Kontakt z językiem w sytuacjach nieformalnych

W badaniach nad przyswajaniem języka rozróżnia się zwykle naukę języka prowadzoną w formalnym otoczeniu (ang. foreign

lan-guage learning) oraz przyswajanie języka w sytuacjach nieformalnych (ang. foreign lanlan-guage acquisition). Choć wymiar, w jakim

przyswajanie języka w sytuacjach nieformalnych przekłada się na umiejętności uczniów jest dyskutowany, stanowi ono istotny przedmiot badań nad uwarunkowaniami kompetencji językowych (patrz omówienie w: Ellis, 2008). W odniesieniu do nastolatków wskazuje się szczególnie na istotną rolę środowiska medialnego w przyswajaniu języków. Kolejne badania, w tym Europejskie

ba-danie kompetencji językowych młodzieży (ESLC), potwierdzają pozytywny związek ekspozycji przez media na poziom

umiejętno-ści uczniów (Kuppens, 2010; KE, 2012).

Tymczasem polscy uczniowie nie mają wielu okazji do komunikacji w języku angielskim w życiu prywatnym. Polska znalazła się w grupie krajów, których uczniowie stosunkowo rzadko deklarowali kontakt z językiem angielskim w kontaktach z rodziną, znajo-mymi czy rodowitymi użytkownikami języka, i jednym z krajów, w których młodzież najrzadziej wyjeżdżała za granicę lub przyj-mowała u siebie zagranicznych gości (KE, 2012). Dane BUNJO potwierdzają, iż najczęstszą formę kontaktu z językiem angielskim młodzieży stanowią rozmowy za pośrednictwem Internetu (rysunek 13). Większość badanych gimnazjalistów (67%) deklarowa-ła kontakt z innymi osobami w języku angielskim w sieci, przy czym niemal co trzeci badany (29%) uczeń deklarował bardzo czę-sty kontakt – kilka razy w tygodniu. Biorąc pod uwagę okoliczności kontaktu z językiem angielskim przez media (por. rysunek 14), można przypuszczać, że dużą część tych rozmów uczniowie odbywają podczas gier komputerowych on-line. Około połowa pol-skich uczniów zdaje się mieć także regularny, choć niezbyt częsty, kontakt z przyjaciółmi – korespondencyjny lub bezpośredni. Na-tomiast kontakty z krewnymi i osobami anglojęzycznymi spotykanymi w miejscu zamieszkania deklarowane są przez gimnazjali-stów o wiele rzadziej.

Rysunek 13. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Jak często używasz języka angielskiego poza szkołą w następujący

spo-sób?” – część 1 (n = 3709–3715)

Poza przeglądaniem stron internetowych i graniem w gry komputerowe (w tym gry on-line) gimnazjaliści deklarowali również sto-sunkowo częstą styczność z językiem angielskim podczas oglądania anglojęzycznych filmów i programów telewizyjnych (rysunek

Rozmowa z osobami w miejscu zamieszkania 77 11 5 4 3

61 21 8 7 3 Rozmowa z krewnymi 51 20 9 10 10 Korespondencja z przyjaciółmi 49 39 7 4 2 Rozmowa z turystami 47 22 12 10 9 Rozmowa z przyjaciółmi 33 14 10 14 29

Rozmowa z ludźmi przez Internet

14). Większość uczniów (95%) ogląda anglojęzyczne filmy z polskimi podpisami co najmniej kilka razy w roku, a co drugi uczeń (49%) robi to co najmniej kilka razy w miesiącu. Anglojęzyczne programy telewizyjne zdają się cieszyć mniejszą popularnością, podobnie jak oglądanie filmów lub programów bez polskich napisów. Mimo wszystko co czwarty uczeń (26%) deklarował oglądanie filmów w oryginalnej wersji językowej co najmniej kilka razy w miesiącu. Natomiast udział uczniów deklarujących choćby sporadyczną lek-turę anglojęzycznych książek lub czasopism nie przekracza 40% gimnazjalistów.

