biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
Perz właściwy należy do rodziny traw i jest jednym z najgroź-niejszych chwastów wieloletnich. Występuje głównie w Euro-pie, ale uciążliwy jest także w północnych stanach USA oraz w południowej Kanadzie.
Perz rozprzestrzenia się za pomocą nasion i rozłogów. Rośliny powstałe z nasion wykazują dużą zmienność, gdyż perz jest rośli-ną obcopylrośli-ną. Natomiast główrośli-ną przyczyrośli-ną problemów stwarza-nych przez ten chwast w uprawach rolstwarza-nych są rozłogi o niepraw-dopodobnej żywotności.
Literatura podaje, że perz właściwy zagraża 32 roślinom upraw-nym w ponad 40 krajach. Powszechnie występuje na północnych obszarach umiarkowanych stref klimatycznych. Spotkać go można na Alasce oraz powyżej koła podbiegunowego w Norwegii, a tak-że w północnych obszarach Azji i wyższych rejonach Nowej Gwi-nei, gdzie jest najniebezpieczniejszym chwastem na plantacjach kawy. W Stanach Zjednoczonych, Rosji, Anglii i Finlandii uznano go za najgroźniejszy gatunek zachwaszczający uprawy zbożowe, a w USA także kukurydzę. W wielu krajach europejskich, w tym także w Polsce, perz właściwy wymieniany jest jako jeden z głów-nych chwastów zagrażających zbożom, burakom, kukurydzy, ziemniakom oraz wielu innym uprawom.
Perz właściwy dorasta nawet do 150 cm wysokości, ma na-gie i gładkie źdźbła. Jego liście są płaskie, szorstkie na górnej stronie, o barwie żywozielonej, sinozielonej lub szarozielonej.
Młode rośliny perzu mają lekko owłosione pochwy liściowe.
Część nadziemna perzu przypomina trochę młode żyto, wy-daje cienkie luźne kłosy o długości do 15 cm. Ziarno perzu podobne jest nieco do ziarna zbóż, ale znacznie mniejsze,
„chude” i brązowawe. Jedna roślina wytwarza około 100 na-sion, które osypując się lub zanieczyszczając ziarno siewne, dostają się do gleby. Ziarniaki zachowują żywotność w glebie do 10 lat i kiełkują głównie wiosną z głębokości nie większej niż 5 cm.
Głównym sposobem rozmnażania się perzu są rozłogi, których nawet 2-3-centymetrowe fragmenty wystarczą, aby powstała nowa roślina. Rozłogi „zasiedlają” górną warstwę gleby (do 20 cm), co związane jest z ich dużym zapotrzebowaniem na tlen, są bardzo odporne na zimno (giną dopiero przy -40oC). W gle-bie znoszą suszę bardzo dobrze, natomiast na powierzchni dość szybko zamierają.
Perz właściwy można spotkać praktycznie na wszystkich typach gleb, ale najbardziej „lubi” on gleby lekkie. Rzadko występuje na glebach piaszczystych, skrajnie suchych. Na glebach żyznych, pulchnych i wilgotnych perz rozrasta się najbujniej, tym bardziej że ma zdolność pobierania składników pokarmowych z takich związków chemicznych znajdujących się w glebie, które dla rośli-ny uprawnej są niedostępne.
O tym, jak wielkie są możliwości „produkcyjne” perzu i jego ży-wotność, niech świadczą przytoczone tu dane na jego temat.
Jedna roślina może w trakcie wegetacji wytworzyć 135 me-trów rozłogów, z których wyrasta około 200 pędów nad-ziemnych.
Na powierzchni jednego hektara w trakcie jednego sezonu wegetacyjnego niezwalczony perz jest w stanie wyproduko-wać do 42 ton świeżej masy, co w przeliczeniu stanowi 8 ton suchej masy! W uprawie kukurydzy masowo występujący może pobrać z jednego hektara 110 kg azotu, 20 kg fosforu i 70 kg po-tasu. 170 pędów perzu na 1 m2 w uprawie jęczmienia powoduje spadek jego plonu nawet o 30%. Liczne obserwacje i badania dotyczące progów szkodliwości perzu właściwego wykazały, że 10-60 jego pędów na 1 m2 powoduje straty plonu rzędu 10--50% w różnych uprawach. Ponadto, poza konkurencyjnością w stosunku do rośliny uprawnej, perz właściwy jest również
Perz właściwy
(Agropyron repens (L.) Beauv.)
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
rośliną żywicielską dla szkodników (rolnica zbożówka, niezmiarka paskowana, ploniarka zbożówka) oraz gospodarzem dla grzybów chorobotwórczych (rdza żółta i źdźbłowa, mączniak właściwy).
Perz właściwy można zwalczać na różne sposoby: mechanicz-nie, chemicznie oraz poprzez uprawę odpowiednich roślin.
