Struktura kontaminacji leksykalnych
1.1. Kontaminacje wyrazowe 3
1.1.6. Kontaminacje mieszane (wyrazowo-graficzne)
Dany rodzaj kontaminacji tworzą neologizmy słowotwórcze z dodatkowym wy-odrębnieniem graficznym komponentów lub ich części. Zostały one zaliczone do kontaminacji wyrazowych i scharakteryzowane pod względem liczby i miej-sca usytuowania węzłów w podrozdziale 1.1. Kontaminacje wyrazowe. Grupa ta jednak należy do specyficznych ze względu na wyróżnienie graficzne, dlatego została wyodrębniona jako podtyp kontaminacji wyrazowych w celu dodatko-wego opisu z uwzględnieniem rodzaju kontaminujących komponentów oraz zakresu wyróżnienia. Jest ona „ogniwem” łączącym kontaminacje wyrazowe z graficznymi13, toteż została umieszczona pomiędzy nimi. Poniższe przykłady z kontekstem zostały już przytoczone, dlatego w tej części pracy zostaną przed-stawione z pominięciem kontekstu.
Poniżej zaprezentowano podział kontaminacji mieszanych w zależności od rodzaju kontaminujących komponentów oraz zakresu wyróżnienia gra-ficznego.
1.1.6.1. Kontaminacje wyrazu ze skrótem. Wyróżnienie graficzne skrótu АиФоризмы ‘aforyzmy gazety „Argumenty i Fakty”’ – АиФ + афоризмы.
АТТ
ЕГЭ
СТАТ (АиФ 33/11/1) – аттестат (świadectwo) + ЕГЭ (единый госу-дарственный экзамен – ‘państwowy egzamin maturalny w Rosji będący jed-nocześnie egzaminem wstępnym na studia’).13 Kontaminacje graficzne są również kontaminacjami wyrazowymi (zob. Ochmann 1997), wszak krzyżują się ze sobą dwa wyrazy, z których jeden (wyróżniony graficznie) jest homonimem zastępowanej przezeń cząstki drugiego komponentu. W niniejszym opracowaniu, o czym była już mowa, zostają one jednak wyod- rębnione w osobną grupę jako typ kontaminacji ze szczególną rolą zapisu.
[ПОЛНЫЙ] КОН
ПРО
ЛЬ (ТД 271/11/2) – контроль + ПРО (tarcza an-tyrakietowa).[Опять] объЕГЭрили (АиФ 33/11/1, 10) – объегорить (pot. okpić, okła-mać) + ЕГЭ (единый государственный экзамен – ‘państwowy egzamin matu-ralny w Rosji będący jednocześnie egzaminem wstępnym na studia’).
ПАСЕтовать: [ЕВРОПЕЙЦЫ] ПАСЕтовали [НА НЕПРОЗРАЧНОСТЬ]
(МК 257/11/3) – ПАСЕ (Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy) + посето-вать (pożalić się).
ПСВЕТЛЫЕ [НАМЕРЕНИЯ]. [ЦСКА уговаривает ПСВ продать напа-дающего Дриса Мертенса] (ТД 194/12/14) – ПСВ (‘holenderski klub sportowy
z siedzibą w Eindhoven’) + светлые (szlachetne).
СШАкалы («Война за нефть как верх политкорректности, или почему
я понимаю европарламентских геев», МК 63/11/3) – США (USA) + шакалы.
ТСЖулики: ТСЖуликов [переловили]? [Липовые товарищества ликви-дируют, но что будет вместо них?] (АиФ 29/12/45) – ТСЖ (Товарищество
собственников жилья – wspólnota mieszkaniowa) + жулики (oszuści).
AAAdieu (Polityka 3/12/9) – AAA (‘najwyższy poziom wiarygodności
kre-dytowej’) + adieu (z fr., pot. cześć, do widzenia, żegnaj).
