Kierunki rozwoju Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej Wykorzystanie energii odnawialnejKoszty i dochody z uprawy wybranych zbóż w latach 2008-2009

(1)

16 21 11

Kierunki rozwoju Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej

Wykorzystanie energii odnawialnej

Koszty i dochody z uprawy

wybranych zbóż w latach 2008-2009

Numer 12

Luty 2010

(2)

biuletyn informacyjny KFPZ o Federacji

(3)

Henryk Ordanik

tel. 502 608 085 woj. wielkopolskie, lubuskie, dolnośląskie Ireneusz Brudnoch

tel. 604 938 265 woj. pomorskie, zachodniopomorskie Rafał Mładanowicz

tel. 603 661 088 woj. zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie

Maciej Dybioch

tel. 609 734 131 woj. lubelskie, podkarpackie, podlaskie, warmińsko-mazurskie Jerzy Hławiczka

tel. 505 022 609 woj. opolskie, śląskie, małopolskie, świętokrzyskie Joanna Leśniewska

tel. 667 958 199 woj. mazowieckie, łódzkie Leszek Bosek

tel. 663 763 467 woj. opolskie

Kontakt w terenie:

Henryk Ordanik

tel. 502 608 085 woj. wielkopolskie, lubuskie, dolnośląskie Ireneusz Brudnoch

tel. 604 938 265 woj. pomorskie, zachodniopomorskie Rafał Mładanowicz

tel. 603 661 088 woj. zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie

Maciej Dybioch

tel. 609 734 131 woj. lubelskie, podkarpackie, podlaskie, warmińsko-mazurskie Jerzy Hławiczka

tel. 505 022 609 woj. opolskie, śląskie, małopolskie, świętokrzyskie Joanna Leśniewska

tel. 667 958 199 woj. mazowieckie, łódzkie Leszek Bosek

tel. 663 763 467 woj. opolskie

Kontakt w terenie:

Redakcja

redaktor naczelny: Joanna Leśniewska tel. +48 22 623 23 51

kom. 667 958 199

e.mail: redakcja@swiatzboz.pl www.swiatzboz.pl

Skład i grafi ka

PRINTOMATO.pl

e-mail: magda@printomato.pl www.printomato.pl

Krajowa Federacja Producentów Zbóż ul. Wspólna 30, pokój 10

00-930 Warszawa tel.: +48 22 623 23 51 fax: +48 22 623 27 52 www.kfpz.pl e-mail: biuro@kfpz.pl

JAKOŚĆ

1. Doświadczenie na wagę… ziarna 28

- Katarzyna Kucińska

2. Wpływ wybranych czynników na jakość ziarna 32 - Danuta Leszczyńska

28

AGROTECHNIKA

1. UNIVO^® i FUSARO^® – kompleksowe systemy ochrony

zbóż przed chorobami 34

- Grzegorz Lemańczyk, Dariusz Pańka

2. Perz właściwy 36 - Krystyna Miklaszewska

3. Duża żyzność gleby gwarancją wysokich i stabilnych plonów 38 - Czesław Szewczuk

4. Trojszyki w magazynach zbożowych 41 - Paweł Olejarski

5. Przetrwać zimę, czyli zagrożenia spowodowane wymarzaniem roślin 44 - Beata Michalska-Klimczak

6. Z ostatniej chwili... 46

- Joanna Leśniewska

34

EKONOMIA

1. Koszty i dochody z uprawy wybranych zbóż

w latach 2008-2009 21

- Irena Augustyńska-Grzymek

21 WYWIAD Z...

1. Wywiad z prezesem SUMI AGRO POLAND,

Panem Tomaszem Malczewskim 14

14

UNIA EUROPEJSKA

1. Kierunki rozwoju Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, w tym głównie zasady funkcjonowania płatności bezpośrednich 16 - Magdalena Józefecka, Karolina Cygan

16

Członkowie wspierający:

4 O FEDERACJI

1. List Prezesa 4

2. ORAMA 2010 5

- Zbigniew Kaszuba

3. Fundusz Promocji produktów rolno-spożywczych 5 - Joanna Leśniewska

4. Bayer CropScience – spotkanie prasowe 6 - Biuro KFPZ

5. Seminarium dotyczące stosowania roślin GMO 6 - Joanna Leśniewska

6. Zaprosili nas 6

7. Posiedzenie Grupy Roboczej ds. Zbóż, Roślin Oleistych oraz Wysokobiałkowych Copa-Cogeca Bruksela 10-11.12.2009 r. 7 - Zbigniew Kaszuba

8. Z wizytą w biogazowni w Niemczech 10 - Joanna Leśniewska

PRAWO

1. Wykorzystanie energii odnawialnej.

Bariery instytucjonalno-prawne 11

- Katarzyna Pietrzak

11 RYNEK ZBÓŻ 24

1. Rynek zbóż w sezonie 2009/10 24

- Wiesław Łopaciuk

2. Wiadomości cenowe 25

3. Notowania zbóż 26

(4)

Szanowni producenci, czytelnicy!

Weszliśmy razem w nowy 2010 rok. Pozwolę sobie za pośrednictwem biuletynu złożyć Państwu najlepsze życzenia noworoczne: aby był to rok szczęśliwy, bogaty w osobiste doznania, spełnił zamierzenia i dążenia zawodowe i społeczne oraz by przyniósł wiele satysfakcji z własnych dokonań.

Zapraszam do zapoznania się z problematyką zawartą w kolejnym numerze „Świata Zbóż”, który bezpłatnie rozsyłamy do wszystkich członków Krajowej Federacji Producentów Zbóż. Numer, który trzymają Państwo w rękach, powstał pod redakcją naszej nowej koleżanki Joanny Leśniewskiej, która w październiku 2009 roku objęła funkcję dyrektora biura KFPZ. Powszechny kryzys oraz zmiany kadrowe, które dokonały się w ostatnim czasie w Federacji, nieco utrudniły naszą pracę i funkcjonowanie.

Dlatego z niewielkim opóźnieniem wydajemy obecny numer biuletynu.

Trudny rok 2009 wzbogacił nas w kolejne doświadczenia oraz po raz kolejny pokazał, jak ciężka jest praca na roli i ryzykowna pod względem opłacalności.

W najbliższych miesiącach Krajowa Federacja Producentów Zbóż będzie dokładać wszelkich starań, aby sytuacja w bezpośrednim otoczeniu producentów zbóż w Polsce była coraz lepsza. A przede wszystkim, by informacje i wiadomości doty- czące uprawy zbóż, nowelizacji aktów prawnych oraz prognoz i bieżącej sytuacji docierały do Państwa na czas. Przełom stycznia i lutego to dla Federacji czas aktywnego udziału w konferencjach na terenie całej Polski. W czerwcu kolejny już raz będziemy uczestniczyć w targach Polskie Zboża, na które już dziś Państwa zapraszam.

Olbrzymią nadzieją dla producentów zbóż są prace i dyskusje prowadzone przez zarząd Federacji, mające na celu poprawę infrastruktury portowej. Projekt jej modernizacji jest przedsięwzięciem długoterminowym, ale jego rezultaty będą od- czuwane przez lata.

Ze swojej strony zachęcam naszych producentów zainteresowanych uczestnictwem w silnej branżowej organizacji do złożenia deklaracji czynnego udziału w jej pracach.

Z poważaniem,

Rafał Mładanowicz Krajowa Federacja Producentów Zbóż

(5)

Na początku tego roku 18 i 19 stycznia odbył się czwarty szczyt wielkich upraw polowych w Pary- żu. Do udziału w dyskusji przy okrągłym stole na temat koncepcji przyszłej WPR po 2013 roku pod nazwą „Polityka rolna: Jakie wyzwania, jaki projekt?”

z Polski zaproszono Zbigniewa Kaszubę (sekretarz generalny KFPZ). Już po raz czwarty francuscy rolnicy obradowali na do- rocznym Kongresie połączonych branż zbóż, kukurydzy oraz rzepaku – 19 stycznia 2010 roku (Rungis/Paryż).

