wizja konFliktowa
6. koniec kooperacji – rewitalizacja anarchistycznych ruchów antysystemowych
Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa bazuje na przekonaniu, że jednostki gorzej sytuowane zgodzą się na jego koncepcję sprawiedliwości jako „bezstronności”,
78 Marcin dacHTera
wskutek czego będą kooperować ze społeczeństwem. Owa akceptacja wspólnych zasad gry przez wszystkich członków społeczeństwa jest nazywana przez Rawlsa umową społeczną. Dla działania obecnego społeczeństwa, podobnie jak wszystkich wcześniejszych systemów, niezwykle ważna jest lojalność osób o niższym statusie w hierarchii, takich jak niektóre grupy etniczne, ale również w pewnych okresach młodzież i studenci. To, jak potrzebna jest dla funkcjonowania społeczeństwa lojalność tych grup, pokazują współczesne społeczeństwa zachodnie, a zwłaszcza społeczeństwo amerykańskie, w którym miały miejsce rebelie etniczne, ale także codzienne realia dzielnic niebezpiecznych, w których powszechny jest brak akcep-tacji porządku społecznego. Według Rawlsa społeczna świadomość istnienia osób zarabiających znacznie więcej od reszty może być powodem odrzucenia kooperacji klasowej, jeżeli z powodu tych wysokich zarobków pewnych osób lub grup nie wytwarzają się mechanizmy społeczne, pozwalające w przyszłości uniknąć takich rozpiętości majątkowych (Rawls 1994: 416).
Teoria systemu-świata sugeruje, że mechanizm budujący nierówności wpisa-ny jest w nowoczeswpisa-ny kapitalistyczwpisa-ny system-świat, stąd obecwpisa-ny trend rosnących nierówności majątkowych musi doprowadzić do zerwania Rawlsowskiej umowy społecznej mającej legitymizować systemy demokracji liberalnej. Oczywiście przy założeniu, iż państwa nie dokonają gwałtownego zwrotu ku realnej i skutecznej polityce redystrybucyjnej.
Stare ruchy antysystemowe planowały przejęcie władzy w państwie, by ko-rzystając z instrumentów instytucjonalnych, zmienić społeczeństwo w bardziej egalitarne, lecz – jak wiadomo – nie spełniły one swoich obietnic. Narodzin nowych antysystemowych ruchów społecznych można upatrywać w „światowej rewolucji”
1968 r. Był to okres przejściowy między starymi ruchami antysystemowymi a no-woczesnymi. Rebelia 1968 r. wybuchła na uniwersytetach, czyli w pewien sposób była powiązana z instytucjami systemu-świata. Nowoczesne ruchy antysystemowe, których kumulacją był ogólnoświatowy ruch Occupy, stanowią antytezę starych ruchów antysystemowych. Są zdecentralizowane, nie dążą do przejęcia władzy w państwie, nie mają związku z instytucjami „dawnego świata”. Jeden z wczesnych organizatorów protestów Occupy Wall Street, David Graeber, twierdzi, iż podstawą ideową ruchu jest myśl anarchistyczna. hasła ruchu Occupy miały silny kontekst kla-sowy – protestujący podkreślali, iż są częścią 99% społeczeństwa, przeciwstawiającą się władzy dominującego 1% populacji (Graber 2011). W tak wyartykułowanych hasłach widoczne jest ostre odejście od wizji partnerstwa klasowego. W oczach protestujących rosnące nierówności majątkowe delegitymizują demokrację liberalną, co skłania ich do przyjęcia wizji społeczeństwa konfliktu, w którym antagonistczne klasy walczą o polityczną supremację.
przyszłość sysTeMu-świaTa. wizja konfLikTowa 79
literatura Andersen R. (2011), Support for Democracy in Cross-national Perspective: The
Detri-mental Effect of Economic Inequality, Manuscript.
Arrighi G. (2003), Hegemony and antisystemic movements, http://www.reggen.org.br/mi- dia/documentos/hegemoniaemovimentosantisistemicos.pdf [10.01.2014].
Beetham D. (1991), The Legitimation of Power, Basingstoke: Macmillan.
Bell D. (1976), Cultural Contradictions of Capitalism, londyn: heinneman.
