Kontekst - Umiędzynarodowienie badań naukowych i widzialność polskiej nauki w świecie

Umiędzynarodowienie: makropoziom kraju i mezopoziom uczelni

Do analizy stopnia umiędzynarodowienia polskich badań naukowych oraz widzial-ności polskiej nauki w świecie niezwykle przydatne są trzy podstawowe poziomy:

poziom międzynarodowy, poziom instytucjonalny oraz poziom jednostkowy (czyli odpowiednio poziomy makro, mezo i mikro, czyli państwo, instytucja i naukowiec).

W analizach dotyczących krajów i instytucji będziemy posługiwać się w niniej-szym opracowaniu danymi bibliometrycznymi uzyskanymi z międzynarodowej

10 Marek Kwiek

bazy Scopus oraz SciVal¹. Zakresem czasowym, do którego będziemy się odwo-ływać, są lata 2007–2017. Natomiast w analizach dotyczących mikropoziomu poszczególnych naukowców będziemy odwoływać się do szeroko zakrojonych badań ankietowych, które przeprowadzono na próbie ponad 33 000 naukowców zatrudnionych w sektorze akademickim (i do uzyskanych w ten sposób 3 703 ankiet). Badanie stopnia umiędzynarodowienia polskiej kadry akademickiej jest zatem w proponowanym ujęciu badaniem wielopoziomowym zgodnie z zało-żeniem, że poszczególni naukowcy pracują w instytucjach akademickich, które z kolei są zlokalizowane w Polsce.

W sposób niezwykle skrótowy porównamy zatem poniżej umiędzynarodo-wienie polskiej nauki w stosunku do umiędzynarodowienia nauki w krajach Unii Europejskiej (EU 28), w stosunku do jej umiędzynarodowienia w najważniejszych grupach państw Unii Europejskiej (EU 15 oraz EU 13), a jedną wybraną polską instytucję (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie) porównamy krótko z wybranymi instytucjami akademickimi w Europie. Porównywane instytucje można uznać za tzw. instytucje flagowe, a metodologia ich wyboru została oparta na bibliome-trycznych danych Rankingu Lejdejskiego 2018 w jednym wymiarze: procentowy udział artykułów o najwyższym poziomie cytowalności (górny 1 %) autorstwa naukowców afiliowanych do danej instytucji w całkowitej liczbie publikacji tej instytucji indeksowanych w bazie Scopus.

Poziom współpracy międzynarodowej został poddany analizie w kontekście trzech innych typów współpracy: współpracy krajowej (publikacje naukowe, któ-rych wszyscy autorzy są afiliowani w co najmniej dwóch instytucjach w tym samym kraju), współpracy instytucjonalnej (publikacje naukowe, których wszyscy autorzy są afiliowani w tej samej instytucji w tym samym kraju) oraz braku współpracy (publikacje naukowe jednoautorskie, w których autorzy są afiliowani w jednej instytucji – w naszym przypadku krajem odniesienia jest Polska). Cztery typy współpracy w badaniach naukowych wyczerpują wszystkie jej warianty, co ozna-cza, że jeśli zsumujemy liczbę publikacji powstałych w ramach współpracy mię-dzynarodowej, współpracy krajowej, współpracy instytucjonalnej oraz publikacji powstałych bez żadnej współpracy, czyli publikacji jednoautorskich, to otrzymamy wszystkie publikacje, które powstały na danym poziomie analizy (czyli w danym kraju czy w danej instytucji akademickiej). Jeśli zatem rośnie poziom jednego typu współpracy w badaniach naukowych, to automatycznie spada zsumowany poziom jej trzech pozostałych typów. Nas jednak najbardziej interesuje w niniejszym opracowaniu współpraca międzynarodowa – rozumiana jako publikacje pisane we współautorstwie z naukowcami afiliowanymi za granicą.

1 Dane zostały pobrane w dniach 10–12 stycznia 2019 roku.

Umiędzynarodowienie badań naukowych i widzialność polskiej nauki w świecie 11 Rysunek 1. Udział publikacji międzynarodowych w całości publikacji za 2007 rok

(w %, skala intensywności podana na rysunku)

Rysunek 2. Udział publikacji międzynarodowych w całości publikacji za rok 2017 (w %, skala intensywności podana na rysunku)

12 Marek Kwiek

Rysunek 3. Udział publikacji krajowych w całości publikacji za rok 2007 (w %, skala intensywności podana na rysunku)

Rysunek 4. Udział publikacji krajowych w całości publikacji za rok 2017 (w %, skala intensywności podana na rysunku)

Umiędzynarodowienie badań naukowych i widzialność polskiej nauki w świecie 13 Pierwsze dwa rysunki (Rysunek 1 i Rysunek 2) pokazują skalę zmian w umię-dzynarodowieniu badań naukowych – ujmowanym w raporcie jako procentowy udział publikacji pisanych w ramach współpracy międzynarodowej w stosunku do wszystkich publikacji indeksowanych w bazie Scopus – w analizowanym okresie 2007–2017. We wszystkich analizowanych krajach rośnie poziom umiędzynaro-dowienia, co wyraźnie widać po rosnącej intensywności kolorów. Tylko w dwóch krajach intensywność ta pozostaje na tym samym poziomie – to Polska i Rumunia, przy czym zarówno w 2007 roku, jak i dekadę później poziom ten dla Polski jest najniższy spośród wszystkich analizowanych krajów europejskich (w roku 2007 wynosił 30.1%, a w roku 2017 – 34.7%, a więc nieznacznie wzrósł). Jednocześnie kolejne dwa rysunki (Rysunek 3 i Rysunek 4) pokazują, że tylko w Polsce i Rumunii udział publikacji pisanych we współpracy krajowej w całości publikacji pozostaje na niemal niezmienionym poziomie; w pozostałych krajach Europy, jak pokazują zmiany w intensywności koloru, udział ten w ostatniej dekadzie systematycznie się zmniejsza.

