Mimo istnienia pewnych regulacji prawnych w postaci ustaw, samorząd terytorialny nie jest strukturą statyczną podlega on ciągłym procesom mo-dyfikującym jego ukształtowanie. W aspekcie organizacyjnym jednostkom samorządu terytorialnego towarzyszy racjonalizacja gospodarowania. Cha-rakter społeczny uzewnętrznia dążenie do harmonizacji oraz współpracy działania, jak również realizacji postawionych sobie celów- ich zracjonali-zowania osiągając możliwie największe korzyści ku przyszłej działalności jednostki.18 Cele stanowią o kierunku rozwojowym (perspektywie przy-szłościowej) oraz uosabiają potrzeby o charakterze jednostkowym, bądź społecznym. W świetle kierunku przyszłościowego kluczowa jest szeroko omawiana koncepcja zrównoważonego rozwoju. W przypadku samorządu terytorialnego wyraża ona zastosowanie takiej polityki zarządzania orga-nizacją, której celem jest zracjonalizowanie kryteriów gospodarczych,
16 https://www.pbn.nauka.gov.pl/ (online: 30.07.2016).
17 Ibidem.
18 E. Sobczak, Zrównoważony rozwój jednostek samorządu lokalnego w świetle globalizacji gospodarczej, OWPW, Warszawa 2013.
26
łecznych oraz dotyczących środowiska naturalnego (ekologiczne). Każde z tych kryteriów w swej istocie wyraża potrzebę zrealizowania pewnych celów. W kwestii kryterium gospodarczego kluczowym celem jest zaspoka-janie potrzeb zaspokojenia potrzeb materialnych zgłaszanych przez społe-czeństwo przy użyciu w procesie wytwórczym owych dóbr technologii jak najmniej oddziaływujących na środowisko naturalne. Kryterium społeczne ma na celu przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa, rozwoju per-sonalnego- poprzez działalność oświatową, kulturalną. Kryterium ekolo-giczne mające na celu zachowanie środowiska naturalnego takiego jakim jest, bądź też nawet jego polepszeniu. Pogodzenie tych racji wymaga po-niesienia kosztów z tym związanych, spójnością i przejrzystością działal-ności jednostki, rozwojem innowacyjdziałal-ności- a co za tym idzie inwestycjami badawczymi19.
Pewnym narzędziem dla idei zrównoważonego rozwoju w aspekcie jednostek samorządu terytorialnego jest dokument w postaci "Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego" wprowa-dzonego wraz z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r., ma-jący w swej istocie potrzebę wyznaczenia celów długookresowych dla harmonizacji kryteriów społecznych, gospodarczych oraz środowiskowych danego obszaru. Nie stanowi to jednakże prawa miejscowego.
W dobie powszechności występowania zjawiska globalizacji mamy do czynienia z nasilającą się rywalizacją, konkurencyjnością. Kwestia kon-kurencyjności dotyczy również jednostek samorządu terytorialnego, prze-jawiająca się perspektywami o kierunku rozwojowości, stwarzaniu opty-malnych- atrakcyjnych warunków dla wzrostu zainwestowania potencjal-nych inwestorów, przedsiębiorców, a także zainteresowania ludności. Spo-tykany wzrost konkurencyjności mobilizuje jednostki samorządu teryto-rialnego do zwiększenia efektywności działania- przydatne są tu możliwo-ści porównawcze z innymi samorządami. Służą ku temu różnego rodzaju rankingi zbudowane na podstawie pewnych wskaźników dotyczących działań o podłożu gospodarczym, społecznym jak i tych dotyczących eko-logii – tabela 1. Dane do tych wskaźników pochodzą z GUS, wskaźniki są uwarunkowane aspektami zrównoważonego rozwoju oraz założeniami polityki spójności UE. Kluczowa jest zrozumiałość ich budowy, przez co mogą używać ich także mieszkańcy interesujący się stanem swojej gminy, jej pozycji. Ważnym aspektem jest to, że polityka zarządzania
19 A. Skowroński, Zrównoważony rozwój perspektywą dalszego postępu cywilizacyjnego
"Problemy Ekorozwoju" 2006, nr 2.
nych JST nie powinna skupiać się tylko na wzroście wskaźników, ale ich optymalizacji20.
Tabela 1. Ranking gmin wiejskich, miejsko-wiejskich, miejskich oraz miast na prawach powiatu
2015 2014 2013
Miejsce Gminy wiejskie
1 Kleszczów Kleszczów Kleszczów
2 Kobierzyce Puchaczów Tarnowo Podgórne
3 Ożarowice Kobierzyce Puchaczów
Gminy miejsko-wiejskie
1 Nowe Warpno Nowe Warpno Polkowice
2 Polkowice Polkowice Kórnik
3 Dziwnów Dziwnów Międzyzdroje
Gminy miejskie
1 Krynica Morska Krynica Morska Krynica Morska
2 Karpacz Karpacz Bieruń
3 Lubawa Biłgoraj Łeba
Miasta na prawach powiatu
1 Gliwice Warszawa Warszawa
2 Warszawa Gliwice Katowice
3 Krosno Poznań Poznań
Źródło: http://www.ans.pw.edu.pl/ (online: 30.07.2016).
