem o charakterze estetycznym, które ulega werbalizacji w treści rosyjskojęzycznych życzeń jest kobiece piękno. Ponadto jednokrotnie przedmiotem życzeń noworocznych staje się zachowanie atrakcyjności przez adresatkę. Możliwe, że rosyjskie powinszowania koncentrują się na kwestii urody ze względu na przynależność Rosji do grona kultur kobiecych, w których duże znaczenie jest przypisywane serdecznym relacjom międzyludzkim – życzenia piękna, w istocie pełniące funkcję komplementów (więcej na ten temat zob. w kolejnych rozdziałach), mogą bowiem mieć na celu ich podtrzymywanie.

7.1.4. Wartości moralne

Wyodrębnione przez J. Puzyninę (1992: 41) wartości moralne, których centrum pojęciowe stanowi dobro drugiego człowieka, tworzą kategorię o nieostrych granicach. Za jej cechę wyróżniającą badaczka uznaje fakt, że składająca się na nią grupa pojęć „charakteryzuje się spojrzeniem na wszelkie pozostałe wartości przez pryzmat drugiego człowieka (społeczeństwa – ludzkości), widzi je jako ewentualne elementy jego dobra” (Puzynina 1992: 42). Autorka podkreśla jednak, że pojęcie dobra może być odmiennie rozumiane przez różnych ludzi, ponieważ może ono obejmować np. pragnienie zdrowia czy dobrego samopoczucia, które z reguły odnoszone są odpowiednio do grupy wartości witalnych i odczuciowych. Przywołana konstatacja J. Puzyniny, uznającej dobro innych ludzi za cechę dystynktywną wartości moralnych, potwierdza słuszność spostrzeżenia R. Jedlińskiego (2000: 25), wedle którego niezwykle trudno jest przeprowadzić rozgraniczenie wartości moralnych i społecznych.

Zdając sobie sprawę z licznych zależności łączących wartości moralne i społeczne, na użytek niniejszej rozprawy postanowiliśmy wyodrębnić dwie osobne kategorie – wartości moralnych i społecznych¹²². Do grona wartości moralnych stanowiących przedmiot

122 W badanych tekstach zaobserwowano bowiem wartości społeczne, które mogą być pozbawione walorów moralnych, takie jak np. praca czy stabilizacja życiowa.

polskojęzycznych życzeń zaliczono takie pojęcia, jak dobroć123

, miłość¹²⁴, życzliwość¹²⁵, szlachetność126

i przyjaźń.

Natomiast w treści rosyjskojęzycznych powinszowań zaobserwowano odwołania do większej liczby wartości moralnych, ponieważ oprócz miłości, dobroci127

, szlachetności128

, przyjaźni i życzliwości¹²⁹, odnotowano werbalizacje takich pojęć, jak czystość130

, rycerskość, męskość, troskliwość, sprawiedliwość, uczciwość, serdeczność¹³¹, pokrewieństwo dusz¹³², sympatyczność, delikatność i miłe zachowanie w stosunku do innych. Znaczna różnica w liczbie wartości moralnych występujących w życzeniach składanych przez Polaków i Rosjan może mieć związek z faktem, że kultura rosyjska jest kobieca i kolektywistyczna, a zatem większy nacisk kładziony jest w niej na dobre stosunki międzyludzkie. Dlatego też Rosjanie częściej odwołują się w powinszowaniach do społecznie aprobowanych postaw moralnych, projektując je na odbiorców. Nie sposób jednak pominąć faktu, że większość rozpatrywanych tekstów była pisana przez kobiety (więcej na ten temat

123

Ze względu na charakter analizowanych tekstów dobroć odnosimy do kategorii wartości moralnych w celu odróżnienia jej od wartości ogólnej określanej przez nas jako dobro (zob. dalej). Dobroć stanowiła dotychczas m.in. przedmiot zainteresowania A. Wierzbickiej. Badaczka ta, eksplikując wyrażenie dobry człowiek, podkreśla „moralny” aspekt zawarty w jego semantyce: twierdzi bowiem, iż jest to taki człowiek, dla którego istotne jest dobro innych ludzi: „Dobry człowiek = człowiek, który jest dla innych ludzi taki, jak byśmy chcieli, aby ludzie byli dla innych ludzi” (Wierzbicka 1971: 239; o rozumieniu dobra i dobroci zob. także Grzegorczykowa 2003).