Analiza poziomu umiędzynarodowienia polskiej nauki w ujęciu czasowym (Tabela 1) – zmiany procentowe w latach 2007–2017 – pokazuje niemal cał-kowitą nieskuteczność wprowadzanych przez ostatnią dekadę reform szkolnic-twa wyższego w wybranym przez nas w wymiarze umiędzynarodowienia badań.

Można powiedzieć, że z perspektywy krajowej struktura publikacji indeksowa-nych w międzynarodowych bazach nauki (tutaj jest nią Scopus, jednak moż-na założyć, że obraz prezentowany w oparciu o bazę Web of Science nie byłby znacząco odmienny) pozostaje niemal niezmieniona pomimo tego, że umiędzy-narodowienie badań było jednym z najważniejszych elementów przeprowadza- nych reform.

Jak się okazuje, system bodźców i zachęt na poziomie indywidualnym i na po-ziomie instytucjonalnym okazał się niemal całkowicie nieskuteczny. To niezwykle intrygujący wniosek, zwłaszcza w kontekście powstania w 2009 roku i późniejszej działalności Narodowego Centrum Nauki. Nowy sposób dystrybucji środków na badania nie spowodował spodziewanych zmian w strukturze publikacji nauko-wych lub zmiany te następują niezwykle powoli. Polska była dekadę temu i jest dzisiaj na tym samym, ostatnim miejscu w Unii Europejskiej. Można założyć, że do porażki polityki naukowej w tym zakresie przyczynił się niski poziom nakła-dów na akademickie badania naukowe: radykalna zmiana zarządzania środkami na badania nie szła w parze z równie radykalną zmianą poziomu finansowania nauki akademickiej (zob. Kwiek 2017b i Kwiek 2015e).

Poziom współpracy międzynarodowej warto analizować w dwóch przekrojach:

ilościowym i procentowym – i w obydwu Polska wypada niezwykle skromnie.

W roku 2007 liczba publikacji napisanych we współpracy międzynarodowej

14 Marek Kwiek

wyniosła 5 662, natomiast w roku 2017 liczba ta wzrosła do 11 187 (Tabela 5;

abstrahujemy tu od zmian liczby indeksowanych czasopism, ponieważ zaj-mujemy się trendami w Polsce i innych krajach europejskich, a nie szczegó-łowymi danymi). Polską naukę cechuje niezwykle wysoki poziom współpracy krajowej w badaniach naukowych (19.6% w 2017 roku, poziom porównywal-ny jedynie z Włochami i Francją, przy czym w obydwu tych krajach poziom współpracy krajowej spada, a w Polsce w analizowanym okresie wzrósł z 16.4%

w 2007 roku, zob. Tabela 2). Polska jest jednocześnie jedynym krajem w Eu-ropie, w którym poziom ten wzrósł w sposób wyraźny; w kilku innych kra-jach wzrost ten był minimalny, a w olbrzymiej większości krajów nastąpił jego spadek.

Polską naukę cechuje również niezwykle wysoki poziom współpracy insty-tucjonalnej w badaniach naukowych, co oznacza publikowanie prac przez au-torów, których afiliacja ogranicza się do tej samej instytucji. W 2017 roku tylko w pięciu krajach europejskich poziom ten przekraczał 30%, przy czym tylko dwa z nich można uznać za duże i średnie systemy nauki (Polska i Rumunia, a pozostałe trzy to małe systemy Chorwacji, Litwy i Słowacji). Dla Polski poziom ten wynosi 34.1% i jest niższy niż dla Chorwacji (37.8%) i Litwy (38% – zob.

Tabela 3).

Udział publikacji jednoautorskich (czyli brak współpracy w badaniach na-ukowych w ujęciu czterech typów współpracy) dla Polski pozostaje na śred-nim poziomie charakterystycznym dla nowych krajów członkowskich UE i zmniejszył się w analizowanym okresie z 14.5% do 11.6%. Większość kra-jów EU 13 w 2017 roku prezentowała poziom braku współpracy w przedziale 9–12% (oprócz Litwy i Łotwy – poziom niższy oraz Malty i Słowenii – poziom wyższy). Natomiast dla krajów UE 15 poziom ten był wyraźnie niższy (zob.

Tabela 4). Tabele 1–4 przedstawiają zmiany w czasie w ujęciu procentowym dla poszczególnych typów współpracy w nauce dla 28 krajów UE oraz dla Chin i Stanów Zjednoczonych (dla lat 2007–2017). Natomiast Tabela 5 pokazuje liczbę publikacji napisanych w ramach współpracy międzynarodowej w tych samych krajach w tym samym okresie. Bardziej szczegółowe analizy można przeprowadzić na zdezagregowanym poziomie obszarów nauki (Fields of Science w ramach klasyfikacji używanej przez OECD lub w ramach 44 kategorii ASCJ, All Science Journal Classification, używanych przez bazę Scopus). Analizy te pokazują duże międzydziedzinowe zróżnicowanie w ramach polskiej nauki (zob. Tabela 6).

