Komentarze pomijające kwestię relacji między prawem kanonicznym a prawem rzymskim

3.1.1. Goffredus de Trano. Summa

Goffredus⁴ w swoim dziele Summa super titulis Decretalium, po-wstałym przed 1245 r., które było rozbudowaną wersją pierwszego aparatu do Dekretałów, przedstawił komentarz do kolejnych tytułów Liber Extra. Zastosowana przez dekretalistę metoda od strony redak-cyjnej nie polegała na wyjaśnianiu odrębnie poszczególnych kano-nów, ale na wyjaśnianiu zbiorczym całych tytułów Dekretałów.

3 G.I. Arella, dz. cyt., s. 64.

4 Szerzej na temat działalności tej postaci zob. M. Bertram, Goffredo da Trani, w: Dizionario biografico degli italiani, red. M. Caravale, t. 57, Roma 2001, s. 545–

549.

71 Komentarze dekretalistów do c. Intelleximus

Na wstępie swojego komentarza do tytułu De novi operis nuncia-tione autor umieścił go w kontekście sąsiadujących tytułów, a następ-nie wskazał, na jakie pytania będzie starał się znaleźć odpowiedzi.

Goffredus rozważył podstawowe zagadnienia związane z novi operis nuntiatio, takie m.in. jak: określenie tego, co jest nową budowlą, czy kwestie związane ze sposobem wniesienia sprzeciwu wobec nowej budowli oraz ze skutkami jego wniesienia⁵. Samo przedstawienie za-kresu wątków, które kanonista uznał za warte rozwinięcia, wskazuje na to, że nie miał on na celu analizy relacji między prawem kano-nicznym a prawem rzymskim w ramach rozważań poświęconych tej akurat instytucji.

Zgodnie z zapowiedzią wyrażoną na wstępie swojego komenta-rza, Goffredus wyjaśnił poszczególne kwestie związane z novi operis nuntiatio. Przykładowo, opisując skutki złożenia sprzeciwu najpierw stwierdził, że to, co zostało wzniesione po jego złożeniu powinno zo-stać zburzone. Następnie przedstawił podobieństwo między wniesie-niem sprzeciwu oraz wnoszewniesie-niem o karę ekskomuniki: obie czynno-ści mogły być dokonane zarówno zgodnie z prawem, jak i bezpraw-nie⁶. Pominął on jednak w swoich rozważaniach wątek występujący w c. Intelleximus związany z recepcją prawa rzymskiego.

Warto też dodać, że w swoim dziele dekretalista ten często odwo-ływał się do źródeł rzymskich oraz kanonicznych. Komentując cały

5 Goffredus Tranensis, Summa perutilis et valde necessaria do. Goffredi de Trano super titulis Decretalium, Lugduni 1519, ad X 5.32, fol. 230r: „In superiori rubrica dirimus de praelatis excedentibus in subiectos. In praesenti autem rubrica agitur de subiectis excedentibus in contemptum iuris vel prioris seu praelate. Unde subiicitur hic rubrica de novi operis nuntiatione. Videndum est igitur quid sit novum opus, quod nuntiare novum opus, ad que nova opera pertineat nuntiatio, cui sit nun-tiandum, qualiter fiat nuntiatio et quis sit nuntiationis effectus”.

6 Tamże, ad X 5.32, num. 9, fol. 231r: „Effectus nuntiationis est ut quicquid po-stea aedificatum fuerit iure vel iniuria destruatur (…). Unde similia sunt haec quo ad hoc novi operis nuntiatio et excommunicatio, quia utraque tamen sive fiat iure sive iniuria (…). In nuntiatione est ratio spreta pretorii auctoritas, in excommunicatione contemptus datrium”. Por. D. 39.1.1pr.

72 ^{Rozdział 3}

tytuł Dekretałów traktujący o novi operis nuntiatio nie powołał się on jednak ani razu na sam c. Intelleximus.

3.1.2. Innocentius IV. Apparatus

Głównym dziełem Sinibaldusa da Fieschi, czyli papieża Innocen-tego IV⁷, był komentarz do Dekretałów zatytułowany Commentaria super libros quinque decretalium powstały około 1245 r. Innocen-ty IV omówił w nim po kolei kanony Dekretałów. W ramach interpre-tacji kanonów zamieszczonych w tytule De novi operis nunciatione jako pierwszy został poddany analizie c. Intelleximus. Przy tym warto zauważyć, iż pomimo tego, że kanon otwierający tytuł o sprzeciwie wobec nowej budowli został opatrzony komentarzem w oddzieleniu od pozostałych, to jednak komentarz Innocentego nie wykraczał poza tematykę związaną z zastosowaną w dekretale rzymską instytucją.

