4. typy działań nieetycznych
4.6 Konflikt interesów
Przyjmijmy za Krimsky’m następujące określenie konfliktu interesów: „Zarzut konfliktu interesów w stosunku do jakiejś osoby oznacza, że osoba ta może nie być w stanie bezstronnie wypełnić swoich publicznych zobowiązań.” Dzieje się tak wskutek zaistnienia okoliczności (np. bodźców finansowych), które powodują stronniczość. Naukowiec może znaleźć się w sytuacji konfliktu interesów, gdy wystąpią okoliczności– jak stwierdza Thompson – „w których na profesjonalny osąd dotyczący podstawowego interesu (takiego jak dobro pacjenta czy rzetelność badania) nadmierny wpływ zyskują interesy wtóre, takie jak zysk finansowy”. Przykład konfliktu interesów podaje Marcia Angell: „Gdy osoba prowadząca badanie porównuje lek A z lekiem B, a jednocześnie posiada sporo akcji firmy produkującej lek A, z pewnością uzna lek A za lepszy od leku B. To właśnie jest konflikt interesów.” Publiczne zobowiązania i podstawowy profesjonalny interes autora, redaktora, recenzenta czy wydawcy tekstu naukowego polegają zaś na przedstawieniu rzetelnego tekstu naukowego.31
Amerykańskie Stowarzyszenie Wydawców zaleciło ujawnianie konfliktu interesów autorów. Niemniej, badania przeprowadzone przez S. Krimsky’ego wspólnie z L.S.
Rothenbergiem pokazują, że w roku 1997 tylko 16% badanych przez nich czasopism miało jakąś politykę dotyczącą konfliktu interesów (200 w grupie 1400) Częściej były to najbardziej prestiżowe czasopisma z dziedziny nauk podstawowych oraz czasopisma medyczne. Niemniej analiza 60 tysięcy artykułów opublikowanych w roku 1997 z 1181 czasopism recenzowanych pokazała, że tylko w 0,5% (327 tekstów) artykułom towarzyszyły oświadczenia o konflikcie interesów.32
Przykład 4.6.1: Sprawa rezulinu. 31 lipca 1996 firma Warner-Lambert złożyła w amerykańskim Urzędzie Żywności i Leków (FDA) wniosek o zatwierdzenie
rezulinu, leku na cukrzycę typu II. Choroba ta dotyka 15 mln. (6%) Amerykanów.
Wcześniej, 11 czerwca, zawiadomiła, ze jej lek wygrał konkurencję z innymi firmami i został wybrany do największego badania diabetologicznego w USA. (Nb. kilka lat wcześniej wyłożyła ponad 20 mln. dolarów, by pokryć część kosztów rządowego programu badawczego prowadzonego przez Narodowy Instytut Zdrowia (NIH), obejmującego jeden z jej produktów, żądając za to prawa własności intelektualnej do odkryć z tych badań). W swoim komunikacie powołała się na dr C.E. Eastmana, jednego z głównych badaczy cukrzycy. W styczniu 1997 wniosek firmy został przez FDA załatwiony pozytywnie. Ale już w 1997 roku Urząd Żywności i Leków zaczął otrzymywać informacje, że u osób leczonych rezulinem zdarza się niewydolność wątroby. Wielka Brytania wycofała lek już w grudniu 1997 roku. FDA jednak popierała stosowanie rezulinu aż do marca 2000 roku, kiedy został on skreślony z listy leków.
Było to aż 29 miesięcy po otrzymaniu pierwszych informacji o niewydolnościach wątroby. Do tego czasu odnotowano 90 przypadków niewydolności wątroby, w tym 63 przypadki śmierci. W roku 1998 The Los Angeles Times opublikował raporty o konflikcie interesów w środowisku diabetologów. I tak np. Eastman, jako pracownik NIH, objął w 1995 roku funkcję płatnego konsultanta w firmie Warner-Lambert.
Otrzymał od spółki ponad 78 tys. dolarów. Od roku 1991 zarobił co najmniej 260 tys. dolarów udzielając konsultacji różnym firmom, w tym 6 producentom leków.
(Przykład podaje S. Krimsky33).