Tabela 1. Współpraca międzynarodowa w badaniach naukowych w latach 2007–2017 (w %) Średnia 2007–201720072008200920102011201220132014201520162017 Austria62.955.957.158.160.560.762.863.764.365.767.468.2 Belgia62.355.556.457.759.360.660.961.663.966.367.668.6 Bułgaria48.75048.847.347.247.645.545.547.648.852.354.9 Chiny18.213.113.914.915.916.917.317.918.820.121.122.2 Chorwacja35.927.528.429.531.331.634.835.739.441.944.143.2 Cypr66.664.665.662.569.565.968.264.165.269.86965.4 Rep. Czeska43.94040.441.541.440.541.94345.646.446.749 Dania58.953.854.355.556.355.957.358.359.161.563.764.4 Estonia5645.648.646.449.351.855.757.157.560.263.863.3 EU 28 38.533.734.335.13636.337.238.239.941.54344.4 Finlandia55.648.548.749.851.852.154.856.457.560.261.463.1 Francja52.246.547.148.749.349.650.95253.755.757.158.8 Niemcy50.144.845.847.448.648.749.250.451.252.653.754.7 Grecja44.435.635.737.238.340.543.545.849.151.853.355.2 Węgry50.146.244.64748.348.150.151.250.652.355.254.2 Irlandia55.648.551.751.452.15153.854.857.359.561.862.6 Włochy43.937.93939.541.242.142.843.445.24748.649.8 Łotwa46.355.546.540.936.13738.540.546.44853.758.6 Litwa36.932.628.429.628.731.63536.738.741.54548.8 Luksemburg78.17772.676.97772.278.677.577.580.57981.6 Malta55.156.644.646.248.953.453.451.757.958.161.457.2 Holandia56.148.649.550.652.152.955.556.258.360.26263.5 Polska30.330.128.229.428.928.228.529.330.430.732.634.7 Portugalia52.648.549.349.749.550.251.151.552.55456.657.8 Rumunia33.436.925.228.529.228.93132.735.93639.439.4 Słowacja4748.246.648.146.546.84844.344.646.94849.2 Słowenia45.639.540.54242.342.246.145.545.949.250.851.7 Hiszpania43.636.737.838.940.641.342.443.445.447.348.949.5 Szwecja58.651.752.753.755.556.65858.559.562.164.264.9 Wielka Brytania51.142.244.545.84747.649.450.753.95657.959.8 USA33.727.92929.630.531.132.73435.837.539.140

Tabela 2. Współpraca krajowa w badaniach naukowych w latach 2007–2017 (w %) Średnia 2007–201720072008200920102011201220132014201520162017 Austria6.37.27.16.76.56.76.36.46.15.95.85.8 Belgia7.78.17.98.18.17.98.17.77.37.377.2 Bułgaria10.67.99.510.110.910.910.312.511.111.610.99.9 Chiny29.428.228.428.428.529.429.629.629.629.53030.2 Chorwacja8.18.58.68.68.49.18.57.97.47.27.87.6 Cypr2.80.81.31.822.53.43.24.72.62.83.4 Rep. Czeska13.614.414.115.314.71413.914.313.112.612.612.5 Dania9.610.810.29.810.310.39.99.49.39.19.28.7 Estonia5.77.58.56.75.56.165.16.154.74.3 EU 28 19.219.419.41919.219.419.519.419.219.21918.9 Finlandia13.61616.615.315.414.614.113.212.111.81211.3 Francja26.226.627.426.226.626.826.926.625.925.825.224.6 Niemcy13.112.41312.613.313.413.513.313.313.212.913.2 Grecja14.616.716.615.41515.114.514.214.113.513.313 Węgry11.512.112.411.411.61111.710.911.311.611.710.9 Irlandia98.78.38.89.59.69.18.98.88.88.69.2 Włochy20.622.421.320.320.520.520.720.720.620.319.819.9 Łotwa9.37.27.97.49.69.31011.611.898.68.5 Litwa5.85.16.77.97.26.85.25.85.954.54.8 Luksemburg0.51.10.30.20.60.30.50.30.60.51.10.3 Malta0.10.900.600000000 Holandia14.315.115.214.914.615.214.714.31413.813.513 Polska17.416.41615.8161616.717.117.918.819.119.6 Portugalia16.315.416.316.316.41617.116.617.116.315.815.3 Rumunia13.5131211.913.612.711.112.313.415.615.315.6 Słowacja910.28.910.28.68.98.48.98.79.28.69.4 Słowenia8.499.59.48.88.588.28.47.38.17.9 Hiszpania1919.319.719.319.620.119.819.218.718.217.717.7 Szwecja10.811.611.411.110.911.210.811.210.310.49.910.4 Wielka Brytania14.315.915.414.814.414.514.514.413.913.813.713.2 USA23.623.82423.423.223.423.423.323.823.723.723.7

Tabela 3. Współpraca instytucjonalna w badaniach naukowych w latach 2007–2017 (w %) Średnia 2007–201720072008200920102011201220132014201520162017 Austria232826.926.224.624.722.922.222.121.419.719.3 Belgia23.529.328.527.426.124.423.823.222.120.819.818.8 Bułgaria29.33129.930.230.429.531.430.731.128.22624.3 Chiny49.755.154.353.552.550.75049.64948.346.945.4 Chorwacja44.351.849.850.449.94844.943.841.238.637.737.8 Cypr18.321.418.521.414.617.316.518.61816.518.321 Republika Czeska31.93433.632.733.334.5333231.230.930.628.8 Dania24.226.826.926.125.625.225.225.324.722.721.420.9 Estonia27.635.932.934.533.229.927.826.726.424.222.221.8 EU 28 30.634.333.633.432.731.931.130.329.428.527.626.5 Finlandia22.627.125.925.824.423.822.722.322.320.719.418.5 Francja11.815.814.714.313.412.811.711.110.69.89.38.4 Niemcy27.9323130.22928.928.427.626.725.925.324.2 Grecja33.940.539.94038.636.93432.930.128.727.526 Węgry25.627.327.426.12625.825.625.626.224.823.324.5 Irlandia26.732.229.93029.529.828.427.525.323.721.620.7 Włochy28.732.432.632.631.43029.128.727.326.225.224.2 Łotwa34.127.233.539.138.740.540.939.131.834.727.326.2 Litwa4546.147.647.649.648.946.846.243.143.141.338.3 Luksemburg1314.117.815.512.71712.714.212.611.7129.9 Malta28.220.837.632.728.729.426.929.727.226.528.526.5 Holandia23.428.728.227.526.62523.52321.520.519.318.6 Polska37.738.538.939.139.339.239.338.537.137.23634.1 Portugalia25.42927.627.327.627.225.726.424.824.522.422.1 Rumunia37.835.744.941.642.241.340.237.635.834.833.932.9 Słowacja3329.430.829.833.732.232.834.936.834.533.131.5 Słowenia32.836.637.236.136.636.432.331.63231.328.827.1 Hiszpania30.337.535.434.933.331.430.229.228.327.226.525.7 Szwecja22.727.82725.624.223.223.122.622.720.619.518.6 Wielka Brytania20.525.524.323.823.522.321.320.118.717.616.515.6 USA30.633.7333332.732.231.530.629.328.527.526.9