Mechanicznie, głównie po zbiorach zbóż, wykonuje się pod-orywkę na głębokość 12-15 cm i po przeschnięciu gleby za po-mocą kultywatora sprężynowego wyciąga się rozłogi perzu.
Na wilgotnych glebach z głęboką warstwą orną talerzuje się pole w dwu kierunkach, następnie, gdy pocięte rozłogi perzu zaczynają wypuszczać pędy i pole zaczyna się zielenić, wyko-nuje się płytką podorywkę lub ponowne talerzowanie. Gdy pole znowu się zazieleni, wykonuje się orkę z przedpłużkiem, dzięki której rozłogi perzu spadają na dno bruzdy i tam giną z braku tlenu.
Dobrze nawożone rośliny uprawne o bujnym wzroście potrafi ą zagłuszyć perz i ograniczyć jego rozwój. Mieszanka żyta z wyką w plonie głównym lub jako poplon ozimy spełnia takie warunki. Po zbiorze mieszanki w połowie czerwca pole obsadza się burakami z rozsady lub ziemniakami. Również dobrze nawożone konopie lub łubin mogą doprowadzić do wyeliminowania perzu.
Chemicznie perz właściwy można zwalczać, stosując gramini-cydy, glifosat oraz pojedyncze herbigramini-cydy, które są selektywne dla rośliny uprawnej.
Graminicydy są grupą herbicydów zwalczającą chwasty trawiaste głównie w uprawach dwuliściennych. Niektóre mogą być stoso-wane w uprawach zbóż w celu zwalczania jednorocznych chwa-stów jednoliściennych, ale ponieważ zwalczanie perzu (który jest chwastem jednoliściennym, ale wieloletnim) wymaga najwyższych zalecanych dawek, nie jest możliwe ich użycie w celu zwalczania tego chwastu w zbożach i kukurydzy.
Herbicydy zawierające glifosat (Roundup i inne), których w Pol-sce zarejestrowanych jest bardzo wiele, stosuje się (w zależności od zaleceń) przed siewem lub sadzeniem rośliny uprawnej, prze-dzbiorem lub po nim. Glifosat wnika do rośliny przez jej zielone części i przemieszcza się do korzeni, powodując całkowite zamie-ranie chwastu. Zabiegi zwalczające perz w zbożach, przed ich zbiorem, powinny być wykonywane w fazie dojrzałości woskowej ziarna, tzn. przy wilgotności 20-30%. Nie wolno stosować glifo-satu przed zbiorami roślin uprawnych na plantacjach nasiennych.
Z pozostałych herbicydów wykazujących selektywność do rośliny uprawnej i zwalczających perz właściwy należy wymienić Apyros 75 WG zalecany do stosowania w pszenicy ozimej i jarej. Należy go używać łącznie z adiuwantem.
Z adiuwantem można również zastosować herbicyd Attribut 70 WG (lub SG) w uprawach pszenicy ozimej i jarej, jak również w pszenżycie ozimym.
Ludowe nazwy perzu to korzenica, osocz, pernica, zagłuszyca, psia pasza. Rozłogi perzu zawierają bardzo cenne substancje o właściwościach leczniczych, które doceniano już w staro-żytności i średniowieczu. Z rozłogów wytwarzano piwo i spi-rytus. Suszone i zmielone rozłogi dodawano do mlecznych zup i chleba. Palony perz stanowił namiastkę kawy, a dodawany do paszy krów poprawiał jakość i zwiększał ilość mleka. W czasie I wojny światowej z rozłogów perzu wytwarzano syrop słodzący.
A wszystko to dzięki zawartości witamin A, B i C, potasu, żelaza, mannitolu, kwasów glikolowego i glicerolowego, a także węglo-wodoru o właściwościach przeciwbakteryjnych – agropyrenu.
Obecnie kłącza perzu mają zastosowanie w ziołolecznictwie ludowym. Zwiększają wydalanie moczu, a w nim szkodliwych substancji przemiany materii, głównie mocznika i chlorków. Dzia-łają korzystnie na przemianę materii. Zapobiegają odkładaniu się cholesterolu w wątrobie, przeciwdziałając jej stłuszczeniu, oraz powodują zmniejszenie poziomu tłuszczów we krwi. Perz stosuje się także w leczeniu kamicy pęcherzyka żółciowego, w trądziku, po kuracjach antybiotykami. Znajduje zastosowanie w leczeniu dny moczanowej i gośćca oraz wchodzi w skład mieszanek prze-ciwcukrzycowych. Aby zdobyć surowiec zielarski, rozłogi perzu należy wykopać w marcu lub wczesną jesienią. Myje się je dokład-nie, usuwa korzonki i części nadziemne oraz tnie na krótkie od-cinki. Suszy się je szybko w miejscu słonecznym i przewiewnym.