Przypisy
1. Stefan A m s t e r d a m s k i : Między doświadczeniem a metafizyką. Warszawa 1973
2. Ija L a z a r i - P a w ł o w s k a wyróżnia cztery, stosowane intuicyjnie, kryteria wyróżniania norm moralnych: psychologiczne, socjologiczne (sankcje), systemowe, treściowe, zob. Ija Lazari-Pawłowska, O pojęciu moralności. W: Etyka. Pisma wybrane. Wrocław- Warszawa 1992 s.97-108
3. Przykłady nieetycznych eksperymentów na zwierzętach podaje P. S i n g e r w Wyzwoleniu zwierząt, tłum. A. Alichniewicz i Anna Szczęsna. Warszawa 2004
4. M. O s s o w s k a : Normy moralne. Warszawa 2000 s.108-129
5. Nicholas J. K a r o l i d e s , Margaret B a l d , Dawn B. S o v a : 100 zakazanych książek.
Historia cenzury dzieł literatury światowej, Świat Książki, przeł. Jarosław Mikos, Warszawa 2004.
T. Strzyżewski – Czarna księga cenzury PR. Londyn 1977. (Nie ma wydania krajowego.)
6. Radosław Z e n d e r o w s k i : Plagiat. Istota – rodzaje – skutki. (w odniesieniu do prac pisemnych na studiach wyższych). Warszawa 2008
7. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83
8. Lawrence L e s s i n g : Wolna kultura. Warszawa 2005 9. Radosław Z e n d e r o w s k i , op. cit.
10. Umberto E c o : Jak napisać pracę dyplomową. Poradnik dla humanistów. Warszawa 2007 11. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83
12. Teresa G r z e s z c z a k : Zagadnienie plagiatu, http://koiz.wi.zut.edu.pl/pobierz-pliki/doc_
details/1-zagadnienie-plagiatu, UW 2008
13. Marek W r o ń s k i : Plagiat rektora-elekta, Forum Akademickie, R: 3 (2002), http://www.
forumakademickie.pl/archiwum/2002/04/artykuly/19-zann-plagiat_rektora-elekta.htm Marek Wroński prowadzi w Forum Akademickim dział „Z archiwum nieuczciwości naukowej”, zawierające bogaty zbiór przypadków nieetycznych zachowań w nauce
14. Sven Ove H a n s s o n , “Editorial. Philosophical Plagiarism”, Theoria 2008 Vol. 74, s. 97-10115. Wikipedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Hwang_Woo-Suk; http://en.wikipedia.org/wiki/Hwang_
Woo-Suk; Encyclopaedia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1010536/
Hwang-Woo-Suk;
16. Donald K e n n e d y (redaktor naczelny Science): „Editorial Retraction”, Science 2006 Vol.
311 s. 335 (20 January); “Editorial Rectraction”, Science 311(2006), s. 36 (6 January)
17. Alan S o k a l : „Transgressing the Boundaries: Toward a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity”, Social Text 46/47 (1996)
18. Alan S o k a l : A Physicist Experiments With Cultural Studies, Lingua Franca, http://www.
linguafranca.com/9605/sokal.html. Szczegółowy opis całej sprawy i argumenty zob. Alan Sokal, Jean B r i c m o n t : Modne bzdury. O nadużyciach nauki popełnianych przez postmodernistycznych intelektualistów, przeł. P. Amsterdamski, Warszawa 2004; zob. też. Anna S z c z ę s n a : Nauka i postmodernizm. Przypadek pewnej prowokacji. Przegląd Filozoficzny 1999 R. 3 nr 31 s. 21-30
19. Deklaracja Helsińska, tekst http://www.craforum.pl/attachments/Declaration_of_Helsinki_2008.
pdf Raport z Belmont, tekst http://www.hhs.gov/ohrp/humansubjects/guidance/belmont.htm
20. „Konwencja o ochronie praw człowieka i godności osoby ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny. Prawo i Medycyna 1999 R. 3 s.140-154
21. Kodeks Etyki Lekarskiej, http://www.nil.org.pl/xml/nil/wladze/str_zl/zjazd7/kel
22. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, z dnia 5 grudnia 1996, z późniejszymi zmianami, Dz.U. 1997, nr 28, poz.152