124 A. Wierzbicka eksplikuje miłość następująco: „Kochać = pragnąć powodować dobro” jakiemuś człowiekowi; jednakże podkreśla, że sama chęć czynienia dobra nie jest równoznaczna z miłością, która wiąże się także z uczuciem żywionym do drugiego człowieka (Wierzbicka 1971: 89–90, 93–94). Tych dwóch aspektów dotyczy także definicja rzeczownika miłość zamieszczona w WSJP: ‘silne uczucie do drugiej osoby, wywołujące chęć stałego przebywania z nią i uszczęśliwiania jej, przejawiające się troską i czułością, połączone zwykle z przywiązaniem i szacunkiem’. Wskazane komponenty znaczeniowe miłości powodują rozbieżności klasyfikacyjne, albowiem niektórzy badacze, jak np. R. Jedliński (2000), U. Kopeć (2008) i B. Rodziewicz (2014), traktują miłość jako wartość moralną, inni zaś, jak W. Pisarek (2002) i S. Niebrzegowska-Bartmińska (2015), jako wartość odczuciową. W niniejszej dysertacji decydujemy się na zaliczenie miłości w poczet wartości moralnych ze względu na dominującą dotychczas tradycję badawczą.

125

Na moralny charakter życzliwości (w rozumieniu J. Puzyniny) wskazuje znaczenie przymiotnika życzliwy odnotowane w WSJP: ‘taki, który lubi daną osobę, chce jej dobra i gotów jest działać w tym celu, aby działo jej się dobrze’.

126 Zob. znaczenie wyrazu szlachetny zamieszczone w WSJP: ‘wyrażający czyjąś wspaniałomyślność i kierowanie się nakazami moralnymi’. Niewykluczone jednak, że użycie tego wyrazu w formule życzeń

Wszystko dla Ciebie co (...) najszlachetniejsze może dotyczyć szeroko rozumianych (niesprecyzowanych)

wartości pozytywnych (analogicznie do powinszowań przybierających formę wyrażenia wszystkiego

najlepszego).

127

Znaczenie 1. wyrazu добрый zamieszczone w БТС wskazuje na moralny aspekt dobroci, zob. ‘Благожелательный, делающий добро другим, отзывчивый, готовый помочь людям (противоп.: злой)’.

128 Zob. znaczenie wyrazu благородство odnotowane w БТС: ‘Высокая нравственность, самоотверженность и честность’.

129 Zob. znaczenie wyrazu приветливый (БТС): ‘Проявляющий радушие, благожелательность, ласковость’.

130 Znaczenie 14. wyrazu чистый umieszczone w БТС wiąże się z czystością moralną: ‘Нравственно безупречный (правдивый, честный, искренний, бескорыстный, непорочный)’.

131

Zob. odpowiednie znaczenie wyrazu сердечный przytaczane w БТС: ‘Добрый, чуткий, отзывчивый (о человеке, его характере)’.

132Pojęcie to, podobnie jak np. miłość i przyjaźń, odnosi się do bliskiej relacji z drugim człowiekiem i pragnienia dla niego dobra.

zob. w dalszych częściach pracy), zatem omawiana praktyka może stanowić odzwierciedlenie wyłącznie pewnych cech ontologicznych kobiet, takich jak dbałość o stosunki z innymi oraz troskliwość, nie będąc związaną z konkretnymi wymiarami kultury.