CBAferzyści (FiM 18/14/1) – CBA (Centralne Biuro Antykorupcyjne)
+ afe-rzyści.
„FiM”-owe [koszulki] („Koszulkarstwo”, FiM 41/11/18) – „FiM” (gazeta
„Fak-ty i Mi„Fak-ty”) + firmowe.
FiMtastyczne [koszulki] („Koszulkarstwo”, FiM 41/11/18) – „FiM” (gazeta
„Fakty i Mity”) + fantastyczne.
kACTAstrofa (www.faktyimity.pl, 18.12.2012) – katastrofa + ACTA (pol.
‘umowa handlowa dotycząca zwalczania tzw. piractwa medialnego’).
KOMPRO-PIS (art. T. Lisa, http://wyborcza.pl, 27.12.2011) – kompromis
+ PiS (Prawo i Sprawiedliwość).
PiSlamiści (Tomasz M. Korczyński „Jeszcze o zaciekłej walce w „Tomasz Lis
na żywo””, http://tmk.salon24.pl, 28.12.2011) – PiS (Prawo i Sprawiedliwość) + islamiści (‘wyznawcy islamu’).
POlandia (opinia do art. „Rostowski: oto prawdziwy powód wystąpienia
Donalda Tuska”, http://wiadomości.onet.pl, 12.10.2012) – PO (Platforma Oby-watelska) + Poland (z ang.) + finalna część nazw państw typu Finlandia,
POlszewia (opinia do art. „Prokuratura pyta o ‘defragmentację’ TU-154M”,
http://wiadomości.onet.pl, 15.02.2011) – PO (Platforma Obywatelska) + Bol-szewia (‘o rządzie Donalda Tuska i „Platformy Obywatelskiej” jako kontynua-torach reżimu i komunistycznych metod działania z czasów PRL’).
POlszewickie (opinia do art. „Nie było kłótni między gen. Błasikiem,
a kapi-tanem TU-154?”, http://wiadomości.onet.pl, 28.02.2011) – PO (Platforma Oby-watelska) + bolszewickie (‘komunistyczne’).
RTWał (NIE 13/13/5) – RTV (‘abonament radiowo-telewizyjny’) + wał (pot., posp. ‘ktoś głupi, tępy, dający się nabierać’).
VATowanie [budżetu] (FTVN, 23.06.2009) – VAT (‘podatek od towarów
i usług doliczany do ich ceny’) + windowanie (‘zwiększanie cen, kosztów, pod-noszenie opłat, podatków’).
WWWkurzeni [na Acta] (http://wyborcza.pl, 23.01.2012) – WWW
(‘ogólno-światowa sieć internetowa’) + wkurzeni.
1.1.6.2. Kontaminacje dwóch wyrazów. Graficzne wyodrębnienie jednego z nich a. [Хочу] БАЛЛдеть! [Получил меньше 60 баллов – о вузе не мечтай?]
(АиФ 26/12/19) – балл (punkt) + балдеть (pot. ‘cieszyć się, mieć przyjemne
doznania’).
БЛОГое [ДЕЛО]. [Как власть добивается популярности в Интерне-те] (МК 255/11/4) – блог (blog ‘dziennik pisany w sieci’) + благой (zacny,
szlachetny).
Босс-дума. [Каждый депутат «ест» за 140 пенсионеров] (АиФ 28/12/13)
– босс (boss ‘szef’, tu: ‘człowiek wpływowy, biznesmen’) + Госдума (Duma Pań-stwowa).
[Пока] ВАНКУВЕРкаемся. [Что мешает России озолотиться?] (АиФ 7/10/50) – Ванкувер + кувыркаться (fikać koziołki, koziołkować).
ВДРЮГ, [КАК В СКАЗКЕ] (ТД 249/11/9) – вдруг + Дрю (Drew Barrymore). [КАКАЯ] ГАГАДОСТЬ (ТД 263/11/8) – [Леди] Гага + гадость (paskudztwo, świństwo).