23. H. B e e c h e r : „Ethics and Clinical Research”. New England Journal of Medicine 1966 Vol.
274 s.1354-1360
24. Sprawa Tuskegee http://en.wikipedia.org/wiki/Tuskegee_syphilis_experiment 25. Henryk B e e c h e r , op. cit.
26. Sheldon K r i m s k y : Nauka skorumpowana?/ przeł.Beata Biały. Warszawa 2006
27. za Wikipedią: http://pl.wikipedia.org/wiki/Trofim_%C5%81ysenko http://en.wikipedia.org/wiki/
Trofim_Lysenko http://en.wikipedia.org/wiki/Lysenkoism 28. Sheldon K r i m s k y , op. cit s.45-52
29. Sheldon K r i m s k y , op. cit. s. 260
30. Określenie „autor-widmo” pochodzi od Krimsky”ego S. Krimsky, op. cit, s. 181-182
31. Sheldon. K r i m s k y , op. cit, s.196-197, Krimsky przytacza tu cytaty z: D.F. T h o m p s o n :
“Understanding Financial Conflicts of Interests: Sounding Board, NEJM 1993 Vol. 329 s. 573-576, M.
Angell: Wystąpienie na konferencji w Bethesda, Maryland 15-16 sierpnia 2000 32. Sheldon K r i m s k y , op. cit, s. 254-255
33. Sheldon K r i m s k y , op. cit, s. 45-52
Dr Barbara Grala-Kociak Łódź - UM
jAKość nAUKoWA
ELEKtRonICznyCh źRóDEł InFoRMACjI
Abstract
We live in the world of the „information overload”. In the Internet there is huge amount of materials of very low information value. The paper presents problems of the importance of quality information.
Information to meet the expactations of users must have got the certain value. This paper impresses role of the Deep Web. It provides access to high quality sources.
Informacja naukowa na przestrzeni ostatnich dwóch dziesięcioleci stała się dziedziną interdyscyplinarną, która uwzględnia problematykę funkcjonowania informacji w społeczeństwie informacyjnym oraz zagadnienia związane z rozwojem usług elektronicznych.
Rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz w konsekwencji technologii informacyjnych spowodował możliwości pozyskiwania ogromnej ilości informacji.
Powstają coraz to nowe strony WWW. Użytkownik zadając pytanie w wyszukiwarce, otrzymuje wykaz tysięcy adresów, ma dostęp do tak masowej liczby danych, ze nie jest w stanie ich przejrzeć.
Dochodzi do zjawiska nadmiaru informacji, a nawet do „zatrucia informacyjnego”.
Konsekwencją jest zagrożenie związane z jej niską jakością.
Taka sytuacja, jak pisze Sabina Cisek1, wynika z faktu, że użytkowników opanował mit googlizacji. Dla większości z nich jedynym źródłem pozyskiwania informacji w Internecie są uniwersalne wyszukiwarki (general purpose search engines).
Uważają, że korzystając z nich, przede wszystkim z Google, dotrą do specjalistycznej informacji. Nie mają świadomości, że zasoby informacyjne sieci są „zaśmiecane”, bowiem pojawiają się w nich dokumenty, mające niekiedy znikomą lub wręcz żadną wartość informacyjną.
1 Sabina C i s e k , Remigiusz S a p a : Komunikacja naukowa w Internecie – mity i rzeczywistość W: Komputer-człowiek-prawo. Księga pamiątkowa Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego/ red. Wiesław Lubaszewski. Kraków 2007 s. 43-44
Problemem informacyjnym są również niskie kompetencje informacyjne odbiorców. Stosują oni bowiem metodę wyszukiwawczą on the web, która polega na formułowaniu prostych zapytań w wyszukiwarkach internetowych. Odbiorca informacji, docierając do masowej ilości informacji uzyskanych np. z Google nie ma gwarancji, jaką posiadają one wartość.
Należy przed ich wykorzystaniem ocenić jakość źródła, z którego dana informacja pochodzi. Niezwykle istotna w tej sytuacji jest świadomość informacji wartościowej, ponieważ z procesem informowania wiąże się jej jakość i prawdziwość.
Informacja, aby spełniała oczekiwania użytkownika (odbiorcy informacji) musi posiadać określoną wartość. W tej sytuacji użytkownik narażony jest, że znajdzie informację bezużyteczną, niespójną, rozproszoną.
W licznych opracowaniach podkreślana jest jakość informacji, do której zalicza się adekwatność, kompletność, aktualność i wiarygodność.