Niezwykle silne organizacje branżowe we Francji mają bardzo wiele do powiedzenia na temat szeroko pojętej problematyki swojej branży. Branża tzw. wielkich upraw, stanowiących podsta- wę francuskiej produkcji roślinnej, czyli producentów zbóż AGPB, kukurydzy AGPM i rzepaku FOP, pięć lat temu postanowiła jeszcze bardziej wzmocnić swoją siłę, tworząc potężną organizację o na- zwie ORAMA. Szefem połączonych branż został Filip Pinta, prezes AGPB (Francuskie Stowarzyszenie Producentów Pszenicy i Innych Zbóż).

Raz do roku ponad 600 rolników z całej Francji – przedstawiciele producentów z wymienionych branż – spotyka się na połączonym Kongresie odbywając swoje walne zgromadzenia, a ponadto dys- kutując o najważniejszych problemach oraz kształcie polityki rolnej w wymiarze europejskim. Takiemu gremium nie odmawiają

najwyżsi urzędnicy krajowi, a zwłaszcza unijni związani z rolnictwem.

Kontekst: Po przeprowadzonym bilansie zdrowia, którego efekty okazały się bardzo niekorzystne dla sektora upraw polowych, za- daniem ORAMA jest znalezienie rozwiązań w dziedzinie wspólnej polityki rolnej na poziomie krajowym i wspólnotowym. Wiemy, że stanowiska poszczególnych krajów członkowskich nie są identycz- ne i obowiązkiem ORAMA jest opracowanie projektu uwzględnia- jącego te różnice. Konieczne jest również uwzględnienie różnych czynników: wykorzystanie przemysłowe produkcji rolniczej, bez- pieczeństwo żywnościowe, ochrona środowiska,

Cele: Przypomnienie podstawowych funkcji rolnictwa: produkcja w celu zaspokojenia potrzeb żywnościowych na poziomie krajowym, wspólnotowym i światowym z uwzględnieniem potrzeb w zakresie produkcji energii przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad ochrony środowiska. Aby sprostać tym wyzwaniom, gospodarstwa rolnicze powinny być silne, konkurencyjne i mieć możli- wości rozwoju. Wymaga to uruchomienia instrumentów polityki rolnej na poziomie krajowym i wspólnotowym, takich jak: pomoc bezpośrednia, narzędzia zarządzania ryzykiem, regulacje rynkowe, organizacje ekonomiczne.

Jednocześnie chodzi o wykazanie, że producenci upraw polowych są gotowi do współpracy i dialogu z przedstawicielami instytucji państwowych, a także konsumentów i organizacji ekologicznych.

Ożywiona debata trwała ponad 2 godziny, szczegółowa relacja w kolejnym numerze Świata Zbóż.

Zbigniew Kaszuba

ORAMA 2010

Fundusz promocji produktów rolno-spożywczych

21 stycznia 2010 r. w budynku MRiRW odbyło się uroczyste wręczenie powołań na członków komisji zarządzających funduszami promocji pro- duktów rolno-spożyw- czych. Swoje powołania z rąk podsekretarza stanu w MRiRW – Pana Maria- na Zalewskiego – odebrali Pan Zbigniew Kaszuba – sekretarz generalny KFPZ – oraz Pan Krzysztof Bojar – członek Komisji Rewizyjnej KFPZ. Pan Ka- szuba i Pan Bojar będą reprezentować polskich producentów zbóż w komisji zarządzającej Funduszem Promocji Ziarna Zbóż i Prze- tworów Zbożowych. Kadencja członków komisji trwa cztery lata.

Zadania Komisji Zarządzającej zostały przewidziane w ustawie z 22 maja 2009 r. o funduszach promocji produktów rolno- spożywczych:

reprezentowanie interesów producentów, podmiotów skupia- jących i zakładów przetwórczych w zakresie zarządzania Fun- duszem wobec ministra właściwego do spraw rynków rolnych, innych organów administracji rządowej oraz prezesa ARR,

ustalenie szczegółowych zasad gospodarowania środkami Fun- duszu,

uchwalenie rocznego planu fi nansowego Funduszu,

sporządzenie rocznego sprawozdania rzeczowego Funduszu.

Ustawa mówi o wspieraniu za pomocą Funduszu Promocji Ziarna i Przetworów Zbożowych następujących działań:

działania mające na celu informowanie o jakości i cechach, w tym zaletach, zbóż oraz przetworów zbożowych pochodzą- cych z przetworzenia pszenicy, żyta, jęczmienia, kukurydzy, owsa, gryki,

promocja spożycia przetworów zbożowych,

udział w wystawach i targach związanych z produkcją lub prze- twórstwem zbóż,

badania rynkowe dotyczące spożycia przetworów zbożowych, badania naukowe i prace rozwojowe mające na celu poprawę

jakości zbóż,

szkolenia producentów i pzretwórców zbóż,

działalność krajowych organizacji branżowych, w tym ich przedstawicieli biorących udział w pracach specjalistycznych stałych i roboczych komitetów organizacji międzynarodowych lub bę- dących członkami statutowych organów tych orgnizacji, zajmu- jących się problemami rynku zbóż i przetworów zbożowych.

Joanna Leśniewska

fot. Adam Stępień

(6)

20 stycznia 2010 r. odbyła się w Warszawie konferencja pra- sowa zorganizowana przez fi rmę Bayer CropScience, w której uczestniczyła także Joanna Leśniewska. W spotkaniu brało udział kierownictwo polskiego oddziału − Manfred Weiser, szef rozwoju i rejestracji − Jerzy Próchnicki, szef marketingu Dariusz Prze- radzki. Nowości dla poszczególnych upraw prezentowane były

przez przedstawicieli działów: zboża, ziemniaki, rzepak.

Bayer CropScience, czołowy producent i dostawca nowocze- snych rozwiązań, w 2010 roku proponuje jako nowości następu- jące produkty:

• Atlantis^® 12 OD i Sekator^® PAK – herbicydy do stosowania w zbożach,

• Prestige Forte^® 370 FS – fungicydowo-insektycydowa zaprawa do ziemniaków, oraz

• Modesto^® 480 FS – insektycydowa zaprawa do rzepaku.

Każdego roku Bayer CropScience 10% swoich dochodów inwe- stuje w badania. Już w tej chwili fi rma zapowiedziała na rok 2011 wprowadzenie na rynek kolejnych sześciu nowych produktów.

W związku z wejściem w życie Dyrektywy Parlamentu Europej- skiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. ustanawia- jącej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów można się spodziewać licznych zmian w okresie czerwiec 2011-październik 2014. Dr Dariusz Przeradzki stwierdził, iż fi rma jest na w pełni przygotowana na te zmiany.

Biuro KFPZ

Bayer CropScience – spotkanie prasowe

Komitet Ochrony Roślin Rady Gospodarki Żywnościowej na spotkanie dotyczące wdrażania Dyrektywy Parlamentu Euro- pejskiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. usta- nawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrówno- ważonego stosowania pestycydów. Posiedzenie Komitetu miało miejsce 8 stycznia 2010 r.

Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Po- znaniu na VI Dni Przedsiębiorcy Rolnego w Poznaniu odbywa- jące się w dniach 10-11 lutego 2010 r.

Centralny Ośrodek Badania Odmian Uprawnych w Słupi Wiel-

kiej do udziału w spotkaniu przedstawicieli hodowców i użyt- kowników odmian zbóż jarych z członkami Komisji ds. Reje- stracji Odmian Roślin Zbożowych w dniu 21 stycznia 2010 r.

W trakcie druku biuletynu, przedstawiciele KFPZ uczestniczą w cyklu konferencji na terenie całej Polski, organizowanych przez fi rmę DuPont Poland Sp. z o.o.