ГастарБУХАЙтеры. [Нетрезвые мигранты стали нападать на прохо-жих] (АиФ 23/12/36) – гастарбайтеры (gastarbajterzy ‘emigranci zarobkowi’)
+ бухай (бухать pot. ‘pić alkohol’).
[Если опять] заНОСит ‘(АиФ 46/11/63) – заложить (zatkać, np. nos) + нос.
Ит-ОГО-ГО 2012. [Субъективно запомнившиеся объективные со-бытия года] (АиФ 52/13/4) – итог (bilans) + о-го-го (oho ho ‘wykrzyknik
wzmacniający wypowiedź, wyrażający najczęściej podziw, uznanie, zdziwie-nie’).
КавARTдак (МК 285/08/9) – кавардак (bałagan) + аrt (ang. sztuka,
arty-styczny). [Не выдержала] МАРАТфона (ТД 247/11/8) – Марат (Marat Baszarow) + марафон. МУльТНОЕ [дело]. [Что смотрят наши дети и почему у нас так и не по-явилось новых мультгероев?] (АиФ 48/11/64–65) – мутный (mętny, zamglo-ny) + мультик (kreskówka). НЕЧАЙЯННАЯ [ВСТРЕЧА] (ТД 16/12/2) – нечаянная (niespodziewana) + чай. НЯНЯ-технологии. [Как отправить цветы жизни в сад] (АиФ 32/11/1, 18) – няня + нано-технологии. «ОСТальгия» (АиФ 45/09/11) – ост (Ost – niem. wschód) + ностальгия. ПарацетаМОР. [Когда лечить грипп и простуду смертельно опасно] (АиФ 7/11/46) – парацетамол + мор (mór ‘zaraza, pomór’). ПОКЛУМИЛАСЬ (ТД 248/11/8) – поглумиться (poszydzić z kogo-czego, poznęcać się nad kim-czym) + Клум (Heidi Klum).
ПоКОЗАтельное [выступление] (ТД 257/11/3) – показательное (pokazo-we) + коза.
полисМЕНТ: [Что ждать от] полисМЕНТов? (АиФ 4/11/10) –
полис-мен (ang. policeman) + полис-мент (‘slangowe określenie rosyjskiego milicjanta’).
ПоттерЯННЫЕ [ОТ СЧАСТЬЯ] (Жизнь 7/12/3) – Поттер (Harry Potter)
+ потерянные (od: потеряться – stracić głowę).
ПРИГАВЛУБИЛА (ТД 43/12/3) – приголубила (przyhołubiła) + гав-(гав) (‘odgłos oznaczający szczekanie psa’).
ПРОТИВОСТОНЯНИЕ (ТД 10/12/14) – противостояние (konfrontacja) + няни (няня). ТАРИФметика. [Откуда в квиточках «страшные» цифры?] (АиФ 13/10/12) – тариф (taryfa) + арифметика. ТЕВЕСОМЫЙ [АРГУМЕНТ] (ТД 249/11/15) – Тевес (Carlos Tevez) + ве-сомый (ważki). Т-Р-Р-ЕВОЖНОЕ [СОСЕДСТВО] (ТД 16/12/3) – т-р-р (‘dźwięk motocy-kla’) + тревожное (niespokojne). УговАРИли (ТД 39/12/14) – уговорили (уговорить – namówić, nakłonić do czegoś) + Ари (Ari).
ФИЛЯнтроп [Киркоров] (ТД 263/11/8) – Филя (‘zdrobnienie od Филипп’) + филантроп. [КАКАЯ] ХУРАДОСТЬ! [«Спартак» выкупил хавбека «Шальке 04» Хосе Хурадо за € 11.000.000] (ТД 194/12/14) – Хурадо (Jose Jurado) + радость. ЦИРКонутая. [Обожаемая моя арена] (АиФ 33/10/18) – цирк + тронутая (stuknięta). [Не шашлык, а] ШИШлык! [«Оборудованные для пикников места», на
самом деле не оборудованы] (Аиф 21/10/21) – шиш (posp. figa z makiem, guzik
z pętelką) + шашлык.
eufo-Rio (FTVN, 19.02.2012) – euforia + Rio (‘skrót od Rio de Janeiro’). gospo-draka (FTVN, 19.07.2013) – gospodarka + draka.
off-ensywa (FTVN, 21.12.2010) – off (ang. wyłączony) + ofensywa.