Papież skupił bowiem swą uwagę na wyjaśnieniu okoliczności uza-sadniających wniesienie sprzeciwu, a także na kwestii zakresu i cha-rakteru wnoszenia sprzeciwu przez pełnomocnika. Swoje rozważania zakończył ciekawą uwagą dotyczącą uprawnień malarza obrazu na budowli w kontekście usunięcia tego, co wybudowano, po skutecz-nym wniesieniu sprzeciwu⁸. W jego komentarzu nie znalazło się żadne odniesienie do relacji między obojgiem praw podobne do tego, które wystąpiło w dekretale Lucjusza III.

7 K. Pennington, Innocent IV, w: The New Catholic Encyclopedia, red. B.R. Mar-thaler, t. 7, Detroit 2003², s. 473–476; A.P. Bagliani, Innocenzo IV, w: Enciclope-dia dei Papi, red. M. Simonetti, G. Arnaldi, M. Caravale, G. Martina, Roma 2000², s. 384–393.

8 Innocentius IV, Commentaria Innocentii quarti Pont. Maximi super libros quin-que Decretalium, ed. Sigismundus Feierabendt, Francofurti ad Moenum 1570, ad X 5.32.1, s. 529: „contra, quia grave est pictorem offendere (terminare) id est, facias demoliri quicquid factum est post denuntiationem novi operis”.

73 Komentarze dekretalistów do c. Intelleximus

3.1.3. Hostiensis. Summa aurea

Kardynał Hostiensis był autorem dwóch istotnych komentarzy do Dekretałów. Pierwszym z nich, najbardziej znanym, była Summa zwana Summa aurea, której pisanie ukończył w 1253 r.⁹. Struktura tego komentarza była podobna do wcześniejszego dzieła Goffredusa:

Hostiensis zawarł w nim bowiem wykład prawa kanonicznego upo-rządkowany według kolejnych tytułów Dekretałów Grzegorza IX¹⁰. Uczynił to jednak to w sposób znacznie bardziej pogłębiony niż jego poprzednicy.

Wydawca Summa aurea w summarium do tytułu De novi ope-ris nuntiatione wskazał na poszczególne fragmenty komentarza na-pisane przez Hostiensisa; on sam natomiast uczynił to na początku komentarza w sposób zbliżony do Goffredusa¹¹. Wyjaśniając kolejne zagadnienia autor Summa aurea szeroko odniósł się do źródeł rzym-skich i kanonicznych. Do c. Intelleximus natomiast odwołał się w kil-ku miejscach, które zostały omówione poniżej.

Podejmując kwestię tego, do jakich budowli mógł odnosić się sprzeciw, podkreślił on, że chodziło o taką budowę pewnego kościo-ła, która zaszkodziłaby drugiemu¹². Zauważył także, że sprzeciw mógł być wniesiony także przez duchownego lub zakonnika, co było rozszerzeniem kręgu podmiotów uprawnionych do jego wniesienia

9 C. Lefebvre, Hostiensis, w: Dictinnaire de droit canonique, red. R. Naz, t. 5, Paris 1953, kol. 1215–1216; K. Pennington, Henricus de Segusio (Hostiensis), w:

tegoż, Popes, Canonists, and Texts 1150–1550, Aldershot 1993, XVI; G. Brugnotto, L’aequitas canonica. Studio e analisi del concetto negli scritti di Enrico da Susa (Car-dinal Ostiense), Roma 1999, s. 9–51.

10 Więcej o Summie zob. G. Brugnotto, dz. cyt., s. 39-44.

11 Hostiensis, Summa aurea, Venetiis 1574, t. 5, ad X 5.32, kol. 1688–1689:

„Quid sit nuntiatio novi operis, ad quae opera pertineat, quare fiat, quis possit facere, cui fiat, qualiter fiat, qualiter tollatur, quis sit effectus”.

12 Tamże, ad X 5.32, num. 2, kol. 1689: „Haec autem nuntiatio ad aedificationem etiam ecclesiae porrigitur, cum non sit construenda in praeiudicium alterius”.

74 ^{Rozdział 3}

względem prawa rzymskiego¹³. Według Hostiensisa, w tym wypad-ku wystarczyło wskazanie, że budowla wznoszona jest na niekorzyść ich kościoła¹⁴. W tej sytuacji obowiązywała zasada, w myśl której zawsze sprzeciw wobec nowej budowli działał na niekorzyść tego, kto go ignorował¹⁵. W Summa aurea odniesienia do c. Intelleximus skończyły się wraz z odpowiedzią na pytanie o to, kto może zgłaszać sprzeciw wobec nowej budowli. W dalszej bowiem obszernej części wywodu Hostiensis nie korzystał już z tego kanonu. Co więcej, kanon ten nie został także przezeń skomentowany pod kątem relacji między