3 grudnia 2009 r. uczestniczyliśmy w spotkaniu prasowym w Warszawie organizowanym przez fi rmę Makheteshim-Agan Poland.

(JL)

Seminarium dotyczące stosowania roślin GMO

Zaprosili nas

14 stycznia 2010 r. w budynku MRiRW miało miejsce seminarium na temat: praktycznych aspektów stosowania roślin GMO w rolnictwie. Organizatorami był IHAR i Departament Hodowli i Ochrony Roślin MRiRW. Wykłady mieli między innymi:

dr Tadeusz Oleksik (IHAR) Informacje o rolnictwie w Polsce – uprawiane gatunki i struktura agrarna,

prof. dr hab. Iwona Bartkowiak-Broda (IHAR Poznań) Bio- logiczne podstawy koegzystencji w uprawach rzepaku,

dr inż. Roman Warzecha Biologiczne i ekonomiczne podstawy koegzystencji w uprawach kukurydzy,

dr hab. Jerzy Szymona (EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o.) Problemy rolnictwa ekologicznego a GMO.

Celem seminarium było wypracowanie podwalin do aktów wykonawczych dotyczących upraw roślin genetycznie modyfi kowa- nych. Pomimo tych wystąpień takich szczegółowych informacji nie udało się wypracować. W związku z powyższym MRiRW oczekuje na dalsze propozycje i sugestie ze strony producentów i organizacji branżowych.

Joanna Leśniewska

(7)

Ekspert KFPZ w dniach 10 i 11 grudnia 2009 r. uczestniczył w spotkaniu przedstawicieli europejskich zbóż oraz roślin oleistych. Tradycyjnie spotkanie odbyło się przy ul. Treves 61 w siedzibie Copa-Cogeca.

Tematy poruszane podczas spotkania 10.12.2009:

system ubezpieczeń upraw w Hiszpanii − prezentacja Pana Lucasa Ferrera (szefa sektora zbożowego w Hiszpanii), wykorzystanie rynku kontraktów terminowych i opcji dla produ-

centów (zbóż) − prezentacja Pana Renaud de Kerpoisson (szefa i założyciela biura „Demande Agricole”),

zastosowanie różnych modeli cenowych zaproponowanych przez niemieckie spółdzielnie w celu pokrycia/zniwelowania ry- zyka cen − prezentacja Pana Ehlersa, DRV,

wykorzystanie opodatkowania w celu zabezpieczenia przed ryzykiem rynkowym,

model mieszany zarządzania cenami zbóż i paliw − prezen- tacja przedstawiciela LTO (Biura Transportu Lądowego).

W pierwszym dniu grupy roboczej zaprezentowano szeroko pojęte podejście do coraz bardziej widocznego i defi niowane- go ryzyka w rolnictwie, które dla europejskich rolników jest bardzo poważnym problem. Mowa o ryzyku produkcji zwią- zanym z gwałtownymi zmianami klimatycznymi (ryzyko zbio- rów), a także z ryzykiem zmian cen na rynkach, które bardzo często są poniżej kosztów produkcji, narażając rolników na bardzo duże wahania ekonomii produkcji rolnej.

Pan Lucas Ferrera przedstawił system (fundusz) DPA ubezpie- czeń w ramach organizacji EFAC skupiającej kilka państw starej

UE, m.in. Francję, Niemcy, Szwecję i Hiszpanię (dokładniej kraj Basków), która powstała w 1988 roku i skupia obecnie 243 tysięcy producentów. Pracownicy EFAC pomagają rolni- kom w szeroko pojętym zarządzaniu ryzykiem w rolnictwie poprzez system ubezpieczeń oraz system fi nansowania tego ryzyka wraz z doradztwem w zakresie odliczeń w podatku dochodowym, ponieważ w tych krajach rolnicy objęci są po- datkiem dochodowym. Podano tu np. możliwość odliczenia do 3000 euro od podatku dochodowego kosztów ubezpie- czenia w rolnictwie. Uczestnicy debaty w dyskusji zgłosili wiele kwestii podatkowych, które w niektórych państwach człon- kowskich nie pozwolą na pełne korzystanie z tego systemu.

Pan Molina – koordynator wszystkich spółdzielni hiszpań- skich – omówił dobrowolny system ubezpieczeń w rolnictwie w Hiszpanii. Zarządzanie ryzykiem oparte jest tam na trzech elementach, m.in. na funduszach wzajemnych oraz systemie ubezpieczeń rolników.

Ministerstwo rolnictwa Hiszpanii ma podległą jednostkę zaj- mującą się zarządzaniem ubezpieczeniami w rolnictwie, są też inne jednostki podległe pozostałym ministerstwom, np. mini- sterstwu fi nansów.

Tematy poruszane podczas spotkania 11.12.2009:

szacunki plonów w roku 2009, zasiewy w 2010 oraz prze- gląd,

sytuacja na rynku oraz perspektywy,

debata nad WPR po 2013: kierunki dla pierwszego fi laru WPR,

inicjatywy komisji w celu ustalenia limitów na obecność kadmu,

Farm-saved seed: Update = Zaoszczędzone nasiona gospodarskie: aktualizacja,

Posiedzenie Grupy Roboczej ds. Zbóż,

Roślin Oleistych oraz Wysokobiałkowych

Copa-Cogeca Bruksela 10-11.12.2009 r.

(8)

przygotowanie spotkania grupy doradczej: debata na temat pojęcia bezpieczeństwa żywności w sektorze zbóż, biopaliwa: obecny stan,

zachowane nasiona gospodarskie: obecny stan.

Drugi dzień połączonej grupy roboczej zbóż, oleistych oraz wysokobiałkowych skupił się na ostatecznej ocenie zbiorów zbóż, rzepaku oraz roślin wysokobiałkowych w 27 krajach UE.

W imieniu polskich producentów zbóż przedstawiłem osta- teczny szacunek zbiorów 2009 roku dla Polski, który wyniósł 26,268 mln ton zbóż podstawowych oraz 1,368 mln ton kukurydzy, co daje łącznie 27,948 mln ton.

Jest to jeden z lepszych poziomów zbiorów zbóż dla Polski w ostatnich latach przekraczający średnią dziesięcioletnią mniej więcej o 2 mln ton. Tego optymizmu jednak nie podzielali pol- scy producenci na licznych spotkaniach uzgodnieniowych.

Oceniono również sytuację na rynku zbóż, która we wszystkich krajach UE jest niezadowalająca i ceny w większości kra- jów są poniżej kosztów produkcji dla producentów.

Jako ekspert i reprezentant polskich producentów podkreśla- łem, że ma – i będzie miało – ogromny wpływ na poziom inwestycji w środki do produkcji, co może doprowadzić do spadku zbiorów zbóż w nowym sezonie. Praktycznie wszystkie obecne na grupie roboczej delegacje potwierdziły podob- ną sytuację w swoich krajach.

Przewodniczący grupy roboczej Paul Temple zwrócił się do zebranych z prośbą o zebranie informacji w krajach członkow- skich odnośnie do lokalnych uregulowań zawartości kadmu

w glebie oraz płodach rolnych. Wiąże się to z inicjatywą Ko- misji uregulowań zawartości tego pierwiastka w przepisach unijnych. Ponieważ zebrani eksperci nie znali szczegółów na ten temat, zobowiązano się do zebrania ew. danych co do poziomu zawartości kadmu oraz uregulowań w poszczegól- nych krajach.

Jeśli chodzi o nasiona gospodarskie (z własnego rozmnoże- nia) dyskusja dotyczyła konieczności opłat licencyjnych (ho- dowlanych) od własnych rozmnożeń zbóż produkowanych w gospodarstwach rolników. Opinie grupy roboczej były dość rozbieżne.