Tabela 4. Brak współpracy w badaniach naukowych (publikacje jednoautorskie) w latach 2007–2017 (w %)

Średnia 2007–20072008200920102011201220132014201520162017 2017 7.89998.47.98.17.77.67.176.7Austria Belgia6.67.17.36.86.57.17.37.56.85.55.65.4 11.411.111.812.311.411.912.811.210.211.310.710.9Bułgaria Chiny2.93.73.53.43.33.23.23.22.82.32.32.3 11.712.213.211.410.411.311.912.61212.310.411.3Chorwacja Cypr12.313.114.414.21414.31214.212.211.19.910.1 10.611.611.810.610.511.111.110.710.110.110.19.7Rep. Czeska Dania7.38.58.68.67.88.67.676.86.85.86 10.8111012.411.912.110.511.11010.79.210.6Estonia EU 28 11.712.712.612.512.112.512.212.111.510.810.410.2 88.38.88.98.29.28.2887.17.17Finlandia Francja9.911.110.610.610.610.810.510.39.88.78.38.2 8.910.710.29.79.198.98.78.88.387.9Niemcy Grecja7.17.37.87.58.27.6876.865.85.8 12.814.415.615.514.115.112.712.311.911.29.710.3Węgry 8.910.610.19.88.99.68.88.88.58.187.6Irlandia 77.47.27.677.57.37.36.96.56.46.1Włochy 10.210.11212.515.813.110.68.8108.29.76.7Łotwa Litwa12.416.217.31514.512.71311.312.310.49.28.1 8.47.89.27.49.610.58.289.37.37.98.1Luksemburg Malta16.621.717.820.122.317.219.718.614.715.41016.4 6.27.67.276.76.96.36.46.15.55.14.9Holandia Polska14.514.916.915.715.916.715.615.114.613.312.411.6 5.87.26.96.76.46.56.25.55.55.25.24.9Portugalia Rumunia15.314.41818.115.117.117.717.414.913.611.512.1 1112.113.711.911.312.110.711.99.99.410.39.9Słowacja Słowenia13.214.912.812.512.312.913.614.813.612.312.313.2 7.26.46.96.76.47.27.68.17.67.36.97Hiszpania Szwecja7.98.88.99.69.49.18.17.77.56.96.46.1 14.216.515.815.615.215.614.914.813.512.611.911.4Wielka Brytania USA12.114.614.11413.613.212.512.111.210.49.89.4

Tabela 5. Publikacje napisane we współpracy międzynarodowej w latach 2007–2017 Suma 2007 – 201720072008200920102011201220132014201520162017 Austria95 7925 6746 1646 6757 2227 9848 6519 49310 14310 71011 45111 625 Belgia135 4918 2138 9299 69810 30511 35112 03713 33414 54215 31515 67716 090 Bułgaria15 1441 2351 2571 3981 2251 2401 2791 3981 4091 4281 5801 695 Chiny588 08723 04527 13332 23236 14242 24748 17057 77866 97475 60084 50794 259 Chorwacja16 5697938851 1131 2271 4501 5981 6511 7831 8972 0472 125 Cypr7 9513263984965926387458118059271 0441 169 Republika Czeska60 5013 4593 7074 0444 3234 6595 1015 7316 6067 2347 5378 100 Dania99 0495 4755 9026 4417 1067 8008 7019 68910 82111 74012 41812 956 Estonia10 5315095365867068299561 1101 1921 2601 4081 439 EU 28 2 193 504138 822148 702162 043168 451181 515194 036214 625229 385240 750253 065262 110 Finlandia74 4824 6964 8795 2995 5345 9646 5377 2027 9248 5098 8129 126 Francja419 15227 52629 83232 63333 31235 39837 43940 89343 08244 47246 75247 813 Niemcy565 40437 40839 26042 92844 70947 96951 00755 27558 10460 70763 15464 883 Grecja56 4393 6373 8364 3354 3644 7015 0695 4785 9786 1036 4586 480 Węgry38 6892 6722 7002 9752 9453 3113 5703 7063 9534 1104 3774 370 Irlandia47 9312 6413 1183 5183 9074 0974 2644 6585 0955 1505 6405 843 Włochy297 90818 08719 55721 17422 07624 09925 96429 23531 61933 61735 64736 833 Łotwa4 030231241243230273294379412487591649 Litwa9 2515135665915887058018339991 1131 2121 330 Luksemburg6 779207269363393481584737902907943993 Malta1 72360707492109157164213237269278 Holandia218 81312 94813 82115 51416 78818 05320 18521 91223 25824 32325 62026 391 Polska87 5095 6625 8026 3636 3626 7037 3828 4169 1279 76710 73811 187 Portugalia72 6863 4444 0914 6184 9865 7646 5367 5488 1978 5639 3519 588 Rumunia28 6597539261 9402 2522 5062 8133 2913 3643 5263 6823 606 Słowacja21 5621 3751 4911 5471 5441 7551 8821 9772 2192 3812 6742 717 Słowenia20 0831 1261 2821 4241 4491 7031 9162 0272 1042 2982 3542 400 Hiszpania270 49314 72616 52218 48520 16022 49324 61927 21629 39530 61232 61733 648 Szwecja156 7639 6669 99811 00311 72412 63913 81415 19316 42017 75718 92519 624 Wielka Brytania627 61439 05741 78845 39847 37650 49154 22660 95965 67470 39574 42377 827 USA1 437 62191 44298 020104 687110 001118 887127 742140 912150 679158 521165 367171 363