Bellah R., Madsen R., Sullivan W., Swidler A., Tipton S. (1985), Habits of the Heart: In- dividualism and Commitment in American Life, Nowy Jork: harper & Row.
Brzeziński Z. (2013), Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potęgi, Kraków:
Wyd. literackie.
Chilcote R. h. (1984), Theories of Development and Underdevelopment, Boulder: West- view.
Davies J. B., Sandstrom S., Shorrocks A., Wolff e. N. (2008), The World Distribution of Household Wealth, Discussion Paper No. 2008/03, helsinki, UNU-WIDeR.
etzioni A. (1994), The Spirit of Community, Nowy Jork: Touchstone.
Frémeaux N., Piketty T. (2013), Growing! Inequalities and their impacts in France, Coun- try Report for France.
Goldfrank W. (2000), Paradigm regained? The rules of Wallerstein’s world-system method,
„Journal of World System Research” 11(2): 150–194.
Grabka M., Frick J. (2009 ), Wealth inequality on the rise in Germany, ,,DIW Berlin We-ekly Report’’ 5(10): 62–73.
habermas J. (1975), Legitimation Crisis, Boston: Beacon Press.
Kitschelt h. (1992), The Formation of Party Systems in East Central Europe, „Politics and Society” 20: 7–50.
lipset M. (1959), Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Development, „American Political Science Review” 53: 69–105.
lipset M. (1960), Political Man: The Social Bases of Politics, Nowy Jork: Doubleday & Co.
Marks K., engels F. (1949), Dzieła wybrane, Warszawa: Książka i Wiedza.
Meltzer A., Richard S. (1981), A Rational Theory of the Size of Government, „The Journal of Political economy” 89(5): 914–927.
Milanovic B. (2012), Global Income Inequality by the Numbers: In History and Now An Overview, The World Bank Development Research Group, Poverty and Inequality Team.
Miller M., Newcomb P. (2012), The World’s 200 Richest People, http://www.bloomberg.
com/news/2012-11-01/the-world-s-200-richest-people.html [2.01.2013].
Muller N., Bucholz S. (2011), Wealth Inequality in Europe and the Delusive Egalitarianism of Scandinavian Countries, Bamberg: hans-Peter Blossfeld University of Bamberg.
O’Connor J. (1973), The Fiscal Crisis of the State, Nowy Jork: St. Martin’s Press.
OeCD (2011), Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising, http://dx.doi.org/10.17 87/9789264119536-en [13.01.2014].
80 Marcin dacHTera
Office for National Statistics (2012), South East has biggest share of the wealthiest house-holds, http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_289407.pdf [13.01.2014].
Putnam R. (1993), Making Democracy Work, Princeton: Princeton University Press.
Putnam R. (2000), Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Nowy Jork: Simon and Schuster.
Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Solt F. (2008), Economic Inequality and Democratic Political Engagement, „American Journal of Political Science” 52(1): 48–60.
Uslaner e. (2002), The Moral Foundations of Trust, Cambridge: Cambridge University Press.
Wallerstein I. (1974), The Modern World-System, t. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, Nowy Jork: Academic Press.
Wallerstein I. (1980), The Modern World-System, t. II: Mercantilism and the Consolidation of the European World Economy, 1600–1750, Nowy Jork: Academic Press.
Wallerstein I. (1988), The Modern World-System, t. III: The Second Era of Great Expansion of the Capitalist World Economy, 1730–1840, Nowy Jork: Academic Press.
Wallerstein I. (2000), Globalization or the age of transition? A long-term view on the tra- jectory of the world-system, „International Sociology” 15(2): 249–265.
Wallerstein I. (2001), Unthinking Social Science: The Limits of Nineteenth-Century Para- digms, Filadelfia: Temple University Press.
Wallerstein I. (2007), Analiza systemów-światów. Wprowadzenie, Warszawa: Wyd. Aka-demickie Dialog.
Wallerstein I. (2011), The Modern World-System, t. IV: Centrist Liberalism Triumphant, 1789–1914, Berkeley: University of California Press.
Weber M. (2002), Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa:
Wyd. Naukowe PWN.
Mariusz Baranowski
uniwersytet im. adama Mickiewicza w poznaniu instytut socjologii