W imieniu Polski scharakteryzowałem funkcjonujący u nas system opłat z własnych rozmnożeń dotyczących listy odmian krajowej oraz unijnej oraz zwolnień gospodarstw do 20 ha od tego obowiązku. Scharakteryzowałem również pomoc o cha- rakterze de minimis do zużytego, zakupionego kwalifi kowa- nego materiału siewnego w Polsce w kwocie maksymalnie do 7500 euro w ciągu 3 lat na gospodarstwo. Zaproponowałem polskie rozwiązanie jako propozycję Copa-Cogeca dla Komisji w tej kwestii.

Zbigniew Kaszuba sekretarz generalny KFPZ

(9)

(10)

biuletyn informacyjny KFPZ

o Federacji biuletyn informacyjny KFPZ

o Federacji

Z wizytą w biogazowni w Niemczech

W dniach 6-11 grudnia 2009 r. delegacja KFPZ uczestni- czyła w wyjeździe studyjnym w ramach Programu Roz- woju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Jednym z punk- tów wyjazdu była wizyta w biogazowni w Niemczech.

7 grudnia 2009 r. miałam możliwość zobaczenia, jak wygląda i funkcjonuje biogazownia, w której substratami do produkcji biogazu jest gnojowica z kiszonką, oraz biogazownia, gdzie substratami są tylko produkty pochodzenia roślinnego.

Pan Martin Schulze oprowadzający delegację po biogazowniach był zarazem właścicielem gospodarstwa, w którym funkcjonowa- ła jedna z biogazowni, drugą natomiast projektował.

Budowa biogazowni kosztowała pana Schulze w 2002 r. oko- ło 700 tys. euro i w 100% została sfi nansowana z kredytu.

– W Niemczech czas oczekiwania na pozwolenie na budowę biogazowni, jeśli wniosek jest dobrze napisany, wynosi 5-6 miesięcy – twierdzi Schulze. Średni czas kredytowania takiej inwestycji to 18 lat, oprocentowanie zależne jest od banku, w którym staramy się o kredyt, ale średnio to 5-6%.

Pan Schulze jest właścicielem 230 ha użytków rolnych, z czego 150 ha to uprawy przeznaczone na cele energetyczne. Pomimo tak dużego areału uprawy roślin wykorzystywanych energetycz- nie nie korzysta on z dopłat do roślin uprawianych w wyżej wymienionych celach, gdyż wiąże się to z dużą liczbą wymaganych dokumentów.

Corocznie mniej więcej połowa zasiewana jest kukurydzą, a resz- ta to zboża. Codziennie na funkcjonowanie biogazowni zużywane jest 12-13 ton kiszonki z kukurydzy plus 2 tony ziarna zbóż (głów- nie żyto, pszenżyto, pszenica). Można by przypuszczać, że na tak dużą inwestycję może brakować substratu. Zaradzono temu poprzez wykorzystywanie po sezonie odpadów pochodzenia roślin- nego. Chodzi tu o wszelkie warzywa typu: kapusta, marchewka, groch, fasola, które od sierpnia do października rolnik otrzymuje bezpłatnie od producentów. Na wykorzystanie odpadów roślin- nych w Niemczech należy mieć dodatkowe pozwolenie, ale też można liczyć z tego tytułu na dodatkowe eurocenty do każdego wyprodukowanego kW.

Przez pierwsze dwa lata od wybudowania biogazowni producent miał problemy z jej funkcjonowaniem. – W przypadku, gdy substratami są tylko produkty roślinne, mogą się pojawić problemy z wyhodowaniem odpowiedniego szczepu bakterii – mówi Schulze. – Tu po wielu trudach stworzyłem autorską mieszankę bakterii, która przyspiesza ich rozwój. Mogę powiedzieć, iż mam swój wkład w rozwój biogazownictwa w Niemczech, sprzedaję tę mieszankę nowo powstającym biogazowniom. Jeśli jako substratu używamy gnojowicy, otrzymamy taką samą ilość biogazu jak w przypadku substratów roślinnych, zaleta jest taka, iż jest to proces łatwiejszy pod względem technicznym.

Ciepło powstające w procesie wytwarzania biogazu jest wy- korzystywane do ogrzewania fermenterów, domu i warsztatu.

Producent myśli o wykorzystaniu nadwyżki ciepła do osuszania odpadów pofermentacyjnych, które następnie mogłyby być wy- korzystane do innych celów.

Schulze twierdzi, że najwięcej czasu poświęcanego na funkcjonowanie biogazowni zajmuje mu przygotowanie kiszonki. Do prac w biogazowni zatrudnia dodatkową osobę, która pomaga mu przez 4 godziny dziennie. Warto wspomnieć o tym, iż już na etapie planów budowlanych pan Martin wiedział, że od momentu wyprodukowania 1 kW przez 30 lat może liczyć na stałe ceny za produkowaną energię. Jest to jedna z form wsparcia tego typu inwestycji przez rząd niemiecki.

Średnia cena ziarna zbóż w Niemczech w 2009 r. to 80 euro/

tonę, jeśli zaś używa się tego ziarna do produkcji biogazu, to cena za ziarno wynosi 120 euro/tonę.

Niemcy przodują pod względem liczby biogazowni w Europie (4078), kolejne miejsca należą się Danii i Austrii. W naszym kraju jest ich 48 (głównie przy oczyszczalniach ścieków komunalnych), wytwarzają rocznie prawie 50 mln m³ biogazu.

Federacja dysponuje danymi kontaktowymi do pana Martina

Schulze. Joanna Leśniewska

KFPZ

(11)

biuletyn informacyjny KFPZ prawo

Wykorzystanie energii

odnawialnej

Bariery

instytucjonalno-prawne

Energia bazująca na źródłach odnawialnych stanowi priorytet na unijnym rynku energetycznym. Unia Eu- ropejska przykłada dużą wagę do koncepcji zrównowa- żonego rozwoju, którego elementem jest zwiększenie wykorzystania „zielonej energii”.

Prawodawstwo unijne obfi tuje w regulacje mające zwiększyć wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Jedną z niedawno przyjętych regulacji tej kwestii jest dyrektywa Par- lamentu Europejskiego i Rady 2009/2/WE z 23 kwietnia 2009 r.

w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Dyrektywa jest elementem pakietu energetyczno- klimatycznego i podobnie jak poprzednie dokumenty regulują- ce ten obszar podkreśla, że zwiększone stosowanie energii ze źródeł odnawialnych wraz z oszczędnością energii i zwiększoną efektywnością energetyczną stanowią istotne elementy pakietu środków koniecznych do redukcji emisji gazów cieplarnianych i spełnienia postanowień Protokołu z Kioto do Ramowej Kon- wencji Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych ma rów- nież zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii, wesprzeć rozwój technologiczny i innowacji, a także stworzyć możliwości zatrud- nienia i rozwoju regionalnego, zwłaszcza na obszarach wiejskich.

Jedną z idei Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR) jest zrównoważony rozwój oparty na odpowiedzialnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

Regulacje unijne wymagają zbudowania przez państwa członkow- skie systemu wsparcia i promocji produkcji oraz wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, tak aby uczynić ją bardziej opłacalną i konkurencyjną. System ten może obejmować przykładowo takie instrumenty jak pomoc inwestycyjna, zwolnie- nia z podatków lub ulgi podatkowe, zwrot podatków, nałożenie obowiązku wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych przez określony katalog podmiotów, w tym posługiwania się przez nie zielonymi certyfi katami. By wzmocnić wykorzystanie „zielonej energii” dopuszczalne jest wsparcie cen, w tym gwarantowanie cen zakupu oraz premii opcyjnych.

Państwa członkowskie mają odpowiadać za priorytetowy lub

gwarantowany dostęp do systemu sieciowego dla energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii, a także za- pewnić, że wszystkie procedury związane ze stosowaniem energii odnawialnej będą proporcjonalne i niezbędne.