Rysunek 5. Publikacje napisane we współpracy międzynarodowej w latach 2007–2017

Tabela 6. Publikacje napisane we współpracy międzynarodowej (dziedziny nauki) w latach 2007–2017 Inżynieria i technikaNauki humani- styczneNauki medyczneNauki przyrod- niczeNauki społeczneNauki rolnicze 200720172007201720072017200720172007201720072017 Austria1 0482 155541862 1754 1714 0357 6863451 1394311 004 Belgia1 4502 9831323733 2776 5195 69410 0216931 8717431 592 Bułgaria35943113152344311 0611 254389261152 Chiny7 74738 5361567125 17319 38818 67273 6561 0266 5381 5336 539 Chorwacja18342712452156565941 3864020384264 Cypr862196425138323771063215984 Republika Czeska8491 98620939252 0742 9466 13885590274847 Dania6942 189802232 4505 4593 7677 8143601 3786461 358 Estonia762379461723963851 0093816354160 EU 28 28 13461 6001 9275 48046 22484 325102 490175 15010 26030 62411 71023 877 Finlandia8571 961561861 7493 1063 3725 9163541 171410848 Francja6 29911 7102848007 50913 30122 16935 1381 2553 7482 3004 037 Niemcy7 86513 9703471 12211 97520 53228 63545 6591 8505 8532 4845 007 Grecja8281 466361301 2892 3282 5714 100246673244534 Węgry51876821588511 4252 0663 092123363217392 Irlandia4851 189501429702 3081 8293 471264751296573 Włochy3 3238 0501765896 30313 00113 44223 9199363 4721 2233 103 Łotwa721740126115019344712541469 Litwa1173554161673383708744322245133 Luksemburg3223913079328140634351821454 Malta73601132150301361136622 Holandia1 9834 1292626685 49811 4678 41614 9571 4134 1521 1442 242 Polska1 5613 049391721 2912 8454 7798 496171768367939 Portugalia8722 365441979362 8192 7606 6292121 2034621 159 Rumunia25296610671208276522 6742831528210 Słowacja3598168593575931 1452 00452323128309 Słowenia2846539382496449131 7126825687247 Hiszpania3 1547 5711706454 13810 07811 57323 1719203 6491 4713 692 Szwecja1 6203 906973144 2537 9446 58212 1936112 1017751 573 Wielka Brytania6 21815 5448722 09514 55628 72326 43647 3274 41510 9873 2685 993 USA15 84535 5681 2732 88034 52064 02963 525109 6248 11418 7737 14414 539

22 Marek Kwiek

Tabela 7 i Tabela 8 pokazują współpracę międzynarodową prowadzoną w Polsce w ostatnich 6 latach (2013–2018) ujmowaną przez pryzmat publikacji pisanych z autorami zagranicznymi. Dwa kraje zajmują dominującą pozycję, a poziom współpracy z nimi polskich naukowców wyrażający się liczbą wspólnie napisa-nych prac, liczbą współautorów z Polski, liczbą cytowań uzyskanapisa-nych przez prace napisane wspólnie z autorami pochodzącym z Polski i z tych krajów oraz poziom cytowań uzyskiwany w przeliczeniu na jedną publikację są niemal dokładnie takie same: te kraje to Stany Zjednoczone i Niemcy.

Tabela 7 prezentuje dokładne dane w odniesieniu do 50 najważniejszych part-nerów naukowych Polski. Pierwsza dziesiątka obejmuje, oprócz wspomnianych dwóch dominujących partnerów naukowych, również Wielką Brytanię, Francję, Włochy, Hiszpanię, Szwajcarię i Holandię. Dodatkowo na miejscu siódmym znaj-duje się Rosja, a na miejscu dziesiątym Republika Czeska, co pokazuje stosunkowo dużą siłę współpracy międzynarodowej Polski z krajami byłego bloku wschodniego (w pierwszej pięćdziesiątce najważniejszych partnerów naukowych Polski znajduje się jeszcze 12 innych krajów postkomunistycznych, przy czym najwięcej publikacji współautorskich z tą częścią świata oprócz dwóch wyżej wymienionych krajów Pol-ska ma z Ukrainą, która jest naszym trzynastym co do wielkości partnerem nauko-wym). Jeżeli chodzi o rozkład współpracy naukowej polskich naukowców w ujęciu różnych regionów świata, to bezkonkurencyjnie najważniejsza jest dla nas Europa (63 173 wspólnie napisanych publikacji w analizowanym okresie), a drugim istot-nym regionem jest Ameryka Północna z niemal trzykrotnie mniejszą liczbą wspól-nie napisanych publikacji (22 880) (zob. Tabela 8). Warto przy tym zauważyć, że publikacje polskich naukowców pisane razem z naukowcami z USA i Niemiec, czyli z najważniejszymi partnerami naukowymi, pomimo swojej bardzo dużej liczby cechują się najniższym wskaźnikiem cytowań w przeliczeniu na jedną publi-kację (zob. dziesiątą kolumnę w Tabeli 7). Najwyższy wpływ cytowań odniesiony do dyscypliny (Field-Weighted Citation Impact, FWCI, zob. przedostatnią kolum-nę) – zgodnie z przewidywaniami i literaturą przedmiotu – osiągają publikacje pisane wspólnie z partnerami z geograficznie najbardziej oddalonych części świata (np. z Australii, Brazylii, Kolumbii, Egiptu czy Argentyny).