7.1.5. Wartości społeczne

Grupa wartości społecznych została wyodrębniona przez R. Jedlińskiego (2000: 25), który na użytek swoich badań zaliczył do niej takie pojęcia, jak patriotyzm, demokracja, praworządność, praca, solidarność, rodzina, tolerancja i wolność. Badacz zastrzega jednak, że nie da się wskazać grupy „czystych” wartości społecznych, ponieważ „wchodzą one w ścisłe związki z wieloma wartościami moralnymi” (Jedliński 2000: 25). Jak wykazał ogląd tekstów życzeń, tę konstatację można odnieść również do materiału będącego przedmiotem analizy w niniejszej rozprawie. Z kolei B. Rodziewicz (2014) skoncentrowała się na takich wartościach, jak rodzina, praca, tolerancja, wolność, tradycja, demokracja i patriotyzm. S. Niebrzegowska-Bartmińska (2015: 55) wyodrębniła zaś takie wartości społeczne (negatywne), istotne dla kultury ludowej, jak plotki, obmowa, oszczerstwa, kłótnia, obraźliwe słowa, a zatem – w przeciwieństwie do R. Jedlińskiego i B. Rodziewicz – włączyła do tej kategorii także pojęcia związane ze sferą codziennych kontaktów międzyludzkich. Fakt ten wart jest odnotowania w kontekście rozgraniczenia, jakiego dokonuje H. Świda (Błasiak 2002: 128–129 za: Świda 1975). Autorka ta wydziela bowiem osobno wartości społeczne, które dotyczą aktywności społecznej i walorów społecznych zjawisk, oraz wartości allocentryczne, które wiążą się ze stosunkami międzyludzkimi. Do ostatniej grupy można odnieść wartości wyodrębnione przez S. Niebrzegowską-Bartmińską.

Dla potrzeb analiz, ze względu na niewielką liczbę odwołań do wskazanych wyżej typów wartości w treści powinszowań, zdecydowaliśmy się na wydzielenie kategorii wartości społecznych, które obejmują zarówno – według terminologii H. Świdy – wartości allocentryczne (dotyczące stosunków międzyludzkich) oraz wartości związane z aktywnością społeczną i społecznymi walorami zjawisk.

Wartości społeczne zaobserwowane w polskojęzycznych formułach życzeniowych odnoszą się do życia rodzinnego (partnerzy, kontakty rodzinne), towarzyskich kontaktów pozarodzinnych (zgoda, przychylność innych ludzi, towarzystwo), pracy (dalsza współpraca), życia w szeroko rozumianym społeczeństwie (stabilizacja życiowa) oraz

zachowań zgodnych z normami społecznymi (grzeczność133). Możliwe, że powinszowania stabilizacji życiowej stanowią wyraz krótkoterminowej orientacji Polaków, jako że jedną z cech tego wymiaru jest dążenie do indywidualnej równowagi. Z kolei życzenia grzeczności, wyrażające dążenie do krzewienia wśród dzieci posłuszeństwa wobec rodziców, mogą świadczyć o silnym dystansie władzy. Natomiast powinszowania zgody, sympatii, towarzystwa czy kontaktów rodzinnych odzwierciedlają charakterystyczne dla kobiet myślenie w kategoriach relacji interpersonalnych – jak bowiem wspomniano, autorstwo większości zgromadzonych tekstów należy przypisać kobietom.

W rosyjskojęzycznych formułach życzących odnotowano zaś odniesienia do większej liczby wartości społecznych. W pierwszej kolejności trzeba zauważyć, że w przeciwieństwie do Polaków Rosjanie składają życzenia pokoju, które stanowią wyraz myślenia w kategoriach „my” w szerszej perspektywie państwowej/narodowej. O kolektywizmie kultury rosyjskiej świadczą także powinszowania wyrażające pragnienie, aby odbiorcy zachowali swoją tożsamość, realizowali ideały Komunistycznego Związku Młodzieży czy wykazywali się aktywnością społeczną. Ponadto spotykane są życzenia dotyczące stosunków rodzinnych i życia uczuciowego, które odzwierciedlają kobiecość społeczeństwa rosyjskiego. Ich przedmiotem jest wzajemne zrozumienie, dobre traktowanie adoratora, znalezienie partnera, utrzymywanie kontaktów z nadawcami i pamięć o nich, zgoda rodzinna oraz spędzanie świąt w gronie rodziny i przyjaciół. Poza tym do grona wartości społecznych zaliczono: dalszą współpracę, zainteresowanie okazywane adresatce przez innych ludzi, posłuszeństwo i uprzejmość. Niewykluczone, że teksty odwołujące się do umiejętności należytego zachowania się wobec członków rodziny i osób starszych stanowią wyraz dużego dystansu władzy, który jest charakterystyczny dla kultury rosyjskiej. Ponadto należałoby wspomnieć jeszcze o grupie życzeń związanych z uczestniczeniem w życiu społecznym i kulturalnym, których tematem jest chodzenie do teatru i kina oraz, ogólniej, spędzanie czasu poza domem.