W związku z zadaniami, jakie postawiły przed pań- stwami członkowskimi unijne regulacje, administracja publiczna podjęła, działania mające zainicjować wyko- rzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i w rezultacie zapewnić temu sektorowi dynamiczny rozwój.

Jednym z takich działań było przygotowanie przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwo- ju Wsi programu Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energe- tyczne, którego celem jest stworzenie optymalnych warunków do rozwoju instalacji wytwarzających biogaz rolniczy. Dokument jest odpowiedzią na potrzebę ustanowienia systemu promującego i wspierającego produkcję biogazu rolniczego oraz wykorzystanie go do produkcji ciepła. Jest więc elementem szerszego systemu wsparcia wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w krajowym systemie wykorzystania energii. Opracowanie resortu gospodarki ma pozwolić Polsce na wypełnienie zobo- wiązań wynikających z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE, w której ustanowiono dla naszego kraju cele na 2020 rok, w postaci wzrostu udziału energii odnawialnej w bilansie energii fi nalnej do 15% oraz w rynku paliw transportowych do 10%.

Oczekiwanymi korzyściami z realizacji programu Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne ma być poprawa bezpie- czeństwa energetycznego, dywersyfi kacja dostaw energii, aktywizacja gospodarcza wsi oraz integracja lokalnych społeczności.

Ministerstwo Gospodarki zakłada, że wdrażanie programu powinno doprowadzić do utworzenia do 2020 roku średnio jednej biogazowni rolniczej w każdej gminie wykorzystującej biomasę pochodzenia rolniczego.

W badaniach nad możliwościami rozwoju sektora produkcji

„zielonej energii” podkreśla się potencjał polskiego rolnictwa w produkcji produktów energetycznych, typując wykorzystanie

(12)

biomasy i biogazów mających największy potencjał rozwojowy w porównaniu np. z energią produkowaną z wiatru czy słońca.

Zapotrzebowanie polskiej gospodarki na energię rośnie. Nie- rozwiązane pozostają problemy z przestarzałą infrastrukturą energetyczną i małą efektywnością energetyczną przy negatywnym oddziaływaniu na środowisko.

Wobec wyzwań, jakie postawiono przed Polską w powyższym zakresie, konieczna jest analiza barier i ograniczeń, które opóź- niają realizację tych celów. Wspomniane ograniczenia można po- dzielić na bariery instytucjonalne, prawne, ekonomiczne, a także społeczne. Sukces propagowania wykorzystania „zielonej energii”

będzie uwarunkowany sprawnym usunięciem barier instytucjonalno-prawnych, udostępnieniem inwestorom know-how (tech- niczno-technologicznego) oraz zastosowaniem adekwatnych bodźców ekonomicznych.

Barierą, która niewątpliwie hamuje upowszechnianie produkcji i korzystanie z energii ze źródeł odnawialnych jest niesprzyjające prawo i stworzone przez nie procedury administracyjne. Część zagadnień prawnych zostało w ostatnim czasie unormowanych, co poprawia perspektywy rozwoju wykorzystania energii odnawialnej. Dodatkowym czynnikiem negatywnym jest natomiast rozproszenie przepisów prawnych regulujących kwestie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w wielu aktach prawnych pochodzących z odmiennych dziedzin prawa oraz brak spójności w ich obrębie. Utrudnia to zastosowanie tych regulacji zarówno na etapie inwestycyjnym, jak i w praktycznej działalności gospodarczej.

Za najpilniejsze zmiany w prawodawstwie uważa się potrze- bę:

nowelizacji ustawy z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne oraz rozporządzeń wykonawczych do ustawy,

nowelizacji ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz roz- porządzeń wykonawczych do ustawy oraz

uproszczenia zasad udzielania pomocy fi nansowej dla inwestu- jących w wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych.

Wskazuje się na uciążliwe procedury uzyskania zezwoleń admi-

nistracyjnych i ich zbyt dużą liczbę. Takie regulacje „środowisko- we” zawiera chociażby rozporządzenie ministra środowiska z 21 kwietnia 2006 r. (dotyczące listy rodzajów odpadów, które moż- na przekazywać, i dopuszczalnych metod ich odzysku), czy roz- porządzenie ministra środowiska z 6 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzajów instalacji objętych wspólno- towym systemem handlu uprawnieniami do emisji. Jeśli dodać do tej listy również obowiązki związane z ustawą regulującą warunki zabudowy i zagospodarowania terenu oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, pozwolenia wodnoprawne, obowiązki wynikające z prawa budowlanego z 17 sierpnia 2006 r.

i rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy, to wyłania się spory zestaw zadań, jakie stoją przed ustawodawcą, jeśli chce on nadać wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych odpowiednio szyb- kie tempo rozwoju.

Dla przedsiębiorców i osób fi zycznych kluczowe będą udogodnie- nia związane ze zmianami w ustawach podatkowych, które wpro- wadzą w większym stopniu niż obecnie obowiązujące regulacje – preferencyjne potraktowanie energii wytworzonej z odnawialnych źródeł. Element zachęt podatkowych będzie newralgicznym czynnikiem rozwoju wykorzystania „zielonej energii”. Zachęty mogą polegać na przykład na wprowadzeniu ulg podatkowych dla inwestujących w biogazownie i stosujących biogaz. Można wskazać też na możliwość zharmonizowania z prawodawstwem Unii Europejskiej wysokości podatku VAT na materiały, urządzenia i systemy ekologiczne, wprowadzenie ulg podatkowych dla prze- mysłu i innych instytucji inwestujących w badania naukowe.

Korzystne zapisy powinny się znaleźć w przepisach znoweli- zowanych ustaw:

o podatku dochodowym od osób fi zycznych z 31 stycznia 2001 r.,

o podatku dochodowym od osób prawnych z 14 czerwca 2000 r.,

o podatkach i opłatach lokalnych z 21 czerwca 2001 r.

Do rozpatrzenia jest utrzymanie minimalnego – dopuszczonego regulacjami prawnymi Unii Europejskiej – poziomu stawki podatku akcyzowego na biogaz w ustawie o podatku akcyzowym z 6 grudnia 2008 r.

Eksperci postulują ponadto o rozważenie wprowadzenia zmian do:

ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym (poprzez uznanie, że biogazownie rolnicze są inwestycjami celu publicznego).

Do tej pory ustawodawca nie wprowadził defi nicji biogazu rolniczego. Na potrzeby programu Innowacyjna Energetyka – Rol- nictwo Energetyczne resort gospodarki proponuje defi nicję biogazu rolniczego, który określił jako paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płyn- nych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub przemysłu rolno-spożywczego albo biomasy leśnej w procesie fermentacji metanowej. Jest to interesujący punkt wyjścia do dyskusji nad tą defi nicją.

Za kluczowe uważam wsparcie programów badawczych związa- nych z wdrażaniem nowych technik i technologii w zakresie wy-

(13)

korzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz upowszechnianie wyników badań i wypracowanych rozwiązań w świadomości społeczeństwa. Pozwoli to stopniowo zmniejszyć wysokie koszty przygotowania inwestycji oraz wysokie początkowe nakłady in- westycyjne technologii, które obecnie w dużym stopniu hamują rozwój energetyki wykorzystującej energię ze źródeł odnawialnych. Dużą rolę w omawianym procesie będzie odgrywać po- wstawanie wysokospecjalistycznych fi rm budowlanych i właściwa adaptacja proponowanych przez nie rozwiązań technologicznych i systemowych do warunków polskich.

Ważne jest również zwiększenie wiedzy obywateli poprzez edu- kację, reklamę i promocję aspektów wykorzystania energii odnawialnej zarówno w szkołach średnich i uczelniach wyższych, jak również w ramach idei kształcenia przez całe życie. Konieczne jest organizowanie różnych form doradztwa – dobrym pomysł em jest więc aktywizacja branżowych związków.