Olimp-clusive (http://wyborcza.biz/biznes, 2.10.2013) – Olimp + all
in-clusive (‘system we współczesnym hotelarstwie, który zakłada, że w cenie wy-cieczki turystycznej mieści się wyżywienie i napoje, za które klient nie musi płacić’).
PędziGRAŚ: [POWRÓT] PędziGRASIA. [Rzecznik rządu jeździ na czer-wonym] (www.se.pl/multimedia/galeria, 1.02.2013) – pędziwiatr (pot. ‘człowiek
będący ciągle w ruchu, niestateczny, niestały, często postępujący bez zastano-wienia’) + Graś.
ross-mówki („W duecie z Lizą Minnelli”, Angora 52/11/59) – Ross
+ rozmów-ki.
tfu-tfu-sk (opinia do art. „Kontrowersyjne doniesienia na temat Wałęsy”,
http://wiadomości.onet.pl, 15.12.2012) – tfu-tfu (‘wyraz naśladujący odgłos splu-nięcia mający wyrażać wstręt lub odrazę’) + Tusk.
WPROSTytutka (NIE 24/13/1) – „Wprost” + prostytutka.
[Siejemy] zgroszenie! („Gazeta komputerowa” dodatek do GW, 19.03.2009, s. 2) – zgorszenie + grosze.
b. [Из] ВАршавина [в ДИКаньку]. [Чья сборная долетит до середины Днепра?] (АиФ 24/12/1) – Варшава + Аршавин (Andriej Arszawin).
HollyŁódzkie [Love Story] (EI 43/09/4) – hollywoodzkie + łódzkie.
SzymOnet [komentuje] (http://www.onet.pl, 16.11.2009) – Szymon
1.1.6.3. Kontaminacje dwóch wyrazów. Graficzne wyodrębnienie części jednego z nich
АЛИМЕНТарный [бой]. [Как заставить родителей помогать своим де-тям] (АиФ 26/10/13) – алименты + элементарный.
АтЛётные [деньги…]. [Куда уходят миллионы спортивных бюджетов]
(АиФ 19/10/61) – атлет (atleta, tu: sportowiec) + отлётные (odlatujące).
БЕРИЛЛИАНТ (ТД 260/11/15) – Бербатов (Dymitar Berbatow)
+ брил-лиант (brylant).
[Женская] БИОлогика (АиФ 3/12/33) – биология + логика.
[Надо крепко] заБАНить! (АиФ 52/08/52) – запарить (zaparować ‘długo parować kogoś w łaźni do wyczerpania, nieprzyjemnych konsekwencji’) + баня (łaźnia).
[ФРИСКЕ] ЗАДЖИГАЕТ (ТД 252/11/9) – зажигать (rozpalać) + Джиган (Dżygan).
ИностраШный [сон] (АиФ 39/09/2) – иностранный + страшный. МосДЫРстрой (АиФ 13/11/21) – Мосдорстрой (‘spółka zajmująca się
re-montem dróg’) + дыра. [Дела] МУЛЬТурные. [Какие мультфильмы мы увидим в ближайшем бу-дущем?] (АиФ 30/12/12) – мультфильм (film animowany) + культурные. ОЛИГАторы: [Жёны круче] ОЛИГАторов? [Июль оказался урожайным на сенсационные разводы] (АиФ 30/09/27) – олигарх + аллигатор. [ШНУР] ПОДКЕРЖАЛ[СБОРНУЮ]! (ТД 257/11/9) – поддержать
(pod-trzymać, poprzeć) + Кержаков (Aleksandr Kierżakow).
