Nowy Rok

Święto Nowego Roku jest periodycznym świętem przejścia związanym z cyklem natury (Dyczewski 2012: 4). Według kalendarza gregoriańskiego przypada ono 1 stycznia,

28 Inna wersja głosi zaś, że ozdoby choinkowe reprezentują obfitość darów Chrystusa (Śliwański 2003: 24).

29

Wigilii często towarzyszy także śpiewanie kolęd, tj. pieśni o narodzeniu Chrystusa. Praktyka ta ma rodowód średniowieczny, kiedy to kolędy zostały upowszechnione w Polsce przez franciszkanów, którzy wprowadzili także tradycję budowania szopek bożonarodzeniowych przedstawiających żłóbek i stajenkę betlejemską, w której miał narodzić się Zbawiciel (Gloger 2002: 15–16).

a w kalendarzu juliańskim występuje pod datą 14 stycznia (tzw. Старый Новый Год). Jego początki sięgają starożytnego Rzymu, którego mieszkańcy czcili w ten dzień Janusa, boga bram, drzwi i początków30

.

A. Zadrożyńska zauważa, że przypadająca 1 stycznia uroczystość Nowego Roku jest świętem obcym w tradycyjnym polskim kalendarzu, na co wskazuje niewielka liczba wzmianek o celebrowaniu początku roku przez mieszkańców wsi w XIX-wiecznych źródłach. Badaczka upatruje przyczyn takiego stanu rzeczy w fakcie, że świętowanie Nowego Roku nie miało uzasadnienia w tradycyjnym agrarnym roku obrzędowym (Zadrożyńska 2002: 74).

W Kościele rzymskokatolickim dnia 1 stycznia obchodzona jest oktawa Bożego Narodzenia, kiedy czczone jest Boskie Macierzyństwo Najświętszej Maryi Panny (Śliwański 2003: 47). Pierwszy dzień roku poprzedzony jest wigilią Nowego Roku, tj. sylwestrem – tego dnia w liturgii wspomina się św. Sylwestra papieża (Śliwański 2003: 57).

Dnia 31 grudnia w kościołach odprawiane są nabożeństwa poświęcone zakończeniu roku, wieczorem zaś rozpoczynają się zabawy, podczas których – po wybiciu północy – ludzie gromko wiwatują, składają sobie życzenia, piją szampana, oglądają pokazy sztucznych ogni oraz strzelają z petard. Na obszarach wiejskich żywy jest jeszcze zwyczaj urządzania psikusów sąsiadom, które polegają m.in. na smarowaniu smołą lub malowaniu farbą bram, furtek i klamek, wciąganiu części wozów na dachy czy wystawianiu furtek i bram31

(Śliwański 2003: 57).

Na Rusi świętowanie Nowego Roku32

zbiegało się w czasie z łączonym z przesileniem zimowym ludowym słowiańskim świętem o nazwie Святки i dzieliło się na dwa okresy – tzw. święte wieczory (ros. святые вечера) i straszne wieczory (ros. страшные вечера). Wieczory od 25 grudnia do 1 stycznia określane były jako święte, zaś w okresie od 1 stycznia do 6 stycznia następowały wieczory straszne (Лазарева 2010: 33). Wierzono bowiem, że w pierwszych dniach nowego roku siły zła są wyjątkowo nikczemne i najdotkliwiej szkodzą ludziom. Aby się przed nimi uchronić, nad drzwiami i oknami wieszano krzyże. Nowy Rok świętowano uroczyście, składano życzenia oraz – od XVIII w. – wręczano prezenty. Przed kolacją noworoczną na stół sypano ziarna żyta, pszenicy i owsa, a następnie nakrywano stół czystym obrusem. Na wieczerzę

30 Zob. https://www.imperiumromanum.edu.pl/religia/swieta-rzymskie/nowy-rok-u-antycznych-rzymian/ (dostęp: 11.07.2019).

31 Podobną ludową tradycję odnotował na przełomie XIX i XX w. Zygmunt Gloger: etnograf w poczet sylwestrowych psot włączał m.in. zamazywanie szyb gliną oraz dokonywanie drobnych kradzieży (Gloger 2002: 28). Tradycyjnie wierzono, że symboliczne kradzieże miały przynosić złodziejom szczęście w nowym roku (Borejszo 1996: 43).

przygotowywano różnorodne ciasta, bliny oraz kaszę, gdyż uważano, że obfity posiłek zapewni dostatek w nowym roku. Przed Nowym Rokiem ludzie starali się spłacić wszystkie długi i przebaczyć bliźnim krzywdy. Zwracano także uwagę na to, jak spędzany był pierwszy dzień nowego roku, gdyż utarło się przekonanie, że mogło to wpłynąć na cały nadchodzący rok³³.