7.1.6. Wartości tradycyjne

Osobno należy omówić polskojęzyczne powinszowania, których przedmiotem są takie pojęcia, jak dyngus, jajko wielkanocne, szynka, baba wielkanocna, prezenty, pierniki

133 O społecznym charakterze tego pojęcia świadczy fakt, że określa ono umiejętność odpowiedniego zachowania się w kontaktach z innymi ludźmi – zob. jedno ze znaczeń przymiotnika grzeczny ‘dobrze wychowany, uprzejmy, układny; o dzieciach także: posłuszny, spokojny’ (USJP).

bożonarodzeniowe i choinka. Zostały one uznane za wartości tradycyjne, ściśle związane

z obchodami świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy.

Natomiast wśród rosyjskojęzycznych wiadomości nie odnotowano życzeń, których tematem byłyby wartości tradycyjne. Stan ten jest zapewne rezultatem dążenia władzy radzieckiej do usunięcia pamięci o świętach religijnych ze społecznej świadomości. Brak nawiązań do wartości tradycyjnych może być jednak również świadectwem długoterminowej orientacji społeczeństwa rosyjskiego. Kultury tego rodzaju – w przeciwieństwie do społeczeństw krótkoterminowych, do których zaliczają się Polacy – w mniejszym stopniu wyrażają bowiem przywiązanie i szacunek do tradycji.

7.1.7. Wartości witalne

Z treści przeanalizowanych przez nas polskojęzycznych powinszowań wyodrębniono takie wartości witalne, jak: zdrowie134

, długowieczność, wypoczynek, wytrzymałość i młodość. Z kolei tematem rosyjskojęzycznych życzeń, oprócz zdrowia, długowieczności, młodości i wypoczynku, są również siły, energia, urodzenie dziecka, aktywność fizyczna, życie, utrzymanie odpowiedniej formy fizycznej oraz przebywanie na świeżym powietrzu.

Jak wspomniano, zdrowie jest wysoko cenioną wartością we wszystkich kulturach. Należy jednak nadmienić, iż według G. Hofstedego to w społeczeństwach cechujących się silnym unikaniem niepewności, do których zaliczani są Polacy i Rosjanie, ludzie szczególnie obawiają się o swój stan zdrowia – fakt ten może stanowić wyjaśnienie nadawania wysokiej

134 Znaczenie wyrazu zdrowie jest eksplikowane w SJP Szym trojako: ‘stan żywego organizmu, w którym wszystkie funkcje przebiegają prawidłowo’, ‘stan, w jakim znajduje się żywy organizm’ oraz ‘dobre funkcjonowanie jakiegoś systemu’. Ewa Masłowska zauważa, że zdrowie jest jedną z najwyżej cenionych wartości przez Polaków. Badaczka wyjaśnia, iż praktyka zamieszczania zdrowia na pierwszym miejscu w formułach życzeń stanowi wynik jego ścisłego powiązania z życiem. Związek ten powoduje, że zdrowie sytuowane jest „na najwyższym stopniu w hierarchii słów-zaklęć, które funkcjonują również w innych sytuacjach”, m.in. takich jak wznoszenie toastów, kichanie czy repliki na podziękowanie za datek (Masłowska 2016: 237). O przypisywaniu zdrowiu wyjątkowego znaczenia w perspektywie pankulturowej wypowiada się także Marzena Marczewska:

W ujęciu aksjologicznym zdrowie traktowane jest wyjątkowo, zarówno w aspekcie jednostkowym, jak i zbiorowym. Dotyczy to przede wszystkim kultur, wszystkich wspólnot, wszystkich ludzi. W kulturze polskiej, a zwłaszcza w polskiej kulturze ludowej, zdrowie, będące stanem równowagi i doskonałości, jest wartością nadrzędną, pożądaną i regulującą spojrzenie na wszystkie żywe elementy świata (Marczewska 2012: 252).