Rysunek 14. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Jak często używasz języka angielskiego poza szkołą w następujący

spo-sób?” – część 2 (n = 3696–3725)

Należy podkreślić, że intensywność styczności z językiem angielskim jest zróżnicowana pośród różnych grup młodzieży ze wzglę-du na dostępność (przestrzenną czy finansową) danych form kontaktu. W stosunku do większości okoliczności sprzyjających pod-chwytywaniu języka – używania języka angielskiego do komunikacji między członkami rodziny, dostępu do anglojęzycznej li-teratury i czasopism, sieci towarzyskich kontaktów za granicą – rozsądne jest zakładać, że są one bardziej dostępne dla rodzin o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym. Potwierdzają to również deklaracje uczniów uczestniczących w badaniu BUNJO. Jak pokazują rysunki 15 i 16, uczniowie pochodzący z najbardziej uprzywilejowanych rodzin częściej niż ich koledzy z rodzin o

niż-szym statusie społecznym mają kontakt z językiem angielskim w życiu prywatnym. Różnice w udziałach uczniów deklarujących choćby sporadyczny kontakt z językiem angielskim w podanych okolicznościach są zauważalne i sięgają nawet około 20 punktów procentowych, jednak poza częstością rozmów z turystami nie są one drastyczne.

nigdy kilka razy w roku mniej więcej raz na miesiąc kilka razy w miesiącu kilka razy w tygodniu

32 27 16 14 12

Oglądanie filmów bez polskich napisów

5 16 19 32 27

Oglądanie filmów z polskimi napisami

47 21 12 11 9

Oglądanie programów TV bez polskich napisów

28 20 17 19 16

Oglądanie programów TV z polskimi napisami

19 14 12 17 38

Granie w gry komputerowe

64 19 8 5 3

Czytanie książek

60 19 10 6 5

Czytanie czasopism lub komiksów

13 14 13 19

Rysunek 15. Rozkład procentowy pozytywnych odpowiedzi (co najmniej kilka razy w roku) na pytanie: „Jak często używasz

języka angielskiego poza szkołą w następujący sposób?” ze względu na grupę kwartylową wskaźnika ESCS – część 1 (n = 3175)

Rysunek 16. Rozkład procentowy pozytywnych odpowiedzi (co najmniej kilka razy w roku) na pytanie: „Jak często używasz

języka angielskiego poza szkołą w następujący sposób?” ze względu na grupę kwartylową wskaźnika ESCS – część 2 (n = 3175)

29 18

Rozmowa z osobami w miejscu zamieszkania

42 31 Rozmowa z krewnymi 56 40 Korespondencja z przyjaciółmi 59 44 Rozmowa z przyjaciółmi 68 33 Rozmowa z turystami 72 56

Rozmowa z ludźmi przez Internet

I grupa kwartylowa ESCS IV grupa kwartylowa ESCS

I grupa kwartylowa ESCS IV grupa kwartylowa ESCS

49 51 62 74 78 81 94 96 24 28 41 66 56 75 75 91 Czytanie książek Czytanie czasopism lub komiksów Oglądanie programów TV bez polskich napisów Oglądanie programów TV z polskimi napisami Oglądanie filmów bez polskich napisów Granie w gry komputerowe Odwiedzanie stron internetowych Oglądanie filmów z polskimi napisami

Analizy przeprowadzone na danych dotyczących intensywności kontaktu z językiem angielskim uczniów uczestniczących w BUNJO wzmacniają przekonanie o istotnej roli ekspozycji na język przez media. Częstotliwość kontaktu z językiem angielskim przez filmy i programy telewizyjne, materiały pisane oraz treści zamieszczane w Internecie7 wyjaśniały 12% zmienności wyni-ków uczniów. Co ciekawe, pozytywny wpływ kontaktu przez filmy i programy telewizyjne dotyczył tylko materiałów bez napi-sów w języku polskim. Oglądanie filmów i programów telewizyjnych z polskim tłumaczeniem8, często polecane jako metoda wspierająca naukę języka, tłumaczyło zaledwie 1% wariancji wyników uczniów. Podobnie nie wykazano silnego związku wy-ników uczniów z kontaktem z językiem w kontaktach towarzyskich czy rodzinnych. Spośród kilku okoliczności używania języ-ka w kontaktach z innymi osobami – turystami, obcokrajowcami, krewnymi i przyjaciółmi – stosunkowo najsilniejszy związek z umiejętnościami uczniów wykazywały kontakty z rówieśnikami (korespondencja, osobiste rozmowy, komunikacja przez Inter-net)9. Tłumaczyły one jednak zaledwie 4% zmienności wyników. Warto przypomnieć, że podobne zależności wykazano w ana-lizach danych międzynarodowych badania ESLC, gdzie odnotowano wpływ na poziom kompetencji językowych uczniów kon-taktu z językiem obcym przez media, natomiast nie wykazano wpływu konkon-taktu w sytuacjach nieformalnych. Możliwe jednak, że w obu przypadkach trudności w udokumentowaniu wpływu na umiejętności językowe kontaktu z językiem w życiu osobi-stym uczniów związane są z małym zróżnicowaniem intensywności kontaktu w badanych populacjach.