Tabela 7. Kraje współpracujące w badaniach naukowych z Polską w latach 2013–2018 NumerKrajPub- likacje współau- torskie Publika- cje współ- autorskie (wzrost w %)

Liczba współ-au- torów Polski Liczba współ- -autorów Polski (wzrost w %)

Liczba współ- -autorów z innych krajów Liczba współ- -autorów z innych krajów (wzrost w %)

Cytowa- nia Cytowania w przeli- czeniu na jedną pu- blikację Wpływ cytowań odniesiony do dyscy- plin- ny (FWCI)

Insty- tucje 1USA19 90929.217 00523.748 79143.5379 007192.98922 2Niemcy19 1892916 42321.731 85718.3364 746193406 3Wielka Brytania15 19239.112 81922.125 16427.8329 02021.73.42468 4Francja13 20034.211 07524.418 99020.8293 00422.23.44340 5Włochy12 72661.510 03842.822 61437.4295 29423.23.75203 6Hiszpania10 296478 24028.413 33937.4257 621253.95186 7Rosja7 33935.95 80728.48 14232.6163 39522.33.5192 8Szwajcaria7 32947.66 34030.812 500-46.5196 53826.84.0846 9Holandia7 28151.16 27428.99 00052.1211 317294.44105 10Repub. Czeska7 09952.67 06852.66 01260.8143 95820.33.1231 11Szwecja5 91945.95 92721.66 23043.1156 54726.44.0659 12Chiny5 88250.14 18358.17 78092.7144 28024.53.92428 13Ukraina5 67877.74 41880.75 081122.968 49812.12.2276 14Belgia5 37251.35 25241.95 55652.4148 42727.64.3443 15Kanada5 27433.15 0018.86 87711.1161 53630.64.9104 16Austria4 96344.54 89443.14 06563.2119 60124.13.8739 17Japonia4 83429.34 6773.49 17412.1117 43224.33.89298 18Australia4 54756.64 28251.15 59071.6141 23431.15.12135 19Dania4 04335.54 04623.83 67224.3128 74331.84.8942 20Grecja4 00858.13 43111.73 02247.4115 96828.94.4947 21Portugalia3 98374.83 72959.43 78761.9102 47925.74.458 22Brazylia3 88547.93 01945.13 98256.7120 10930.95.19131 23Finlandia3 86748.13 84736.83 70453.8113 98529.54.5537 24Indie3 81540.23 08725.14 36690.8102 991274.19264

NumerKrajPublikacje współau- torskie Publika- cje współ- autorskie (wzrost w %)

Liczba współ-au- torów Polski Liczba współ-au- torów Pol- ski (wzrost w %) Liczba współ- -autorów z innych krajów Liczba współ- -autorów z innych kra- jów (wzrost w %)

Cytowa- nia Cytowania w przeli- czeniu na jedną pu- blikację Wpływ cytowań od- niesiony do dyscyplin- ny (FWCI)

Insty- tucje 25Norwegia3 76571.63 95665.33 07682111 77129.74.4638 26Węgry 3 56147.83 65523.32 64229.7106 789304.6123 27Rumunia3 54736.42 86445.22 3216590 91025.64.0640 28Słowacja3 27378.23 37748.92 60310466 26220.23.4637 29Turcja3 22746.22 93527.72 74936.193 19328.94.59147 30Korea Płd.2 58145.52 28628.82 68637.284 38032.75.74107 31Irlandia2 57262.52 69636.71 76981.383 87432.65.1837 32Izrael2 39260.62 27643.41 88719.775 72331.75.2561 33Tajwan2 289461 54837.81 744-10.782 91036.25.686 34Bułgaria2 21277.22 13525.31 28761.951 22523.23.6732 35Serbia2 17443.31 95126.31 46031.570 12532.35.156 36Chorwacja2 12851.32 06147.91 26393.251 91924.43.9111 37RPA2 10660.21 89543.41 42560.972 98134.75.6331 38Słowenia1 96955.92 087351 20553.750 65325.74.1612 39Białoruś1 94628.71 634-0.51 06812.445 67523.53.515 40Kolumbia1 88091.11 22149.478011.556 426305.3547 41Meksyk1 87032.61 71820.91 56586.254 53329.24.9168 42Litwa1 82066.12 16457.11 37935.946 24225.44.1313 43Iran1 766116.81 363911 793198.843 16624.44.7189 44Armenia1 58431.31 007-3.33795846 93629.64.135 45Chile1 58039.71 26358.396081.662 01439.26.834 46Malezja1 478498.21 095186.1894227.342 21928.65.7144 47Gruzja1 44835.993046.3493101.947 33532.74.782 48Argentyna1 33633.71 4292.91 1424.649 36036.95.9334 49Egipt1 26567.71 2335289577.537 08029.35.641

Umiędzynarodowienie badań naukowych i widzialność polskiej nauki w świecie 25 Tabela 8. Kraje współpracujące w badaniach naukowych z Polską według regionów świata

oraz liczby publikacji współautorskich w latach 2013–2018

Region – suma Kraje współpracujące Publikacje współautorskie

Świat 200 80 480

Afryka 46 4 046

Azja i Pacyfik 44 16 841

Europa 49 63 173

Środkowy Wschód 18 7 288

Ameryka Północna 27 22 880

Ameryka Południowa 16 5 393

Liczba publikacji pisanych we współpracy międzynarodowej w świecie stale rośnie, a w analizowanym okresie 2007–2017 zdecydowanie najszybciej rosła w krajach Unii Europejskiej, a zwłaszcza w krajach EU 15. Jednocześnie sys-tematycznie rośnie procentowy udział publikacji międzynarodowych w całości publikacji. W skali globalnej udział ten jest najwyższy dla dwóch powyższych grup krajów (EU 28 i EU 15) i jest wyraźnie niższy – z różnych powodów – dla nowych krajów unijnych (o niedofinansowanych systemach nauki akademickiej) i Stanów Zjednoczonych, globalnego centrum nauki. Zmiany w czasie pokazuje Rysunek 6.