Istotne jest przekonanie inwestorów o pewności inwestycji poprzez priorytetowe traktowanie „zielonych inwestycji” w pań- stwowych strategiach wieloletnich. Należy rozważyć sygnali- zowaną przez ekspertów potrzebę przeniesienia i zwiększenia roli powiatów w inwestycjach związanych z energią odnawialną, ze względu na wielkość jednostek samorządu terytorialnego i związany z tym efekt skali. Warto wskazywać potencjalnym inwestorom możliwości współfi nansowania instalacji ze środków publicznych – krajowych i Unii Europejskiej – przeznaczonych na wsparcie produkcji rolniczej oraz promować ideę wykorzystania

„zielonej energii” poprzez działania edukacyjno-informacyjne.

Główne instrumenty wsparcia inwestycji związanych z budową instalacji wytwarzających oraz przetwarzają- cych energię zawarte są w programach fi nansowanych ze środków unijnych.

W szczególności należy zwrócić uwagę na: Program Operacyj- ny Infrastruktura i Środowisko, na przykład w priorytecie IX.

Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna – Działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, oraz w priorytecie X: Bezpieczeństwo energetycz-

ne, w tym dywersyfi kacja źródeł energii – Działanie 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii.

Wsparcie biogazowni może nastąpić również w ramach Naro- dowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w formie oprocentowanej pożyczki.

Warto odnotować wsparcie budowy biogazowni w ramach Pro- gramu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, który należy traktować jako instrument realizacji polityki Unii Europej- skiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. W ramach działania 121. Modernizacja gospodarstw rolnych wsparcie może zostać przyznane między innymi na zakup maszyn i urządzeń służących do uprawy, zbioru, magazynowania, przygotowania do sprzedaży produktów rolnych, wykorzystywanych następnie jako surowiec energetyczny lub substrat do produkcji materiałów energetycznych, w tym biopaliw. W zakres przedsięwzięć mogą wchodzić inwestycje w urządzenia służące wytwarzaniu energii ze źródeł odnawialnych na potrzeby produkcji rolnej w danym gospodar- stwie.

Uzyskanie fi nansowania ze środków unijnych jest możliwe dzięki dofi nansowaniu określonemu w Działaniu 123. tego Programu – Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej oraz w Działaniu 312. Tworzenie i rozwój mikroprzed- siębiorstw.

Możliwe jest ponadto wsparcie inwestycji w zakresie produkcji biokomponentów i biopaliw w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.

Szczegółowe informacje o powyższych programach można zna- leźć na stronach internetowych ministerstw odpowiedzialnych za ich wdrażanie, a także na stronie internetowej Ministerstwa Roz- woju Regionalnego.

Podsumowując, warto podkreślić szanse osiągnięcia, w perspektywie wieloletniej, wzrostu gospodarczego dzięki innowacjom i zrównoważonej polityce energe- tycznej. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych zwiększa bezpieczeństwo energetyczne, tworzy rynek zbytu dla produkcji rolnej i powoduje rozwój infrastruk- tury, a także sprzyja powstawaniu nowych miejsc pracy.

Aby osiągnąć wspomniane cele, należy przede wszystkim sprawić, by wykorzystanie energii odnawialnej było opłacalne w wymiarze ekonomicznym, a technologia przy tym użytkowana – konkurencyjna cenowo.

Wytwarzanie energii odnawialnej opiera się zwykle na działaniach lokalnych i regionalnych małych i średnich przedsiębiorstw. Po- winno się przekonać społeczeństwo o korzyściach wynikających z zamiany tradycyjnych surowców energetycznych na mniej od- działujące na środowisko. Eksploatacja surowców rolnych dzięki potencjałowi oszczędności w emisji gazów cieplarnianych daje znaczne korzyści dla środowiska zarówno przy wytwarzaniu energii cieplnej i elektrycznej, jak też przy stosowaniu jako bio- paliwo.

Jest to zadanie nie tylko dla instytucji publicznych, lecz także dla organizacji sektora pozarządowego.

Katarzyna Pietrzak Specjalista ds. polityki gospodarczej w fundacji zajmującej się dialogiem społecznym

(14)

biuletyn informacyjny KFPZ wywiad z ...

(15)

biuletyn informacyjny KFPZ wywiad z ...

(16)

biuletyn informacyjny KFPZ Unia Europejska

Kierunki rozwoju Wspólnej

Polityki Rolnej Unii Europejskiej

w tym głównie zasady funkcjonowania płatności bezpośrednich

W Unii Europejskiej rolnictwo podlega szczególnemu nadzorowi i objęte jest wieloma narzędziami wspierającymi rozwój wsi i rolnictwa. Związane jest to z faktem, iż obszary wiejskie w UE zaj- mują 91% terytorium i mieszka na nich ponad 56% mieszkańców krajów członkowskich¹. W Polsce obszary wiejskie stanowią 93,2%

terytorium kraju i zamieszkuje je ponad 38% populacji².

Obecnie Wspólna Polityka Rolna kosztuje około 50 miliardów euro rocznie i jest to mniej niż połowa wspólnotowego budżetu UE, docelowo w roku 2013 planuje się mniej więcej 30-procentowy udział wydatków na WPR w całokształcie budżetu UE. Wydatki na politykę rolną stanowią poniżej 1% europejskiego PKB, a wsparcie dzięki niej uzyskuje ok. 8% ludności związanej z rolnictwem. Nie tylko udział WPR w unijnym PKB jest niewielki i malejący (z 0,54%

PKB w początkach lat 90. do 0,43% w 2004 r., aż do ok. 0,33%

w 2013 r.), ale również udział ten maleje trzy razy szybciej niż wydatki publiczne UE.

Dopłaty bezpośrednie

System dopłat bezpośrednich został wprowadzony na terenie Wspólnoty w latach 90. ubiegłego wieku. Płatności miały rekom- pensować straty związane z obniżką cen skupu na określone produkty rolne. Płatności bezpośrednie dla rolników służą wzmocnie- niu konkurencyjności gospodarstw rolnych oraz ich modernizacji.

W Polsce poziom dopłat wynosił w 2004 roku w przybliżeniu 45 euro za hektar w stawce podstawowej i prawie 62 euro za hektar w stawce uzupełniającej. Natomiast w roku 2009 kwoty dopłat wyniosły: ponad 119 euro za hektar w stawce podstawowej i ponad 84 euro za hektar w stawce uzupełniającej. Poniższy wykres przedstawia, jak w latach 2004-2009 zmieniała się wysokość stawki jednolitej płatności obszarowej (JPO), płatności uzupełniającej (UPO), płatności energetycznej i zwierzęcej (wykres 1).

Dopłaty bezpośrednie będą się zwiększać aż do 2010 roku, kiedy to zrównają się ze stawkami innych krajów zachodnich. Wykres 2 przedstawia poziom płatności fi nansowanych z budżetu UE oraz

płatności uzupełniających fi nansowanych zarówno z budżetu unij- nego, jak i z budżetów nowych krajów członkowskich.

Wzrost znaczenia płatności bezpośrednich dla rolników w strukturze wszystkich wydatków na realizację WPR prof. Jerzy Wilkin wyjaśnia następującymi przesłankami³:

stosunkowo niskimi kosztami transakcyjnymi takich instrumen- tów, łatwością ich wprowadzenia i utrzymania,

dążeniem do upraszczania WPR, czego dobitnym przykładem jest upowszechnianie jednolitych płatności na gospodarstwo czy jednolitych płatności obszarowych,

silnym wpływem lobby rolniczego zainteresowanego przede wszystkim wspieraniem dochodów rolniczych,

specyfi czną „grą” ze Światową Organizacją Handlową, wykazu- jącą, iż niezwiązane płatności bezpośrednie (decoupled direct payments) nie zniekształcają warunków handlu międzynarodo- wego.