Jakość informacji można określić przez kilka atrybutów:2
L.p. nazwa atrybutu, cechy opis cechy
1. Relewantność Informacja odpowiada na potrzeby i ma istotne znaczenie dla odbiorcy.
2. Dokładność Informacja jest adekwatna do poziomu wiedzy, jaki reprezentuje odbiorca;
precyzyjnie i dokładnie oddaje, określa temat.
3. Aktualność Informacja nie jest zakurzona; cykl jej aktualizacji jest zgodny z zawartością treści; tempo zmian, wchodzenie kolejnych wersji naturalne;
jest stosowna do czasu.
4. Kompletność Informacja zawiera optymalną liczbę danych, która wystarcza, by móc przetworzyć informację w konkretną wiedzę; poziom szczegółowości jest zależny także od potrzeb odbiorcy.
5. Spójność Poszczególne elementy, dane współgrają ze sobą; forma odpowiada treści;
aktualizacja danych jest zgodna z celami, jakim służy ich gromadzenie (statystyka roczna).
6. Odpowiedniość formy Odpowiednia prezentacja informacji oraz opis do prezentacji umożliwiają poprawną interpretację, odczyt (tekstowy, graficzny).
7. Dostępność Informacja jest dostępna, kiedy jest potrzebna właściwym odbiorcom, najlepiej 24h.
8. Przystawalność Informacja jest zgodna z inną informacją; przystawalna do rzeczywistości;
interpretowana we właściwym kontekście; funkcjonująca w znajomym systemie komunikacji; sama w sobie nic nie znaczy.
9. Wiarygodność Informacja potwierdza prawdziwość danych; zawiera elementy upewniające co do rzetelności przekazu
2 Bożena B e d n a r e k - M i c h a l s k a: Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci. Biuletyn EBIB [online] 2007 nr 5 [dostęp 25.11.2009]. Dostępny w Internecie : http://www.ebib.
info/2007/86/a.php?bednarek
Jakość informacji jest pojęciem subiektywnym, które jest uzależnione od oczekiwań użytkownika. Jest czynnikiem dynamicznym, zmiennym w czasie, podobnie jak zmieniają się potrzeby użytkowników.
Przy określaniu wartości informacyjnej istotne są:
● potrzeby informacyjne użytkowników,
● możliwości dotarcia do właściwych źródeł informacji,
● miejsca selekcji i opracowywania informacji,
● czas dostarczenia informacji, jej zakres,
● adekwatna do potrzeb użytkownika forma.
W Internecie istnieją dwa rodzaje sieci:
● sieć widoczna, płytka, indeksowana( ang. surface web, visible web, indexable
● sieć - ukryta, niewidzialna, głęboka (ang. hidden web, deep web, invisible Web) Z jakością informacji ściśle związana jest się problematyka Ukrytego Internetu. Web) Deep Web to wysokiej jakości zasoby elektroniczne, których uniwersalne wyszukiwarki nie mogą, bądź nie chcą do dawać do swoich indeksów. Większość jego zasobów stanowią bazy danych, które są przeważnie tworzone, rozwijane i systematycznie monitorowane przez specjalistów w określonej dziedzinie, co zapewnia wysoką jakość i wiarygodność takich materiałów. Udostępnione są również dokładne referencje osób odpowiedzialnych za ich przygotowanie.
Istotna jest również kompletność informacji, ponieważ zbierane są wszystkie istniejące i możliwe do zdobycia zasoby.
Następną ważną cechą stron głębokiego Internetu jest zazwyczaj o wiele wyższy stopień zaawansowania interfejsu wyszukiwania. Przy wyszukiwaniu zasobów deep webu stosuje się strategię wyszukiwawczą Via the Web.
Rodzaje ukrytych zasobów Web:
► Licencjonowane zasoby prenumerowane przez biblioteki akademickie bazy danych bibliograficzno-abstraktowe
czasopisma elektroniczne
► Wyszukiwarki naukowe oraz multiwyszukiwarki 1. Academic Index http:// www.academicindex.net/
Multiwyszukiwarka przeszukująca tysiące baz danych i serwisów naukowych oraz informacyjnych tworzonych przez biblioteki i konsorcja.
2. Find Articles http://www.findarticles.com/
Wyszukiwarka milionów artykułów ze znanych czasopism – większość dostępna w pełnych tekstach.