Kierunek rozwoju samorządów terytorialnych stanowi także o roz-woju kraju. W kwestii samorządu terytorialnego ważne jest ustalenie jego miejsca w państwie- jego strukturach organizacyjnych. Samorządność w pełni rozwija się na podłożu demokracji tj. w państwach obywatelskich- gdzie ludzie decydują o charakterze ukształtowania państwa. Odwrotną sytuacja jest państwo autorytarne (scentralizowane)- gdzie państwo pod-porządkowuje sobie obywateli, nie stwarzając tym samym perspektyw dla samorządności. Mówiąc o kwestii Polskiej zauważalne jest to, że samorzą-dy terytorialne maja pewne ograniczenia działania (mimo ustroju demo-kratycznego), które to powodowane są poprzez pewne regulacje prawne przewidziane przez ustawy szczegółowe np. ustawa o systemie oświaty, ustawa o pomocy społecznej oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Co wszytko wpływa ograniczenie kompetencji nadanych konstytucją władzom samorządowym. Samorządność ogranicza m.in.
ustawodawstwo prawne- wpływające na działalność samorządów lokal-nych, instytucje nadzorujące (np. RIO - Regionalna Izba Obrachunkowa), które to respektują i wymagają przestrzegania przepisów. Niejednokrotnie dotyka problem terytorialny (zmian granicznych) tj. włączania terenów
20 S. Jakubczaka, Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy jednostek samorządu tery-torialnego, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2014.
28
gmin wiejskich do gmin miejskich. Inną kwestią jest problem natury go-spodarczo-finansowej, nie wszystkie JST są w stanie spełnić wszystkie za-dania im zlecone przez państwo ze względu na niewystarczające środki finansowe. Czynnikiem hamującym rozwój jest również problem odpowie-dzialności za decyzje podjęte przez władze lokalne w przypadku ich nie-trafności, ograniczając swobodę działania. Ważny jest problem upartyjnie-nia samorządności, ponieważ stanowi to o pewnym przymusie lojalności wobec partii działaniu pod jej dyktando. W związku z tymi wszystkimi ba-rierami ważne jest ich ograniczenie oraz zmotywowaniu ludności do udzia-łu w życiu publicznym w celu osiągnięcia pełni istoty samorządności21.
Podsumowanie
Organizacja samorządu terytorialnego w Polsce ukształtowała się w proce-sie długotrwałej ewolucji, której końcowa faza było wprowadzenie trójsz-czeblowego podziału administracyjnego w 1999 r. Samorząd terytorialny nie jest struktura statyczna, podlega on ciągłym zmianom. Mimo ostatecz-nego uformowania organizacji JST, pewostatecz-nego rodzaju regulacje prawne w postaci ustaw szczegółowych ograniczają istotę samorządności, bowiem na władzach samorządowych ciąży przymus prawny i nadrzędność pań-stwa w woli podejmowania decyzji, co jest problematyczne ze względu na to że państwo Polskie jest demokratyczne, a jednak wolność samorządno-ści jest hamowana. Inna mniej problematyczna kwestia jest sprawa człon-kostwa w UE a co za tym idzie też podporządkowania wobec standardów i regulacji prawnych obowiązanych dla krajów członkowskich. Potrzeba jest pewnych instytucji pro samorządowych, które by reprezentowały głos samorządowców na szczeblu państwowym np. senacie, dzięki czemu moż-na byłoby wypracować pewien konsensus i poprawę jakości samorządno-ści.
Literatura
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wolters Kluwer Polska Warszawa 2012.
Jackiewicz A., Olechno A., Prokop K., Samorząd Terytorialny, Collegium Ma-zovia Innowacyjna Szkoła Wyższa, Siedlce 2010.
Korzeniowska A. (red.), ABC samorządu terytorialnego, Oficyna Wydawni-cza Branta, Bydgoszcz- Łódź 2004.
21 Szanse i wyzwania dla rozwoju samorządu terytorialnego w Polsce, Kancelaria Senatu, Warszawa 2011.
Korzeniowska A., ABC samorządu terytorialnego, Branta, Łódź 2014.
Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP, C.H. Beck, Warszawa 2006.
Niewiadomski Z. (red.), Samorząd terytorialny ustrój i gospodarka, Branta, Byd-goszcz- Warszawa 2001.
Ochendowski E., Prawo administracyjne. Część ogólna, TNOiK, Toruń 2002.
Sobczak E., Zrównoważony rozwój jednostek samorządu lokalnego w świetle globalizacji gospodarczej, OWPW, Warszawa 2013.
Szanse i wyzwania dla rozwoju samorządu terytorialnego w Polsce, Kancela-ria Senatu, Warszawa 2011.