Przyczyny podjęcia przeglądu Wspólnej Polityki Rolnej Przeprowadzone dotąd zmiany w instrumentach WPR były odpo- wiedzią na nacisk ze strony europejskiego społeczeństwa i rozwija- jącej się gospodarki w zakresie zmniejszenia kosztów wsparcia bud- żetowego WPR, a także stanowiły istotny element kompromisu zawartego w Luksemburgu pomiędzy państwami członkowski- mi w kwestii priorytetów budżetowych odnośnie fi nansowania do WPR. Uzgodniono wtedy, iż na WPR będzie w dalszym

Tabela 1. Zmiana stawek JPO w latach 2004-2005

Kampanie 2004 2005 2006 2007 2008 2009

kurs wymiany

€/zł 4,7352 3,9185 3,9713 3,773 3,3967 4,2295

% zmiana w stosunku do roku ubiegłego zł/ha

- 7% 23% 9% 13% 49%

600

500

400

300

200

100

0

110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 00

00

00 00

00

Wykres 1. Stawki wybranych płatności bezpośrednich

w Polsce w latach 2004-2009 Wykres 2. Maksymalny poziom płatności bezpośrednich w nowych krajach członkowskich UE z wyjątkiem Rumunii i Bułgarii (w procentach pełnego poziomu płatności w UE 15) zł/ha

2004 2005200200520050 20062200620062000606 2004 2005 2006 22004

2004

210,53 225 276,28

293 282 313,45

0 217,32 276,28

0 0 0 301,54 339,31 506,98

294,91 269,32 356,47

169,79 152,85 190,33

438,76 379,55 502,62

2007 2008 2009 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Jednolita płatność obszarowa (JPO) Je Płatności uzupełniające do powierzchni grupy

upraw podstawowych (UPO)

Płatności do upraw roślin energetycznychu P

Płatność zwierzęca

(w

Płatności fi nansowane z budżetu UE P Płatności uzupełniające

Źródło: opracowanie własne Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2013 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

25 30 35 40 50 60 70 80 90 100

30 30 30 30

30 30

30 20 10

0

(17)

ciągu przeznaczana znaczna część środków, jak to miało miejsce w latach poprzednich, lecz w roku 2007 rozpocznie się przegląd, w wyniku którego wprowadzone zostaną przejściowe dostosowania WPR w celu wzmocnienia wcześniejszych reform polega- jących na oddzieleniu pomocy od produkcji oraz pozostawieniu odpowiednio długiego okresu na stworzenie nowego pakietu po- litycznego, który miałby być wdrażany, począwszy od 2013 roku.

Kryzys obecnego kształtu WPR wynika między innymi z podwa- żania podstaw społecznego uzasadnienia wspierania rolnictwa wspólnotowego w dotychczasowym zakresie, zasadności istnie- jących instrumentów i rozkładu korzyści między benefi cjentów WPR. Dlatego też zasadne jest, by w dyskusji nad społecznymi podstawami legitymizacji WPR odwołać się też do badań opinii publicznej na ten temat. Pod koniec 2006 r. Generalna Dyrekcja ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej zleciła przeprowadzenie sondażu społecznego na temat wiedzy i opinii obywateli UE na temat Wspólnej Polityki Rolnej⁴. Uwzględ- niono w tych badaniach nie tylko 25 krajów należących w momencie realizacji sondażu do Unii, lecz także Bułgarię i Rumunię.

Do najważniejszych wniosków przeprowadzonej ankiety można zaliczyć fakt, iż⁵:

88% Europejczyków uważa, iż rolnictwo i obszary wiejskie są ważne dla przyszłości kontynentu,

72% respondentów czuje się niedostatecznie poinformowa- nych o sprawach rolnych, a 54% nigdy nie słyszało o Wspólnej Polityce Rolnej,

w świetle opinii publicznej najważniejszymi priorytetami WPR powinno być: zapewnienie zdrowych i bezpiecznych produk- tów żywnościowych (42%), zapewnienie godziwych warun- ków życia farmerom (37%) i zagwarantowanie umiarkowanych cen dla konsumentów (35%),

ponad 80% respondentów uznaje, iż uzasadnione jest ograni- czenie płatności dla farmerów, jeśli nie przestrzegają oni wa- runków ochrony środowiska czy dobrostanu zwierząt, przeprowadzone ostatnio reformy WPR idą w dobrym kie-

runku,

45% badanych uważa, iż obecny poziom budżetu Unii prze- znaczony na rolnictwo jest wystarczający, 15% uważa, że jest za niski, a 16%, że jest za wysoki. Aż 58% uznaje, iż udział bud- żetu rolnego w całości budżetu powinien zostać w przyszłości taki sam jak obecnie albo nieco wzrosnąć.

Z punktu widzenia podtrzymania i dalszego funkcjonowania płat- ności bezpośrednich najbardziej istotne są priorytety w zakresie:

zapewnienia godnego poziomu życia farmerom (wymieniany przez 37% ankietowanych mieszkańców UE, a przez 17%

wskazywany jako postulat nr 1);

zapewnienia rozsądnych cen żywności konsumentom (wymieniany przez 35% ankietowanych mieszkańców UE, a przez 9%

wskazywany jako postulat nr 1);

pomagania farmerom w dostosowywaniu się do oczekiwań konsumentów (wymieniany przez 25% ankietowanych miesz- kańców UE, a przez 8% wskazywany jako postulat nr 1).

Jeśli porównamy ww. priorytety wymieniane przez ankietowanych pod koniec 2006 r. obywateli Wspólnoty z tymi, które stano- wiły fundamenty Wspólnej Polityki Rolnej w Traktacie Rzymskim z 1957 r., to na podkreślenie zasługują dwa elementy tej ewolucji:

zastąpienie priorytetu bezpieczeństwa żywnościowego (food security) priorytetem bezpiecznej żywności (food safety). Za- pewnienie odpowiedniej podaży produktów rolnych było

wyraźnym celem w momencie tworzenia Wspólnoty i WPR, jednakże po 50 latach funkcjonowania polityki rolnej w wyniku zmiany uwarunkowań znalazło się na końcu listy priorytetów polityki rolnej. Natomiast na czele pojawił się priorytet niewy- mieniany w dokumentach założycielskich Wspólnoty − bez- pieczna i zdrowa żywność;

nadal w czołówce priorytetów polityki rolnej Europejczycy umieszczają dwa cele WPR, które były wymienione w Trakta- cie Rzymskim, tj. zapewnienie godnego standardu życia farmerom oraz dostarczenie konsumentom żywności po rozsądnych cenach.

Reasumując, należy podkreślić, iż Europejczycy chcą nadal wspie- rać rolnictwo, ale nie za to, ile produkuje, tylko za to, jak produkuje.

Jednakże ciągle postępujące zmiany w uwarunkowaniach zewnętrz- nych powodowały powstanie coraz to nowych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, coraz szersze wykorzystanie biopaliw czy za- chowanie różnorodności biologicznej, a także dostosowywanie się do nowych rodzajów ryzyka oraz skuteczne reagowanie na poja- wianie się nowych silnych eksporterów żywności (np. Brazylia) wobec globalizacji i liberalizacji rynku światowego czy też pojawienie się widma kryzysu żywnościowego (poprzez rosnące ceny żyw- ności na skutek rosnących kosztów produkcji rolniczej). W związku z pojawieniem się tak wielu problemów podjęcie kolejnych kroków w celu dostosowania WPR do bieżących potrzeb okazało się nie- uniknione, gdyż polityka, która nie reaguje na gwałtownie zacho- dzące zmiany, staje się bezużyteczna.

