Czego oczekujemy prowadząc badania użytkowników informacji? Przede wszystkim wiedzy na temat sposobów działania użytkownika informacji i możliwości wyjaśnienia dlaczego takie sposoby są stosowane. Narzędziem badawczym może być tu model działania użytkownika w którym dominującą pozycję uzyskuje cel działania a tym samym funkcja informacji. Zarówno uzyskiwanej jak i wytwarzanej. I oczywiście element kluczowy czyli świadomość informacyjna.
To świadomość informacyjna użytkownika modyfikuje czy wręcz konstruuje nowe funkcje informacyjne infrastruktury informacyjnej. Tu pojawia się problem techniczny.
Jak powinien wyglądać ten element modelu zachowań informacyjnych który obejmuje proces
86 uzyskiwania informacji. Inaczej mówiąc w jaki sposób dokonać operacjonalizacji tej części modelu?
Przypuszczalnie będzie on zawierał właściwości działań informacyjnych użytkownika informacji, a właściwościami mogą być: wykorzystywany typ źródła, częstotliwość korzystania, sposób rejestrowania wyników, hierarchia wartości źródeł, długotrwałość korzystania. To jest oczywiście tylko propozycja. Każdy badacz może mieć swój pomysł.
Istotne jest zapewne aby wskazane właściwości były względnie mierzalne.
Znacznie poważniejsze problemy sprawi określenie stanu świadomości informacyjnej użytkownika informacji. Przypuszczalnie badacz będzie dążył przede wszystkim do ustalenia motywów działania użytkownika informacji - które na ogół są niechętnie ujawniane. Jak to wszystko może wyglądać w praktyce? Załóżmy że model zostaje wyposażony w układ w którym celem głównym jest uzyskiwanie informacji bibliograficznej spełniającej funkcję formalną. Można przypuszczać że użytkownik będzie się tutaj kierował tematem, datą publikacji i ewentualnie nazwiskami autorów. Niewykluczone że będzie dążył do wysokiej kompletności.Natomiast może nie przywiązywać większej wagi do szczegółowej analizy treści.
Ale proces wyszukiwania informacji może nie różnić się od wyszukiwania w trakcie realizacji innych celów. W praktyce różnice mogą wystąpić jeśli idzie o narzędzia. Badacz szukający źródeł informacji po to aby upodobnić swoje dzieło do publikacji naukowej będzie być może wykorzystywał częściej narzędzia typu multiwyszukiwarki.
Badacz wykorzystujący źródła do celów porównawczych będzie raczej szukał ich w węższych obszarach. Poza tym wystąpi też być może różnica w częstotliwości korzystania z narzędzi informacyjnych. Badacz nastawiony na li tylko produkcję piśmienniczą będzie robił to być może wówczas kiedy będzie zmuszony publikować. Badacz prowadzący rzeczywiste badania będzie robił to zapewne systematycznie.
Co istotne - badacz mogący pozwolić sobie na publikowanie wyłącznie prac istotnych z punktu widzenia danej dyscypliny, prawdopodobnie z góry odrzuci znaczną część ukazującego się piśmiennictwa i ograniczy się wyłącznie do obszarów gdzie może spodziewać się prac wnoszących do dziedziny istotne wartości.
Zatem hipotetyczny model zachowania być może będzie obejmował typ narzędzi i częstotliwość ich wykorzystania. Istotną częścią modelu jest “świadomość informacyjna” która w znaczeniu ograniczonym do profesjonalnej działalności informacyjnej, może być traktowana jako zbiór przekonań i sposobów postrzegania infrastruktury informacyjnej, własnej aktywności informacyjnej, skłonności do podejmowania określonych działań informacyjnych, czasami wręcz uprzedzeń. Jest ona rozumiana w kontekście niniejszej pracy jako indywidualne wyobrażenie obszaru informacji w którym przychodzi działać badaczowi i
87 wyobrażenie działań informacyjnych, które wg badacza są niemożliwe, są zbędne, mogą być podjęte albo powinny być podjęte.