Można zakładać, że wysoki poziom współpracy międzynarodowej w krajach unij-nych jest ściśle skorelowany z wieloletnim funkcjonowaniem finansowania sektora nauki akademickiej przez programy unijne oraz niezwykle wysokim poziomem krajowego finansowania badań naukowych.

Co najważniejsze w kontekście porównawczym dotyczącym Polski, w krajach EU 15 rosnącemu procentowemu udziałowi publikacji międzynarodowych towa-rzyszy malejący udział publikacji powstających we współpracy instytucjonalnej (Rysunek 7); udział publikacji powstających w ramach współpracy krajowej pozo-staje na niezmienionym poziomie, a udział publikacji powstających bez współpracy (czyli publikacji jednoautorskich) maleje. Dane dla roku 2017 w podziale na 4 typy współpracy pokazuje Rysunek 8.

Liczba publikacji powstających w Europie we współpracy międzynarodowej nie rośnie jednak równomiernie; najbardziej wyraźnie rośnie w krajach o tra-dycyjnie największym potencjale naukowym: w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i we Włoszech (zob. Rysunek 9). Udział procentowy publikacji międzynarodowych w całości krajowej produkcji naukowej pokazuje Rysunek 10.

Polska, wraz z innymi nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej, prezen-tuje niski i do tego wolno rosnący poziom publikacji powstających we współpracy międzynarodowej.

26 Marek Kwiek

Jednak najważniejsze w kontekście umiędzynarodowienia polskiej nauki jest powiązanie typu współpracy naukowej z jej międzynarodową widzialnością – tutaj ujmowaną w uproszczeniu jako przeciętny poziom cytowań w przeliczeniu na jedną publikację. Przyjęliśmy proste założenie, że tak zdefiniowany wpływ cytowań (ang.

citation impact) rośnie wraz z geograficznym oddaleniem partnera naukowego i w związku z tym wpływ ten dla współpracy instytucjonalnej, czyli nie wykracza-jącej poza własną instytucję zatrudniającą, jest punktem wyjścia i wynosi 1 (czyli 100%). Współpraca krajowa powinna zwiększać średni wpływ cytowań, a jeszcze bardziej powinna zwiększać go współpraca międzynarodowa. Czyli w uproszczeniu artykuły powstające we współpracy międzynarodowej powinny być szerzej cyto-wane niż artykuły powstające we współpracy krajowej, a jedne i drugie powinny być cytowane szerzej niż artykuły powstające we współpracy instytucjonalnej (pomijamy tutaj artykuły jednoautorskie).

Tabela 9 pokazuje szczegółowo wyniki takiej analizy, natomiast Rysunek 11 pokazuje jej wyniki dla wszystkich analizowanych krajów w formie graficznej.

Najwięcej na współpracy międzynarodowej zyskują w postaci cytowań (a więc mię-dzynarodowej widzialności) nowe państwa członkowskie UE (UE 13): dla takich krajów jak Bułgaria, Chorwacja, Łotwa czy Rumunia średni poziom cytowalności publikacji powstałych we współpracy międzynarodowej to ponad 400% punktu odniesienia (czyli poziomu cytowań publikacji powstałych we współpracy insty-tucjonalnej; zob. kolumny oznaczające współpracę międzynarodową w Tabeli 9 w przypadku wymienionych krajów). Dla Polski poziom ten jest wysoki i wynosi 355.9% i jest porównywalny z poziomem uzyskiwanym przez Czechy, Węgry, Litwę i Słowację. Z kolei poziom uzyskiwany przez kraje UE 15 jest radykalnie niższy i pozostaje w zakresie 150–200%, wynosząc przykładowo: dla Wielkiej Brytanii 157.7%, dla Niemiec 188.2%, dla Francji 222.4%, dla Włoch 205.4% oraz dla Hisz-panii 205%. Rzecz jasna bardziej szczegółowa analiza pokazuje znaczące różnice międzydziedzinowe, które w powyższej analizie pominęliśmy (zob. Kwiek 2015d).

W przypadku Polski największy zysk w postaci średniego poziomu cytowalności przynosi współpraca w dziedzinie nauk medycznych i nauk przyrodniczych, a naj-mniejszy dla nauk humanistycznych i społecznych, podobnie jak w przypadku średniej dla EU 28 (zob. Tabela 10).

Z przeprowadzonych analiz jednoznacznie wynika, że publikowanie przez polskich naukowców artykułów pisanych we współpracy międzynarodowej ra-dykalnie zwiększa ich widzialność w świecie rozumianą jako przeciętny poziom cytowalności artykułu naukowego.

Rysunek 6. Udział publikacji napisanych we współpracy międzynarodowej w całkowitej liczby publikacji, grupy państw (UE 28, UE 15, UE 13) i najważniejsi partnerzy naukowi UE 28 w latach 2007–2017 (w %)

Rysunek 7. Udział czterech typów współpracy w nauce, trend za lata 2007–2017 (w %)

Rysunek 8. Udział czterech typów współpracy w nauce w 2017 roku (w %)

Rysunek 9. Udział czterech typów współpracy w nauce, wybrane kraje w latach 2000–2017 (w %)

Rysunek 10. Udział czterech typów współpracy w nauce, wybrane kraje w 2017 roku (w %)

Tabela 9. Różnica procentowa w stosunku do średniego poziomu cytowalności artykułu naukowego dla współpracy instytucjonalnej (współpraca instytucjonalna = 100%) według

typu współpracy w nauce, lata 2007–2017 (uśrednione). Wszystkie dziedziny nauki (Fields of Science wg klasyfikacji OECD razem) (w %)

Średni poziom

Tabela 10. Średni poziom cytowalności artykułu naukowego w ramach międzynarodowej współpracy w nauce, lata 2007–2017 (uśrednione), według dziedzin nauki

