Częściowo już odpowiedzieliśmy na to pytanie. Życie zaistniało, kiedy powszechnie zapanowały warunki redukcyjne. Jednakże wiek Ziemi szacuje się na 4,567 mld lat, a początek atmosfery tlenowej datuje się na 2,2 mld lat temu. Kiedy zatem podczas tych najwcześniejszych ponad 2 mld lat istnie-nia Ziemi powstały organizmy żywe?
Na to pytanie jednoznacznie nie da się odpowiedzieć. Mikrostruktury uznawane w latach 90. XX w. (Schopf 1993) za ewidentne dowody na wy-stępowanie skamieniałości w skałach datowanych na 3,465 mld lat (w naszej skali ok. 28 marca) są obecnie podważane. Z doniesieniami Schopfa najczę-ściej polemizują Brasier i in. (2002, 2005, 2006). Autorzy ci uważają, że „ko-mórki” pochodzące z północno-zachodniej Australii, z formacji skalnej zna-nej jako czert Apex, mogą być nieorganicznego pochodzenia. Według tych autorów struktury czertu Apex można interpretować jako obiekty powstałe w wyniku nieorganicznej syntezy z hydrotermalnych roztworów krążących w systemach szczelin tektonicznych. Ich zdaniem wszystkie opisane formy
morfologiczne (ang. morphospace), poddane krytycznej analizie w szeroko rozumianym kontekście środowiskowym, z jednoznacznym odrzuceniem alternatywnych niebiologicznych hipotez, stają się co najwyżej domniema-nymi organizmami żywymi. W swoich rozważaniach Brasier i in. (2006) idą jeszcze dalej, twierdząc, że w ogóle trudno będzie uzyskać wiarygodne do-wody na istnienie skamieniałości starszych od 3,0 Ga. Rozpoznanie tak sta-rych struktur wymaga bowiem szczególnej ostrożności podczas ich badania, ponieważ niektóre formy, na przykład endolityczne mikrokanaliki, nierzad-ko traktowane janierzad-ko organicznego pochodzenia, mogą okazać się tworami powstałymi w wyniku syngenetycznej selekcji ziaren osadu i/lub wielo-krotnych geochemicznych przemian. Zwraca też uwagę, że by zmniejszyć prawdopodobieństwo pomyłki, chociażby takiej, która miała miejsce w przy-padku sensacyjnych doniesień o marsjańskich „bakteriach”, należy wystrze-gać się szukania odpowiedzi na pytanie, co dane struktury przypominają, ale czym one są? Musimy mieć również na uwadze fakt, że w skałach archa-icznych mogą występować struktury organiczne i różne biomarkery powsta-łe w wyniku działalności późniejszych (młodszych) organizmów, na przy-kład beztlenowych bakterii (typ Proteobacteria) lub innych euendolitów.
Zdaniem Brasiera i in. (2006), przy dzisiejszym stanie wiedzy za pewne skamieniałości można uważać tylko te datowane na około 2,6 Ga (w naszej skali na ok. 7 czerwca), prowadzące autotroficzny tryb życia. Natomiast dowody na obecność mikroplanktonu w skałach datowanych na 3,5 Ga wciąż są niewystarczające, choć nie wyklucza się, że heterotroficzne organi-zmy hipertermofilne, endolityczne lub żyjące w skorupie ziemskiej na du-żych głębokościach mogły już istnieć (Brasier i in. 2006).
Chcąc zachować w miarę pełen wachlarz poglądów na temat czasu po-jawienia się najstarszych organizmów żywych na Ziemi, należy wspomnieć o takich głosach, zgodnie z którymi życie na naszej planecie mogło pojawić się nawet wcześniej niż zakładał Schopf (tj. przed 3,5 mld lat temu). Wyniki niektórych badań i pośrednie dowody życia w postaci osadów, prawdopo-dobnie pochodzenia organicznego, odsuwają to wydarzenie do 3,8 mld lat wstecz. W skałach tego wieku, w południowo-zachodniej Grenlandii, odkryto najstarszy węgiel o składzie sugerującym jego częściowo organiczną naturę. Chociaż analizując skład izotopowy węgla, naukowcy potrafią roz-poznać, czy brał on udział w procesach życiowych, to nie możemy jedno-znacznie wykluczyć niebiologicznego pochodzenia tej węglistej substancji36.
________________
36 Odróżnienie związków organicznych od archaicznych organizmów żywych nie jest ła-twe. Chcąc uznać nasze okazy za skamieniałości (a więc zachowane w stanie kopalnym szczątki dawnego organizmu), muszą one spełniać kilka warunków. Schopf (2002) podaje, że struktury te, oprócz węglistej substancji, powinny m.in. odznaczać się złożoną budową,
wy-Nie przeszkadza to jednak zwolennikom bardzo wczesnego pojawienia się życia na Ziemi, twierdzić, że już wtedy funkcjonowały najprostsze formy życia. Jednakże w takiej sytuacji, jeśli przyjmiemy, że rzeczywiście te naj-starsze związki organiczne mają organiczny rodowód, niewykluczone jest, że okres biogenezy, aby doprowadzić do pojawienia się organizmów pro-dukujących te związki, rozpocząć się musiał około 4,0 mld lat temu. Trwałby zatem około 200 mln lat. Zdaniem niektórych badaczy i tak wydaje się on zbyt krótki. Cząsteczki organiczne, pomimo swej zdolności do powiększania stopnia złożoności, potrzebowały o wiele więcej czasu, by w wyniku wza-jemnych reakcji stworzyć bazę do dalszej ewolucji prebiologicznej.
Wydarzenia termiczne spowodowane niszczycielską siłą upadków pla-netoid nie wykluczają zatem hipotezy o wczesnym (przynajmniej około 3,8 mld lat temu) powstaniu życia. Choć miało ono niewielkie szanse na przetrwanie, to jednak w pewnych miejscach na Ziemi mogło oprzeć się zagładzie. Łącząc dawne opinie z poglądami współczesnych astrobiologów, można przyjąć, że powstało ono w sprzyjających warunkach, nawet znacz-nie ponad 4,0 mld lat temu, natomiast okresy wyparowań praoceanu prze-trwało chociażby w głębi Ziemi. Przesłanek ku takiemu myśleniu dostarcza-ją nam odkryte w Szwecji, w litosferze na głębokości kilku kilometrów, nieznane dotąd mikroorganizmy (http://news.astronet.pl/news.cgi?522).
Głębiny skalne mogłyby więc ochronić zainicjowane życie.
W związku z nowymi odkryciami obecnie nie wyklucza się, że próby biogenezy pojawiały się nawet wcześniej, od około 4,6 do 4,0 mld lat temu, zwłaszcza że substancje organiczne są w stanie powstać ze stosunkowo pro-stych reakcji. Jednak brak tak starych skał definitywnie pozbawia nas moż-liwości poznania najstarszych etapów tego procesu. W związku z tym wyda-je się, że określenie, kiedy tak naprawdę pojawiło się życie na Ziemi, pozostanie tylko w sferze hipotez.
________________
stępować w zróżnicowanych pod względem wielkości i kształtu okazach oraz występować zespołowo.