Rzecz jasna badacz nie zawsze działania uznane za możliwe czy konieczne podejmuje (np. występuje rozdźwięk między jego wyobrażeniami, a rzeczywistym działaniem np. z powodu braku czasu, lenistwa, chorób, braku dostępu do jakiegoś obszaru infrastruktury informacyjnej, lub niewiedzy czy braku umiejętności). Uwzględnienie świadomości informacyjnej w modelu zachowań użytkownika informacji sprawi najwięcej trudności badaczowi. Jej operacjonalizacja jest wyzwaniem badawczym samym w sobie.
Konkluzje
Czy w ogóle warto zajmować się zachowaniami użytkowników informacji? Z poznawczego punktu widzenia pewnie tak samo warto jak prowadzić wykopaliska archeologiczne czy badać atmosferę Marsa. Jednak z praktycznego punktu widzenia poznawanie zachowań użytkownika informacji i uwzględnianie jego świadomości informacyjnej nie ma raczej większego znaczenia. Czyli nie wpływa to na sposób funkcjonowania systemów informacyjnych.
Można co prawda oczekiwać, że na podstawie tej wiedzy modyfikacji ulegnie infrastruktura informacyjna. Choć trzeba pamiętać, że znaczna jej część jest obecnie skomercjalizowana. Niemniej ta część która znajduje się w rękach instytucji akademickich ma pewne możliwości modyfikacji. Między innymi poprzez ograniczanie produkcji piśmienniczej.
Niestety - opracowanie sposobu oceny pracy nauczycieli akademickich ograniczającego liczbę publikacji i a równocześnie podwyższającego ich wartość okazuje się niezmiernie trudne. A wręcz niemożliwe wydaje się wdrożenie tego sposobu.
Trzeba jednak podkreślić że zasygnalizowany tutaj problem jest bardzo ściśle związany z organizacją nauki finansowanej z budżetu państwa. To też powoduje, że jakiekolwiek zmiany w tym zakresie są trudne do wyobrażenia. Oczywiście w przypadku instytucji komercyjnych - jeśli badania służą osiąganiu zysków - problem ten właściwie nie występuje. Niemniej wydaje się, że obecna infrastruktura informacyjna obsługująca naukę jest bardzo nieefektywna jeśli bierze się pod uwagę interesy jej użytkowników. Ale tylko ich interesy. Bowiem producenci i dostawcy elementów tej infrastruktury, a także zatrudniony w niej personel tej nieefektywności nie odczuwają.
Powstawanie publikacji nie mających większej wartości naukowej wiąże się ze stratą czasu tych którzy zmuszeni są je tworzyć i tych którzy zmuszeni są je wykorzystywać. Poza tym publikacje te muszą być przetwarzane przez infrastrukturę informacyjną co obciąża
88 finansowo instytucje które ową infrastrukturę utrzymują. Tak jak wspomniano jest to jednak obszar uzyskiwania dochodów przez firmy komercyjne i równocześnie sfera zatrudniająca wiele osób (np. bibliotekarzy, redaktorów itp.).
Poza tym jest bardzo wątpliwe aby znaczna część użytkowników informacji była zainteresowana optymalizacją infrastruktury informacyjnej. Wprowadzane zmiany mogłyby zagrozić ich obecnej pozycji zawodowej, zwiększyć wymagania itp. A przecież osoby zatrudnione w sektorze nauki (szczególnie finansowanej ze środków publicznych) traktują często owe zatrudnienie jako pewną możliwość uzyskiwania środków koniecznych do utrzymania - tak jak to jest w innych zawodach.
Zatem zasygnalizowany tu problem ma głównie znaczenie poznawcze. Jakiekolwiek próby zmiany świadomości informacyjnej użytkowników i twórców informacji w systemie nauki akademickiej wydają się w praktyce nierealne.
Bibliografia
Górny, Mirosław; Głowacka, Ewa; Kisilowska, Małgorzata; Osiński, Zbigniew; Mechanisms of the Formation and Evolution of Personal Information Spaces in the Humanities. (2017) Poznań . Wydaw. Rys.
89 Katarzyna Papież-Pawełczak