W Związku Radzieckim Nowy Rok (1 stycznia) był oficjalnie świętowany jako dzień wolny od pracy od 1918 roku. Podstawę prawną tej praktyki stanowił dokument pt. Правила

об еженедельном отдыхе и о праздничных днях (pol. „Zasady dotyczące cotygodniowego

wypoczynku i dni świątecznych”) (Попова 2017: 41). W przedrewolucyjnej Rosji 1 stycznia obchodzono Boże Narodzenie, które zostało następnie zniesione przez władze komunistyczne. Aby zrekompensować brak świąt w tym okresie, Nowy Rok celebrowano w sposób zbliżony do obchodów Bożego Narodzenia, jednak święto to zostało całkowicie pozbawione elementów religijnych. Należy nadmienić, iż wcześniej także świętowano Nowy Rok jako część celebracji świąt Bożego Narodzenia, lecz w skali całego kraju nie było to popularne święto, gdyż obchodzono je wyłącznie w kręgach zamożnych rodzin (Попова 2017: 44). W latach 30. XX w. Nowy Rok zyskał charakter święta rodzinnego. Ponadto do noworocznego kanonu włączono wiele elementów związanych uprzednio z Bożym Narodzeniem, np. tradycyjną choinkę bożonarodzeniową (ros. рождественская ёлка) przemianowano na noworoczną (ros. новогодняя ёлка). Wcześniej, od połowy lat 20. XX w., choinka była zakazana i zwalczano ją jako symbol chrześcijańskiej carskiej Rosji, lecz w latach 30. wróciła do łask i dekorowanie nią domów było wręcz zalecane (Попова 2017: 44). W. N. Popowa zauważa, że Nowy Rok był świętem, które w kontekście wizerunkowym było bardzo pożądane przez radziecką władzę, gdyż naturalnie łączyło się w nim pożegnanie minionego roku z radosną nadzieją na przyszłość. Tradycja świętowania Nowego Roku ustabilizowała się na początku lat 60. XX w. i jest kontynuowana także obecnie (Попова 2017: 45–46).

Współcześnie Rosjanie spędzają Nowy Rok w gronie rodzinnym lub w towarzystwie znajomych, wspominając wydarzenia, które miały miejsce w dobiegającym końca roku. Świętowaniu towarzyszy alkohol i jedzenie, które zazwyczaj przygotowywane jest w nadmiarze. Okna domów dekorowane są ręcznie wykonanymi wzorami przypominającymi płatki śniegu – zwyczaj ten jest popularny zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych34

.

33 Powyższe informacje zaczerpnięto ze strony internetowej https://mylitta.ru/1216-new-year.html (dostęp: 12.07.2019).

Świętowanie zaczyna się zwykle dwie godziny przed północą, zaś pięć minut przed jej wybiciem Rosjanie wysłuchują prezydenckiego orędzia noworocznego oraz oglądają popularne filmy. Ponadto w radiu i telewizji transmitowane jest bicie kremlowskich kurantów, po którym odśpiewywany jest hymn państwowy. Po wybiciu północy biesiadnicy piją szampana, ucztują i oglądają koncerty w telewizji, niektórzy zaś puszczają fajerwerki i odwiedzają swoich przyjaciół oraz sąsiadów. Tradycyjnie wierzy się również, że w noworoczną noc Dziadek Mróz (ros. Дед Мороз) przynosi prezenty wraz ze swą wnuczką Śnieżynką (ros. Снегурочка)35. Ponadto popularnością cieszy się celebrowanie daty 14 stycznia (tzw. Старый Новый Год) będącej wynikiem różnic występujących w kalendarzu juliańskim i gregoriańskim36

.