Kontrolowanie

Kontrolowanie polega na ustaleniu wyników i postępu działań, czego rezultatem jest eliminacja odchyleń od stanu zadanego. Jest działaniem systematycznym, które polega na porównywaniu rzeczywistych wyników z wyznaczonymi normami (standardami), ustaleniu odchyleń oraz podej-mowaniu działań korygujących w razie konieczności. Proces kontroli za-wiera się w następujących etapach:



 ustalenie norm, 

 pomiar wyników, 

 porównanie wyników z normami, 

 ocena wyników działania83.

83 Ibidem.

nieruchomosci kowalska.indb 33

Specyfi ka nieruchomości zabytkowych

2.1. Pojęcia i defi nicje

W niniejszym podrozdziale omówiono podstawowe definicje z zakresu ochrony zabytków (na podstawie ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568; zmiany: Dz.U. z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875; z 2007 r. Nr 192, poz. 1394; z 2009 r. Nr 31, poz. 206, Nr 97, poz. 804; z 2010 r. Nr 75, poz. 474 – zwanej dalej u.o.z., oraz na podstawie literatury przedmiotu).

Zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będąca dziełem człowieka lub związana z jego działalnością i stanowiąca świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, której zachowanie leży w inte-resie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystycz-ną lub naukową1.

Zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nierucho-mości, o których mowa w definicji powyżej2.

Instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucja kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami3.

Prace konserwatorskie – działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań4.

1 Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz.1568; zm.: Dz. U. z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875; z 2007 r. Nr 192, poz. 1394; z 2009 r. Nr 31, poz. 206, Nr 97, poz. 804; z 2010 r. Nr 75, poz. 474).

2 Ibidem.

3 Ibidem.

4 Ibidem.

nieruchomosci kowalska.indb 35

Prace restauratorskie – działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jej części oraz dokumentowanie tych działań5.

Badania konserwatorskie – działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materia-łów i zastosowania technologii, określenia stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i prac konserwatorskich, a jeżeli ist-nieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich6.

Badania architektoniczne – działania ingerujące w substancję za-bytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń7.

Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny – przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyn-cze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznym podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg8.

Historyczny zespół budowlany – powiązana przestrzennie grupa budynków, wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, za-stosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi9.

Krajobraz kultury – przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze10.

Detal architektoniczny – pojedynczy obiekt będący fragmentem wy-posażenia, wystroju budynku, budowli bądź zespołu architektonicznego a także urbanistycznego, a nawet fragment krajobrazu. Obiekty te okre-ślane są często jako ruchome, pomimo że nie zawsze posiadają tę właści-wość (stanowią fragmenty stałe wbudowane w strukturę), bywają jednak przenoszone z uwagi na ochronę ich walorów w inne miejsca, między innymi do muzeów11. Wyróżnia się następujące formy detali architekto-nicznych: 5 Ibidem. 6 Ibidem. 7 Ibidem. 8 Ibidem. 9 Ibidem. 10 Ibidem.



 alkierz – pierwotnie małe pomieszczenie w narożu budynku, później również mała, wyodrębniona w bryle naroża dobudówka12.



 arabeska – ornament w formie roślinnej wici wywodzący się ze sztuki starożytnej (Grecja, Rzym) w układzie symetrycznym. W renesansie po-jawia się jako wypełnienie dużych płaszczyzn, np. blend, kratek. W wici wplecione mogą być elementy geometryczne lub owoce. Często w re-nesansie i klasycyzmie bywa połączona z groteską13.



 attyka – niska ścianka ponad gzymsem koronującym budynek, rozwią-zywana jako balustrada bądź zasłona poddasza; do drugiego rodzaju należy tzw. attyka polska, składająca się z rozczłonkowanej wnękami ścianki (fryz) oraz dekoracyjnego zwieńczenia (grzebień) z ozdobnego blankowania, wolut, obelisków, posągów14.



 belkowanie – zespół belek ułożonych w jednej płaszczyźnie, tworzą-cych strop; w architekturze antycznej zespół złożony z architrawu i gzym-su lub fryzu15.



 fasada – główna elewacja budynku wyróżniająca się spośród innych zwykle bogatszą dekoracją rzeźbiarską lub innymi elementami architek-tonicznymi – portyk, kolumny. Pełni funkcję reprezentacyjną, znajduje się tam główne wejście. W ciągu kamienic fasady poszczególnych bu-dynków stykają się ze sobą16.



 ornament – motyw lub zespół motywów służących do ozdabiania, a cza-sami do przekazywania treści religijnych (ikonografia obrzędowa, mitolo-giczna) i ogólnokulturowych. Występuje w architekturze, malarstwie i in-nych sztukach plastyczin-nych. Może pokrywać całą powierzchnię zdobionego przedmiotu lub tylko niektóre partie, występować pasowo (np. rytmicznie) lub w określonym polu, może również podkreślać kształt przedmiotu lub nawet zacierać jego granice. Motyw ornamentowy powstaje często w wy-niku przestylizowania określonego kształtu czy przedmiotu, który traci wów-czas swój realistyczny charakter. Ornamenty dzieli się na geometryczne (np. sztuka prehistoryczna), abstrakcyjne, organiczne (roślinne, zwierzęce, an-tropomorficzne) i kaligraficzne (np. hieroglify lub pismo arabskie)17. 

 wykusz – nadwieszona, wielokątna dobudówka narożna lub na ze-wnętrznej ścianie budynku. Powiększa wnętrze, do którego należy,

12 www.dolana.pl/slownik_wyrazow_architektonicznych.php. 13 www.sztukanamaturze.pl/ornamenty-renesans.html. 14 www.dolana.pl/slownik_wyrazow_architektonicznych.php. 15 www.sztukanamaturze.pl/ornamenty-renesans.html. 16 Ibidem. 17 Ibidem. nieruchomosci kowalska.indb 37 nieruchomosci kowalska.indb 37 2013-09-26 10:25:552013-09-26 10:25:55

posiada okna. Może być tylko na jednej kondygnacji lub przechodzić przez wszystkie, kryta własnym dachem. Znana od średniowiecza, a od renesansu spopularyzowana w architekturze mieszczańskiej, stosowana do czasów współczesnych18.