3. Google Scholar http://scholar.google.pl/
Wyszukiwarka doniesień naukowych : artykułów, reprintów, materiałów konferencyjnych
4. INCYWINCY http://www.incywincy.com/
Multiwyszukiwarka zasobów „głębokich” i „płytkich”. Wyszukuje w Open Directory Project, kilku ogólnych wyszukiwarkach i ponad milionie portali tematycznych
5. Infoplease.com http://www.infoplease.com
Wyszukiwarka baz danych deep web. W rezultatach otrzymujemy informacje z encyklopedii, słowników i innych źródeł.
6. Scirus http://www.scirus.com
Wyszukiwarka naukowa umożliwiająca dostęp do ponad 300 min stron internetowych, dociera do informacji o najnowszych doniesieniach naukowych
► Katalogi tematyczne i gateways
1. Australian Subject Gateways Forum (ASGF) http://www.nla.gov.au/initiatives/
sg/gateways.html. Utworzona w 2000 r. grupa zrzeszająca instytucje tworzące subject gateways dla środowiska szkół wyższych w Australii
2. BUBL Information Service http://bubl.ac.uk/. Serwis tworzony przez bibliotekarzy (Centre for Digital Library Research, Strathclyde University, UK)
3. RDN, Resource Discovery Network http://www.rdn.ac.uk/. RDN jest wspólnym projektem ponad 70 brytyjskich instytucji naukowych i edukacyjnychGromadzi on źródła starannie selekcjonowane, indeksowane i opisywane przez specjalistów z danej dziedziny
4. WorldWideScience.org.
Globalny gateway, dający dostęp do naukowych baz danych i portali poprzez jednoczesne ich przeszukiwanie.
5. Vascoda http://www.vascoda.de/
Portal typu subject gateway tworzony przez Bibliotekę Uniwersytecką w Hannowerze, oferujący dostęp do informacji naukowej z różnych dziedzin, w tym zasobów ukrytych.
► Repozytoria Open Access
1. ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility) (http://www.ecnis.org) repozytorium dziedzinowe Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
2. Open DOAR (Directory of Open Access Repositories) www.opendoar.org serwis zawierający listę repozytoriów z całego świata (w tym 19 polskich instytucji), realizujących postulat bezpłatnego dostępu do wiedzy oraz ideę otwartej nauki
3. OAD (Open Access Repository) wykaz repozytoriów dziedzinowych zawierających otwarte zasoby wiedzy z 38 dyscyplin naukowych
4. Repozytorium działające przy University of Southampton dostęp do abstraktów oraz pełnych tekstów między innymi z takich dziedzin jak:
- elektronika - informatyka
5. ROAR Registry of Open Access Repositories http://roar.eprints.org/index.
php
Archiwum ok. 800 repozytoriów OA. Dotyczy wszystkich dziedzin wiedzy.
Możliwość przeglądania wg krajów, oprogramowania, typów zawartości oraz przeszukiwania treści repozytoriów wg słów z publikacji, autorów itp.
Polega ona na korzystaniu z różnych narzędzi wyszukiwawczych do stosowanych do potrzeb informacyjnych użytkowników bibliotek
Podsumowanie
Wyszukiwanie w Internecie jest czynnością, która wymaga profesjonalnego przygotowania w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z ogromną ilością informacji.
Użytkownik szukając w zasobach sieci, powinien dokonywać selekcji oferowanych przez Internet źródeł , aby mieć gwarancję, że korzysta ze źródeł wiarygodnych.
Powinien mieć świadomość, że równolegle z Internetem Płytkim (powierzchniowym) istnieje Głęboki Internet (ukryty), który indeksuje źródła o wysokiej jakości.
Od jakości dostarczanej czy pozyskiwanej informacji zależy bowiem stan edukacji i wiedzy społeczeństwa. Ważne jest, żebyśmy umieli nad tą informacją panować i mieli świadomość potencjalnych zagrożeń.
Bibliografia
B a b i k Wiesław: Informacja i jej zagrożenia w społeczeństwie informacyjnym [online] [dostęp 07.09.2010]. Dostępny w Internecie: http://galaxy.uci.agh.edu.pl/`amber/wb-informacja.pdf.
B e d n a r e k - M i c h a l s k a Bożena: Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci. Biuletyn EBIB [online] 2007 nr 5 [dostęp 25.11.2009]. Dostępny w Internecie: http://www.ebib.
info/2007/86/a.php?bednarek
C e c h y zasobów głębokiego Internetu [ online] [dostęp 8.11.2010]. Dostępny w Internecie: http://
deepweb.pl/gleboki-internet/cechy-zasobow-glebokiego-internetu
C h r a p c z y ń s k a Βeata: Nowoczesne usługi informacyjne kluczem do sukcesu użytkowników.