Rezultaty przeglądu WPR − płatności bezpośrednie w Polsce

Uwzględniając realia polskiego rolnictwa, z zaproponowanych przez Komisję Europejską rozwiązań pozytywnie można ocenić:

możliwość kontynuowania systemu SAPS do 2013 r., zapewnienie możliwości ukierunkowania części koperty płatności bezpośred- nich na rozwiązanie specyfi cznych problemów w poszczególnych sektorach oraz propozycję stopniowego zwiększania kwot mlecz- nych. Niestety w propozycji Komisji znalazło się też wiele rozwią- zań niekorzystnych dla Polski. Do najbardziej negatywnych można zaliczyć: brak mechanizmów niwelujących duże zróżnicowanie wsparcia bezpośredniego i całkowitego wsparcia budżetowego między państwami członkowskimi⁶.

Do najważniejszych z punktu widzenia Polski ustaleń, które udało się osiągnąć w ramach porozumienia w sprawie wyniku przeglądu podczas posiedzenia Rady w dniu 20.11.2008 roku, należą⁷ m.in.:

wpisanie do konkluzji przeglądu WPR zobowiązania Komisji Eu- ropejskiej do przygotowania w najbliższym czasie planu wy- równywania płatności bezpośrednich po 2013 r.,

przeznaczenie dodatkowych 90 mln euro na płatności bezpo- średnie do 2012 r.,

wydłużenie możliwości stosowania w Polsce uproszczonego systemu płatności bezpośrednich do 2013 r.,

decyzje o zmniejszeniu stawek obowiązkowej oraz progresyw- nej modulacji.

Stanowisko Polski w sprawie kształtu WPR po 2013 r.

Rozważając polskie priorytety i propozycje dotyczące kształtu Wspólnej Polityki Rolnej w okresie 2013-2020, należy koniecznie rozważyć istotność rolnictwa i obszarów wiejskich w strukturze społeczno-gospodarczej Polski. Z tego punktu widzenia Polska powinna naciskać na możliwość zachowania dotychczasowych zasad,

(18)

na których zbudowana jest WPR, przede wszystkim zasady soli- darności fi nansowej. Jest ona korzystna ze względu na potrzebę wyrównywania różnic rozwojowych w stosunku do innych kra- jów członkowskich, a w szczególności krajów UE15.

W polskim interesie jest upraszczanie WPR, ale w celu ograniczenia kosztów administracyjnych, w szczególności po stronie rolni- ków. Polska powinna też popierać pozostawienie polityki rolnej w kompetencji Wspólnoty, głównie ze względu na nieuchronność kontynuowania wsparcia sektora rolnego i potrzebę funduszy na ten cel. Korzystnym rozwiązaniem dla Polski jest także zmniejsze- nie obecnych różnic w stawkach płatności bezpośrednich. Zmiana taka zapewniłaby bardziej wyrównane warunki konkurencji w ramach jednolitego rynku⁸.

Propozycja Komisji Europejskiej w sprawie poziomu dopłat bezpośrednich po 2013 r.

Komisja Europejska w ramach rozważań nad problematyką przy- szłego poziomu dopłat bezpośrednich wskazuje na konieczność podjęcia następujących działań w zakresie:

ujednolicenia systemów dopłat bezpośrednich, oddzielenia płatności od produkcji rolnej (decoupling), realizacji zasady współzależności (cross-compilance), pogłębiania modulacji,

wprowadzenia górnego i dolnego limitu dopłat.

Niestety w swoich propozycjach Komisja Europejska nie dostrzegła najważniejszej kwestii niepokojącej rolników w 12 nowych krajach członkowskich. Chodzi o poziom niejednakowego wsparcia w ramach WPR do hektara użytków rolnych w nowych i starych krajach członkowskich. Procentowo poziom dopłat w starych i nowych krajach UE zostanie wyrównany dla 10 nowych krajów członkow- skich (w tym także Polski) już w roku 2013, natomiast dla Bułgarii i Rumunii dopiero w roku 2016 (ze względu na późniejszą akcesję).

Jednakże, pomimo iż także w nowych krajach dopłaty bezpośred- nie będą wynosiły 100%, to jednak kwoty będą niższe od tych wypłacanych w starych krajach członkowskich. Kwestia ta zosta- ła poruszona w sprawozdaniu autorstwa węgierskiego posła do PE Csaba Tabajdi, przyjętym przez Parlament Europejski w 2007 roku, gdzie znalazło się wyliczenie, iż średni poziom wsparcia na 1 ha użytków rolnych w latach 2007-2013 w nowych krajach człon- kowskich wyniesie zaledwie 62-64% tego, co otrzymują rolnicy w starych krajach członkowskich i jest to suma dopłat bezpośred- nich oraz środków na rozwój obszarów wiejskich w przeliczeniu na 1 ha powierzchni rolnej.

Zgodnie z projektem rozporządzenia Komisji Europejskiej ustana- wiającym wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników w ramach WPR, Komisja zamierza ustanowić limity unijnej pomocy dla rolnictwa do roku 2016, jak również na następ- ne lata. Z propozycji tej wynika, że unijna pomoc dla rolników ma być zamrożona i nie może przekroczyć określonych kwot przy- znanych poszczególnym państwom (tabela 2).

Dla Polski globalna suma pomocy ma wynosić 3 miliardy euro.

Kwota może się wydawać duża, ale Niemcy mają dostać 5,8 miliarda, Francja – 8,5, a porównywalna z nami Hiszpania ma otrzy- mywać 5,1 miliarda euro. Wielka Brytania – o dużo mniejszym potencjale rolnym – ma dostawać rocznie 4 miliardy euro, a cztery razy mniejsza Grecja − 2,2 miliarda euro.

Komisja Europejska, ustalając ten poziom wsparcia dla rolnictwa, odwołuje się do zaszłości historycznych w określaniu wysoko- ści dotacji. Takie rozumowanie mogło mieć znaczenie, kiedy

funkcjonował system dopłat do produkcji, ale ten system jest wła- śnie likwidowany. Wprowadzane jest przecież stopniowe oddzie- lenie płatności od produkcji, co oznacza, że dopłaty będą zależały już tylko od powierzchni gruntów, a nie od wielkości produkcji rolniczej. W takiej sytuacji nie ma żadnego uzasadnienia dla zróż- nicowanych dopłat.

Tymczasem różnice w wysokości płatności bezpośrednich prze- widzianych na 1 ha UR są ogromne (wykres 3). Dla Polski prze- widuje się kwotę 187 euro na hektar, podczas gdy Belgia otrzyma 448 euro, Dania 388 euro, Niemcy 344 euro, a Francja 263 euro (kwoty te wynikają z dzielenia maksymalnego pułapu dotacji przez

Wykres 3. Płatność w euro na 1 ha UR po roku 2013 wg propozycji Komisji Europejskiej

Źródło: obliczenia własne na podstawie propozycji Komisji Europejskiej

euro/ha

0,00 50,00 100,00 150,00200,00250,00300,00350,00400,00450,00500,00550,00 600,00 0 00 0 00 00 00 50 00

eur

50 00 00 00

/ha

00 00 50 00 00 00 50 00 00 00 50 00 00 00

Belgia Bułgaria Cypr Czechy Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Litwa Łotwa Malta Niemcy Polska Rumunia Słowacja Słowenia Węgry W. Brytania

Tabela 2. Proponowane przez Komisję Europejską limity unijnej pomocy w wybranych krajach członkowskich dla rolnictwa po roku 2013 (Bułgaria i Rumunia od roku 2016) w ramach WPR (I i II fi lar)

Państwo członkowskie Suma dopłat bezpośrednich i środków z II fi lara w mld euro

Belgia 614 661

Bułgaria 813 746

Czechy 909 164

Finlandia 570 583

Francja 8 518 804

Grecja 2 216 533

Hiszpania 5 139 316

Luksemburg 37 084

Malta 5102

Niemcy 5 848 330

Polska 3 033 549

Rumunia 1 780 414

Słowacja 388 191

Słowenia 144 236

Węgry 1 318 542

Wielka Brytania 3 987 849