Dobrze wysuszone rozłogi powinny mieć barwę słomy. Otrzy-mane zioła mają słodkawy smak i przyjemny zapach. Surowiec przechowuje się w woreczkach z luźnej tkaniny, koniecznie w su-chym i przewiewnym miejscu, ponieważ w wilgotnym czernieje i pleśnieje. Można z nich sporządzać odwar, wyciąg glicerynowy lub nalewkę.
mgr inż. Krystyna Miklaszewska Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy Poznań
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
agrotechnika biuletyn informacyjny KFPZ
By przez wiele lat osiągać wysokie, a przy tym stabilne plony roślin, należy dążyć do zapewnienia dużej żyzności i urodzajności gleb poprzez:
uzyskanie optymalnego odczynu (pH),
doprowadzenie gleby do pożądanej zasobności w fosfor, potas i magnez,
uzyskanie wysokiej zawartości próchnicy, uzyskanie i utrwalenie gruzełkowatej struktury.
Gleba żyzna jest urodzajna, a przy tym:
łatwiejsza w uprawie. Na glebach ciężkich: glinach, iłach, rędzinach, jest bardziej rozluźniona, a na lekkich – piasz-czystych, zwięźlejsza. Lepiej wówczas gromadzi wodę i składniki pokarmowe, mniej się zaskorupia, co ułatwia wschody i rozrost systemu korzeniowego,
są w niej właściwe relacje między wodą a powietrzem (tle-nem), łatwiejszy podsiąk wody podczas suszy oraz jej przesiąkanie po nadmiernych opadach. Gleba żyzna za-pewnia roślinie dobre zaopatrzenie w wodę, tlen i składni-ki pokarmowe,
zapewnia właściwy przerób wnoszonych substancji orga-nicznych (obornika, kompostu, słomy, resztek pożniw-nych, liści, nawozów zielonych) w próchnicę i składniki mineralne,
aktywną rolę w tych przemianach przejmują wówczas po-żądane (próchnicotwórcze i strukturotwórcze) mikroorga-nizmy,
umożliwia uzyskiwanie wysokich i stabilnych plonów przez wiele lat.
Pod pojęciem żyzności należy rozumieć zespół fi zycznych, chemicznych i biologicznych właściwości gleby, które umoż-liwiają zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych ro-śliny. Stąd gleba żyzna jest z natury urodzajna, jakkolwiek na uzyskane plony wpływają dodatkowo właściwości genetycz-ne (odmianowe) uprawianych roślin i całokształt zabiegów uprawowych, w tym ochrony roślin.
Gleba żyzna ma uregulowane stosunki powietrzno-wodne, głównie dzięki uzyskaniu w miarę stabilnej, gruzełkowatej struktury. Cechuje się też optymalnym odczynem dla więk-szości uprawianych na niej roślin, tj. od lekko-kwaśnego (pH 5,5-6,5) na glebach lżejszych do obojętnego (6,6-7,2) na zwięźlejszych. Ważną i pożądaną cechą gleby żyznej jest też w miarę wysoka zawartość próchnicy oraz średnia lub wyso-ka zasobność w przyswajalne składniki powyso-karmowe. Wysowyso-ka zasobność – tj. powyżej: 15 mg fosforu (P2O5), 18 mg potasu (K2O) i 6 mg magnezu (Mg) w 100 g gleby – pożądana jest zwłaszcza na glebach zwięźlejszych, gdzie planuje się lub uzy-skuje bardzo wysokie plony buraków cukrowych, rzepaku, pszenicy, kukurydzy, czyli roślin o największych wymaganiach glebowych i pokarmowych. Na glebach lżejszych te zakresy mogą być niższe o 3 mg w przypadku fosforu i potasu oraz o 2 mg w 100 g gleby w przypadku magnezu.
Żyzność gleby kształtowana jest zarówno przez czynni-ki naturalne: glebowe, klimatyczne i rzeźbę terenu, jak też przez wieloletnią działalność rolnika. Z czynników glebowych o żyzności w największym stopniu decyduje jej skład granulometryczny, głównie udział części spławialnych, a wśród nich najdrobniejszej frakcji – iłu koloidalnego. Frakcja ta wpływa decydująco na zwięzłość gleby oraz jej właściwo-ści sorpcyjne, czyli możliwość zatrzymywania i magazyno-wania wnoszonych w nawozach składników pokarmowych.
Z kolei działalność rolnika w podnoszeniu, a następnie stabi-lizacji żyzności gleby powinna się przejawiać przez racjonalne nawożenie organiczne i mineralne, strukturę zasiewów i za-biegi uprawowe. Czynniki te powinny zmierzać do podwyż-szenia lub utrzymania w glebie wysokiej zawartości próchnicy i gruzełkowatej (dotyczy gleb mineralnych) albo włókienko-wej (organicznych) struktury. Zapewni to właściwy obieg w glebie wody, powietrza i składników pokarmowych, a więc głównych czynników plonotwórczych. Należy podkreślić, że gleby próchniczne o gruzełkowatej strukturze i optymalnym