Stan obecny i perspektywy [online] [dostęp 1 marca 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.inib.
uj.edu.pl/wyd_iinb/s3_z5/chrapczynska-n.pdf
C i s e k Sabina, S a p a Remigiusz: Komunikacja naukowa w Internecie - mity i rzeczywistość.
W: Komputer-człowiek-prawo. Księga pamiątkowa Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego/ red. Wiesław Lubaszewski. Kraków 2007 s. 39-49
D e r f e r t - W o l f Lidia: Odkrywanie niewidzialnych zasobów sieci // Wyszukiwanie i przetwarzanie cyfrowych informacji. II Seminarium z cyklu Infobroker
D e r f e r t - W o l f Lidia: Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie – subject gateways. Biuletyn EBIB [online] 2004 nr 6 [dostęp 01.07.2006]. Dostępny w Internecie: http://ebib.
oss.wroc.pl/2004/57/wykaz.php
D e r f e r t - W o l f Lidia: Ukryty Internet Web [online] [dostęp 23.10.2010]. Dostępny w Internecie : www.mbpgdynia.pl/stowarzyszenie/ukryty.internet.pdf
I n f o r m a c j a w sieci: problemy, metody, technologie: praca zbiorowa/pod red. Barbary Sosińskiej-Kalaty, Ewy Chuchro i Włodzimierza Daszewskiego. Warszawa 2006
J a n k o w s k a Maria Anna: Powszechna edukacja informacyjno-komunikacyjna jako atrybut bibliotekarstwa akademickiego. EBIB [online] 2005 nr 1 (62) [dostęp: 26 sierpnia 2005]. Dostępny w Internecie: http//ebib.oss.wroc.pl/2005/62jankowska.php
Ł a m e k Adam: Ukryty Internet. Magazyn Internet 2002 nr 7 s. 58-60
P a m u ł a - C i e ś l a k Natalia: Zjawisko Ukrytego Internetu – rola bibliotek w upowszechnianiu jego zasobów [online] [dostęp 22.12.2009]. Dostępny w Internecie: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2006/
materialy
P r z y ł u s k a Jolanta: Repozytoria Open Access a dostęp do wiedzy medycznej. Forum Bibl.
Med. 2009 R. 2 nr 2 s. 202-238
S ł o w n i k encyklopedyczny terminologii, języków i systemów informacyjno - wyszukiwawczych./
red. Bożena Bojar. Warszawa 2002
Mgr Roma Hajduk Poznań - UM
WSKAźnIKI oCEny PUBLIKACjI nAUKoWyCh
Ważnym elementem każdej pracy naukowej jest szybkie upowszechnienie wyników badań przez ich opublikowanie. Przy ocenie działalności naukowej poszczególnych osób czy instytucji bierze się pod uwagę zarówno liczbę publikacji, jak i ich wpływ na rozwój nauki.
Bibliometria jest narzędziem, które pozwala ocenić stan nauki na podstawie publikacji. Można ją zdefiniować jako „zbiór metod matematycznych i statystycznych stosowanych do oceny oddziaływania poszczególnych publikacji, czasopism naukowych lub autorów publikacji”. Termin „bibliometria” zaproponował w 1969 roku Alan Pritchard, zastępując wcześniejszą nazwę „bibliografia statystyczna”.
Współczesna bibliometria związana jest przede wszystkim z nazwiskiem Eugene`a Garfielda.
Najważniejszymi wskaźnikami bibliometrycznymi, na których opiera się większość analiz bibliometrycznych, są:
● Indeksy cytowań
● Impact Factor
● Indeks Hirscha
● Punktacja KBN / MNiI / MNiSW1.
Stosuje się je do oceny jakości czasopisma naukowego, oceny parametrycznej instytucji naukowej, a także do oceny indywidualnego dorobku naukowego pracowników.