приХватизация: [И снова] приХватизация? [Зачем предприятия от-дают за бесценок] (АиФ 50/09/28) – прихватить (zabrać ze sobą) + привати-зация. ТуманноЁ [будущее] (www.rg.ru, 8.09.2011) – туманное (mgliste) + Ё-мо-биль (E-auto). ШОУфрения: [ДИТЯ] ШОУфрении (МК 32/11/10) – шоу-бизнес +
-фре-ния (‘ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek z chorobą psychiczną, np. циклофрения, олигофрения, шизофрения’).
doLODuj się [z Nestle Ice Cream] (TVN, 11.05.2012) – doładuj się (doładuj
telefon) + lody.
POP
WSTANIE ’44 („Fabryka przegranych”, www.wprost.pl, 19.09.2013) – popkultura (‘kultura masowa’) + powstanie.Prezydętka (NIE 3/10/2) – prezydentka + dętka (‘człowiek mało zorientowa-ny w jakiejś dziedzinie; ignorant’).
[Ksiądz po] seksach [w USA… ewangelizuje w Małopolsce!] (FiM 19/14/1) – saksy (pot. ‘okresowa praca zarobkowa za granicą’) + seks.
W powyższych grupach występują kontaminacje dwóch wyrazów oraz wy-razu ze skrótem. Wyróżnienie graficzne dotyczy całego komponentu z wyod-rębnieniem go w całości (КОН
ПРО
ЛЬ, AAAdieu, БЛОГое, WPROSTytutka)lub częściowo (АЛИМЕНТарный, doLODuj się), rzadziej poprzez pierwszą lite-rę (grupa 1.1.6.2.b – ВAршавина, HollyŁódzkie) czy też jedną litelite-rę wskazującą na kontaminację (иностраШный, приХватизация, туманноЁ, prezydętka, seksach). W grupie z wyodrębnieniem całego wyrazu (1.1.6.2.a) za takowy
uznane są też jego formy (ГастарБУХАЙтеры, ПРОТИВОСТОНЯНИЕ). Węzły kontaminacyjne występują w obrębie wyróżnionego elementu
(СШАка-лы, gospo-draka) (wyjątek иностраШный, БИОлогика, приХватизация, sek-sach), w jednym przypadku wykraczając poza wyróżnienie (ПОДКЕРЖАЛ).
Wśród kontaminacji mieszanych są też formacje bezwęzłowe (ЦИРКонутая,
ШОУфрения).
Przedstawiony materiał dowodzi, że kontaminacje wyrazowo-graficzne domi-nują w języku prasy rosyjskiej. Konstrukcje polskie w obydwu grupach, tj. w kon-taminacjach wyrazu ze skrótem i w konw kon-taminacjach dwóch wyrazów reprezen-tuje podobna liczba przykładów (z niewielką przewagą w grupie drugiej), co do formacji rosyjskich, to najmniej liczną grupą są kontaminacje wyrazu ze skrótem. Należy zauważyć, że w polskich przykładach kontaminacji ze skrótem pojawiają się nazwy dwóch wiodących partii politycznych – PO (Platforma Obywatelska) i PiS (Prawo i Sprawiedliwość) (PiSlamiści, POlszewia). W materiale rosyjskim nie odnotowano kontaminacji ze skrótami partii politycznych. W odróżnieniu od kontaminacji rosyjskich, w przykładach polskich (wyjąwszy skrzyżowania ze skrótowcami) rzadziej występuje wyróżnienie wyrazu czcionką (wielkość, kolor), częściej natomiast można w nich odnaleźć połączenie kontaminacji wyrazowej z dekompozycją (KOMPRO-PIS, off-ensywa, ross-mówki) (chociaż przykładów takich jest również bardzo niewiele).