(Fields of Science wg klasyfikacji OECD) (w %) Inżynieria

Austria 18.5 19.2 14.1 24.8 30.6 16.9

Belgia 21.6 18.6 16.3 25.3 33.6 18.4

Bułgaria 14.6 11.8 19.2 18.1 25.0 14.2

Chiny 20.8 15.5 15.6 20.5 20.3 13.3

Chorwacja 14.4 12.1 8.3 22.0 22.6 9.3

Cypr 21.2 13.8 10.1 23.1 22.5 13.2

Republika Czeska 15.4 12.8 10.7 19.1 29.4 10.3

Dania 24.8 19.2 20.1 27.7 33.1 18.8

Estonia 15.3 18.5 11.3 27.4 36.2 14.3

EU 28 19.6 17.5 15.7 22.0 26.4 16.5

Finlandia 20.1 19.4 14.7 25.3 31.6 17.7

Francja 19 19.4 15.8 23.4 33.6 15.8

Niemcy 21.5 19.3 17.9 25.1 31.3 17.6

Grecja 20.1 17.5 12.1 23.2 29.1 14.0

Węgry 16.8 16.1 11.6 21.7 29.1 14.4

Irlandia 22.7 20.8 14.1 27.1 31.3 16.7

Włochy 20.9 19.2 15.8 24.3 32.8 16.2

Łotwa 10.4 13.8 6.8 14.6 35.0 9.7

Litwa 12.7 13.0 10.8 19.4 26.1 10.5

Luksemburg 19.4 18.8 9.7 19.5 26.2 12.0

Malta 12.9 18.6 7.4 20.9 25.6 11.3

Holandia 24.2 21.6 20.1 29.6 34.2 21.2

Polska 14.2 13.3 10.8 18.3 31.6 12.4

Portugalia 19.5 16.7 11.5 21.3 24.3 13.4

Rumunia 13 11.2 12.7 15.6 24.6 10.0

Słowacja 12 10.7 7.0 16.9 23.0 8.5

Słowenia 17.6 18.3 12.2 22.1 26.4 11.6

Hiszpania 20.7 17.7 14.6 22.9 30.0 14.3

Szwecja 21.6 19.9 18.0 26.4 31.5 17.8

Wielka Brytania 21.5 20.7 18.3 26.4 31.0 18.1

USA 23.9 19.0 18.9 26.0 28.9 18.8

Rysunek 11. Średni poziom cytowalności artykułu naukowego według typu współpracy w nauce, lata 2007–2017 (uśrednione). Wszystkie dziedziny nauki (Fields of Science wg klasyfikacji OECD razem). Wielokrotność różnicy w stosunku do średniego poziomu dla współpra- cy instytucjonalnej (współpraca instytucjonalna = 1)

34 Marek Kwiek

Współpracę międzynarodową warto również badać na drugim poziomie wykorzy-stywanym w tym raporcie, a mianowicie na mezopoziomie instytucji akademickich.

Do krótkiej analizy porównawczej wybraliśmy 22 instytucje, w przeważającej mierze największe i najstarsze w badanych krajach europejskich. Z perspektywy polskiej naj-ważniejsza jest zmieniająca się w czasie struktura produkcji naukowej w odniesieniu do czterech typów współpracy, przy czym interesować nas będzie najbardziej współ-praca międzynarodowa. Szczegółowe dane pokazane w Tabeli 11 dla okresu 2007–2017 zostały następnie przeniesione na wykres macierzowy, aby ułatwić pokazanie zależności między współpracą międzynarodową a pozostałymi jej formami (Rysunek 12).

O ile analizy przeprowadzane na poziomie krajów pokazują obraz uśredniony i zagregowany dla wszystkich instytucji (obecnych poprzez swoje publikacje w bazie danych Scopus), o tyle analizy poszczególnych instytucji – w tym wypadku krajowych instytucji flagowych – mogą pokazywać intensywność zmian w subsektorze najbar-dziej nastawionym na badania naukowe. Uniwersytet Jagielloński jest jedną z tych instytucji flagowych w Europie, w których poziom umiędzynarodowienia publikacji naukowych w ostatniej dekadzie nie uległ poważniejszej zmianie, w efekcie czego po-ziom ten należy do dwóch najniższych w Europie (wraz z Uniwersytetem w Zagrzebiu reprezentującym Chorwację): w latach 2007–2017 wzrósł z 38.5% do 43%. Chociaż można było się spodziewać, że najlepsze polskie uniwersytety będą umiędzynarodo-wione w stopniu radykalnie wyższym niż wskazywałby na to poziom zagregowany dla całego polskiego systemu nauki, analizy pokazują, że różnica ta jest minimalna.

Polski system szkolnictwa wyższego jest zbyt mało zróżnicowany, zwłaszcza pod względem finansowym, aby różnice między instytucjami najlepszymi i średnią dla kraju były poważniejsze. Może to również wynikać z faktu, że duża część polskich instytucji (lub ich wydziałów, a w nowym ujęciu wprowadzanym w ramach Ustawy 2.0 dyscyplin naukowych) w bardzo niewielkim stopniu funkcjonuje w obiegu mię-dzynarodowych, indeksowanych publikacji zagranicznych, na których siłą rzeczy opierają się prezentowane analizy. Dla większości uniwersytetów flagowych w no-wych krajach członkowskich Unii Europejskiej poziom ten jest jednak wyraźnie wyższy: w 2017 roku dla Uniwersytetu Karola w Pradze wynosił 51.8%, Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie 54.8%, Uniwersytetu Loranda Eötvösa w Budapeszcie 61.5%, a Uniwersytetu w Tartu 60.2%. Dla większości badanych flagowych uczelni zachodnioeuropejskich poziom ten wynosi 55–70% (np. dla Uniwersytetu w

W dokumencie Umiędzynarodowienie badań naukowych i widzialność polskiej nauki w świecie (Stron 10-47)