Następnie autorka stwierdza (po części w duchu przywołanej wcześniej konstatacji E. Masłowskiej), iż „Zdrowie jest gwarantem nie tylko własnego powodzenia, szczęścia, dobrobytu, ale także warunkiem właściwego funkcjonowania całej społeczności (...)” (Marczewska 2012: 258).

pozycji zdrowiu oraz innym wartościom witalnym w polsko- i rosyjskojęzycznych formułach życzących.

7.1.8. Wartości personalne

Wyodrębnione przez R. Jedlińskiego wartości utylitarne, w których poczet autor na użytek swych badań włączył spryt, talent i zaradność, służą jego zdaniem „osiąganiu przez człowieka korzyści praktycznych, głównie materialnych” (Jedliński 2000: 25). Ogląd rozpatrywanych formuł życzeń sprawił, że za stosowne uznaliśmy wyodrębnienie analogicznej kategorii wartości, jednak z tym zastrzeżeniem, że będą do niej zaliczane wszelkie cechy pomocne w osiąganiu innych korzyści, nie tylko tych o charakterze praktycznym i materialnym, które odpowiadałyby w pewnym stopniu wartościom instrumentalnym M. Rokeacha czy wartościom-środkom S. Ossowskiego (termin używany także m.in. przez J. Styka, zob. Styk 1988: 18). Po dokonaniu wstępnego oglądu wartości włączonych w skład tej grupy zdecydowano, że zostaną one określone mianem wartości personalnych – kategorię tę wyróżnia Marek Paduch, który zalicza do niej m.in. takie cechy, jak talent, odwaga czy ambicja¹³⁵.

I tak, w treści polskojęzycznych życzeń występują takie nazwy cech charakteru i postaw pomocnych przy osiąganiu innych celów, jak: optymizm, wytrwałość, hart ducha, odporność psychiczna, roztropność, poczucie własnej wartości i godności oraz wiara we własne siły. Wartości personalne odnotowane w rosyjskojęzycznych formułach życzących

obejmują zaś optymizm, wytrzymałość psychiczną, wytrwałość, talent, ostrożność, dbanie

o siebie, cierpliwość, wiarę w siebie, pewność siebie, błyskotliwość, pozytywny stosunek do życia i roztropność.

7.1.9. Wartości prestiżowe

Wartości prestiżowe, wchodzące w skład klasyfikacji wykorzystywanej w badaniach R. Jedlińskiego (2000: 25), obejmują karierę, sławę, władzę, majątek i pieniądze. Autor pisze, że „Kierując się tymi wartościami, człowiek aksjologizuje obiekty albo ze względu na perspektywę własnych materialnych korzyści, jakie mogłyby przynieść, albo ze względu

135 Zob. streszczenie rozprawy doktorskiej pt. Etnosemantyka pojęcia szczęścia w amerykańskiej odmianie języka

angielskiego i w języku polskim zamieszczone na stronie internetowej

na materialny status tych obiektów” (Jedliński 2000: 26). Z kolei B. Rodziewicz wyodrębniła na potrzeby swoich badań jedną wartość prestiżową, tj. sukces (Rodziewicz 2014), która zaliczana jest do tej kategorii również przez H. Świdę (Błasiak 2002: 128–129 za: Świda 1975). Również w niniejszej rozprawie za wartość prestiżową uznany został wyłącznie sukces. Jakkolwiek wartość ta może wiązać się z uznaniem społecznym i manifestować się poprzez zdobycie wysokiej pozycji, sławy lub majątku, jej werbalizacje zaobserwowane w treści życzeń z reguły nie wskazują bezpośrednio na te właściwości i można odnieść je jedynie do sfery presupozycji. Jak bowiem wykażemy dalej, nadawcy najczęściej akcentują jakość sukcesów oraz wskazują na dziedziny życia, których udziałem ma stać się sukces.