Wydaje się, że neologizmy kontaminacyjne z dodatkowym wyróżnieniem graficznym (podobnie jak niżej kontaminacje czysto graficzne) są w szczególny sposób nastawione na efekt pragmatyczny (o czym już wspomniano wcześniej).
Poprzez wyróżnienie akcentują pewną część słowa, kierując na nią uwagę od-biorcy. Za pośrednictwem grafii autor wypowiedzi sygnalizuje jej ukryty cel – może nim być wywołanie efektu komicznego lub wyrażenie stosunku do opisy-wanej rzeczywistości i jej ocena. Jest to w istocie kreowanie rzeczywistości przez nadawcę komunikatu z zamiarem „sprzedania” jej własnej wizji odbiorcy.
1.1.7. Wnioski
Kontaminaje wyrazowe stanowiące materiał praktyczny niniejszej rozprawy są efektem skrzyżownia się dwóch, rzadziej trzech (феномент, Euroobrona,
Tuska-nia), a bardzo rzadko czterech wyrazów (Grexit), często z dodatkowym
wyróż-nieniem graficznym (полисМЕНТ, ПРИГАВЛУБИЛА, prezydętka). Podstawą
ich klasyfikacji było wyróżnienie tzw. węzła kontaminacyjnego. Pod względem liczby i usytuowania węzłów kontaminacje te podzielono na jednowęzłowe z węzłem w nagłosie (Мумуфикация, DUŚPASTERZ), śródgłosie (ПОМОГАГА,
Dobraniak) i wygłosie (ГАЗИФИКЦИЯ, Czary-gary) oraz wielowęzłowe (дау-нецкие, Komoruski). W grupie tej wyróżniono też kontaminacje bez wspólnej
części krzyżujących się wyrazów, czyli kontaminacje z węzłem zerowym
(ЦИР-Конутая, gejdar). Do kontaminacji wyrazowych zostało zaliczone także
roz-winięcie skrótu (ЖИЛИЩНО-КОММУНАЛЬНЫЕ ХИТРОСТИ, Centralna
Karuzela Egzaminacyjna) oraz kontaminacja skrótów (jeden przykład
z pol-skiej prasy – PZPO). Węzły kontaminacyjne zostały tu zaznaczone, podobnie jak w pozostałych grupach kontaminacji.
Ogólnie poddano analizie ok. 250 kontaminacji wyrazowych. Najwięcej przykładów stanowią kontaminacje jednowęzłowe, w tym z węzłem w śródgłosie (w liczbie porównywalnej w obu językach). Najmniej jest kontaminacji z węzłem zerowym, ale ich obecność w języku świadczy o zasadnym uznaniu tego typu kontaminacji.
Niewielką przewagę liczebną odnotowano wśród przykładów polskich, przede wszystkim w kontaminacjach jednowęzłowych z węzłem w wygłosie, z węzłem ze-rowym oraz w rozwinięciu skrótu. Można na tej podstawie przypuszczać, iż konta-minacje wyrazowe są znacznie częstszym zabiegiem słowotwórczym, semantycz-nym i pragmatyczsemantycz-nym w języku prasy rosyjskiej (głównego źródła przykładów rosyjskich), w porównaniu z językiem polskiej publicystyki (jednego ze źródeł polskiego materiału). Kontaminacje te są tworzone w określonym celu i intencji. Cel pragmatyczny szczególnie zaznacza się w kontaminacjach słowotwórczych
z dodatkową wizualizacją. Tego typu okazjonalizmy pochodzą głównie z prasy ro-syjskiej (ponad 50 jednostek). Najchętniej stosowanym w nich wyróżnieniem jest wielkość i kolor czcionki. Polskich przykładów kontaminacji wyrazowo-graficz-nych jest mniej (ok. 30). Wyróżnienie graficzne najczęściej dotyczy w nich skrótu (wielkość czcionki), chociaż są też kontaminacje z dodatkową dekompozycją.