W nauce, a szczególnie w naukach medycznych, w których duże znaczenie ma jak najszybsze przekazanie wyników badań, najważniejszym źródłem informacji są czasopisma naukowe. Olbrzymia i stale rosnąca ich liczba staje się wielkim problemem, ponieważ nikt nie jest w stanie dotrzeć na bieżąco do wszystkich
1KBN-Komitet Badań Naukowych; MNiI - Ministerstwo Nauki i Informatyzacji; MNiSW - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego
wartościowych doniesień, nawet z wąskiej dyscypliny naukowej. Zauważono zatem konieczność ich selekcji oraz dokonywania wyboru najważniejszych, mających największy wpływ na rozwój nauki.
Eugene Garfield, w artykule opublikowanym w “Science” w 1955 roku2, jako pierwszy zasygnalizował konieczność opracowania parametru oceny jakości czasopism naukowych.
Rankingi mogą być przydatne dla różnych grup użytkowników.
Oceną czasopism naukowych zainteresowani są:
Naukowcy - zobligowani do śledzenia publikacji ze swojej dziedziny, a nie są w stanie zapoznać się z artykułami we wszystkich czasopismach. Ważna jest dla nich informacja, gdzie mogą znaleźć najbardziej wartościowe doniesienia, a także w których czasopismach publikować, aby wyniki ich pracy naukowej zostały szybko zauważone.
Redakcje czasopism naukowych - rankingi czasopism pozwalają zorientować się jak oceniane są ich wydawnictwa oraz jakie muszą podjąć działania, aby podnieść ich znaczenie i punktację.
Instytucje odpowiedzialne za politykę naukową i finansowanie nauki - w Polsce Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji dawniej, obecnie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wykorzystują istniejące światowe rankingi, a także tworzą własne listy czasopism punktowanych oraz określają parametry oceny innych typów publikacji.
Biblioteki Naukowe - rankingi czasopism pomagają w podejmowaniu decyzji dotyczącej prenumeraty i wyboru najcenniejszych tytułów.
Cytowanie w nauce
Analiza cytowań jest ważnym zagadnieniem związanym z pomiarem wartości naukowej publikacji. Każdy naukowiec ma nadzieję, że efekty jego pracy naukowej zostaną zauważone i docenione przez innych. Dowodem takiego uznania jest zacytowanie opublikowanych wyników badań w pracach innych autorów. Cytowanie czyli powoływanie się autora publikacji w bibliografii załącznikowej na prace innych autorów, jako powszechna zasada zaczyna obowiązywać w XIX wieku, a w XX wieku staje się podstawowym przedmiotem badań bibliometrycznych. Za najbardziej wartościowe publikacje uznaje się te, które najczęściej cytują w swoich pracach inni autorzy.
Eugene Garfield zaproponował opracowywanie indeksów cytowań, które mogą stać się narzędziem pozwalającym badać wykorzystanie czasopisma poprzez cytowanie.
2 Eugene G a r f i e l d : Citation indexes for science. A new dimension in documentation through association of ideas. Science 1955 Nr 122 s.108-111
W 1958 roku założył w Filadelfii w USA Instytut Informacji Naukowej - Institute for Scientific Information (ISI). Obecnie stanowi on część Thomson Reuters Corporation.
Zadaniem ISI było i jest do dziś opracowywanie indeksów cytowań, na podstawie których powstają najważniejsze światowe rankingi czasopism naukowych i inne analizy bibliometryczne.
Pierwszy - Science Citation Index został opracowany w 1961 roku, a od 1963 roku ukazuje się regularnie. Powstaje w oparciu o najważniejsze światowe czasopisma z zakresu nauk technicznych, przyrodniczych, medycznych. Aktualnie obejmuje takie dyscypliny jak, m.in.: rolnictwo, biologia, chemia, informatyka, fizyka, medycyna.
Od 1973 roku ukazuje się kolejny indeks Social Science Citation Index z zakresu nauk społecznych, a od 1978 roku Art & Humanities Citation Index bazujący na czasopismach z zakresu nauk humanistycznych i sztuki. Początkowo indeksy cytowań ukazywały się w formie drukowanej, od 1988 roku publikowane były na dyskach optycznych, a od 1997 roku bazy cytowań udostępniane są online - obecnie jako pakiet Web of Science na platformie Web of Knowledge.
Indeksy cytowań umożliwiają opracowywanie szczegółowych analiz cytowań, ponieważ do każdego opisu bibliograficznego dołączony jest pełen wykaz bibliografii
Indeksy cytowań umożliwiają opracowywanie szczegółowych analiz cytowań, ponieważ do każdego opisu bibliograficznego dołączony jest pełen wykaz bibliografii