Kontynuacja nauki Zmiany w latach 2002-2011 Zmiany w latach 2002-2011

Wykazane wcześniej przyczyny zmian w strukturze ludności według poziomu wykształcenia znajdują również odzwierciedlenie w kolejnym temacie badanym w spisie – tj. dalszym uczestnictwie w systemie edukacji szkolnej.

Według wyników spisu w 2011 roku liczba osób kontynuujących naukę wyniosła 4 965,8 tys., co stanowiło 14,8% wśród ogółu ludności w wieku 13 lat i więcej. Według wyników spisu w 2011 roku liczba ludności kontynuującej naukę w miastach wyniosła 2 976,5 tys., tj.14,4% w stosunku do ogółu ludności w wieku 13 lat i więcej tam zamieszkałej. Natomiast na wsi zbiorowość ta wyniosła 1 989,3 tys., tj. 15,4%. W porównaniu do NSP 2002 zbiorowość uczących się w szkołach na różnych poziomach zmniejszyła się o blisko 1 130 tys., to jest o 18,5%. Zmiana ta jest spowodowana coraz mniejszą liczbą dzieci i młodzieży urodzonych w latach 1986-1997 (będących w wieku 13-24 lat) uczestniczących w systemie edukacji szkolnej.

W 2011 roku oprócz różnic w liczebności obserwowane są także znaczące zmiany w strukturze osób kontynuujących naukę według już osiągniętego poziomu wykształcenia. Zwraca uwagę stosunkowo wysoki odsetek osób (12,7%), które legitymując się dyplomami ukończenia wyższych uczelni (z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty) podejmowały dalszą naukę. W spisie 2002 odsetek takich osób wyniósł 6,3% (patrz tabl. 5.6).

110

Tabl. 5.6. Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę według poziomu wykształcenia w latach 2002 i 2011

Poziom wykształcenia ^{2002 2011}

w tys. w % w tys. w %

Ogółem 6092,6 100,0 4965,8 100,0

Wyższe z tytułem magistra, lekarza lub

równorzędnym 157,8 2,6 226,8 4,6

Wyższe z tytułem inżyniera, licencjata,

dyplomowanego ekonomisty 227,0 3,7 401,8 8,1 Policealne* 122,4 2,0 56,1 1,1 Średnie zawodowe 711,6 11,7 306,8 6,2 Średnie ogólnokształcące 929,2 15,3 1053,6 21,2 Zasadnicze zawodowe 299,7 4,9 93,5 1,9 Gimnazjalne – – 1428,3 28,8 Podstawowe ukończone 3230,0 53,0 1289,1 26,0

Podstawowe nieukończone i bez

wykształcenia szkolnego 414,9 6,8 109,7 2,2

* Dla 2011 roku łącznie z osobami posiadającymi dyplom ukończenia kolegium

Osoby o wykształceniu średnim (zawodowym i ogólnokształcącym) łącznie stanowiły w 2011 – 27,4% i w porównaniu do 2002 udział ich tylko nieznacznie wzrósł (o 0,4 punkta procentowego). Zwraca jednak uwagę coraz mniejsze zainteresowanie dalszą nauką wśród osób, które ukończyły szkoły dające uprawnienia zawodowe – udział osób o wykształceniu średnim zawodowym wyniósł w 2011 roku tylko 6,2%, zaś w 2002 roku – 11,7%. Dotyczy to również osób o wykształceniu policealnym i zasadniczym zawodowym, które także coraz rzadziej podejmują dalszą naukę.

W 2011 roku – podobnie jak w 2002 – najliczniejsza grupa kontynuujących naukę to osoby o wykształceniu podstawowym ukończonym i gimnazjalnym (łącznie). Stanowili oni ponad połowę wszystkich uczących się 54,8% w 2011 roku, podobnie 53,0% w 2002 (dotyczyło to wówczas wyłącznie wykształcenia podstawowego).

Udział osób, które nie ukończyły szkoły podstawowej (ucząc się w niej dalej) stanowił w 2011 roku 2,2%, natomiast w 2002 kształtował się na poziomie blisko 7%.

Kontynuacja nauki a wiek osób uczących się w 2011 roku

Podstawową informacją charakteryzującą zbiorowość osób kontynuujących naukę jest poziom już ukończonego wykształcenia oraz wiek. Analizując te cechy należy zwrócić uwagę na znaczące zmiany, jakie nastąpiły w strukturze wieku kontynuujących naukę w okresie blisko dziewięciu lat od poprzedniego spisu.

W 2011 roku w grupie wieku 13-19 lat 2 902,7 tys. osób kontynuowało naukę, natomiast w 2002 roku było ich 4 008,7 tys., co oznacza zmniejszenie się o 1 106,0 tys. osób, tj. o 27,6%. Obserwuje się również nieznaczne zmniejszenie się liczby kontynuujących naukę w kolejnych grupach wieku istotnych z punktu widzenia dalszej nauki, tzn. 20-24 lata oraz 25-29 lat (patrz tabl. 5.7).

111

W 2011 roku w najmłodszej grupie wieku, tzn. 13-14 lat zdecydowana większość dzieci (87,2%) posiadała już ukończoną szkołę podstawową, pozostali zaś kontynuowali naukę na tym poziomie.

Największą zbiorowość (42,5%) kontynuujących naukę stanowiły osoby z jednej tylko grupy wieku, tj. 15-19 lat. Dominującym poziomem wykształcenia osób uczących się w tej grupie wieku było wykształcenie gimnazjalne – 63,1% oraz podstawowe – 27,4%. Zwraca uwagę również, że tylko niewielki odsetek osób (9,2%) z omawianej grupy posiadało ukończone szkoły na innych poziomach. O ile naturalnym procesem jest udział dzieci i młodzieży w systemie edukacji szkolnej (zgodnie z ustawowym obowiązkiem kształcenia do 18 roku życia), to pozostałe osoby dokonują już wyboru, czy posiadając określony poziom wykształcenia będą uczyć się dalej.

Analizując wiek i poziom wykształcenia zauważa się, że największa aktywność edukacyjna, właśnie ta z wyboru, występowała w grupie wieku 20-24 lata. Najwyższy odsetek (blisko 70%) stanowili absolwenci szkół średnich (zawodowych i ogólnokształcących) kształcący się dalej. Drugą znaczącą zbiorowością (18,2%) są osoby, które ukończyły szkoły wyższe. Najwyższy (17,0%) udział wśród nich mają osoby posiadające już ukończone studia I stopnia, tj. z tytułem licencjata.

Tabl. 5.7. Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę według grup wieku i poziomu wykształcenia w 2011 roku

Poziom wykształcenia

Ludność kontynuacja naukę w wieku:

Ogółem 13-14 15-19 20-24 25-29 30 i więcej

w tysiącach

Ogółem 2002 6092,6 1145,9 2862,8 1387,8 367,0 329,0

2011 4965,8 790,0 2112,7 1320,6 371,3 371,2

w odsetkach pionowych (tylko dla NSP 2011) Wyższe z tytułem magistra, lekarza

lub równorzędnym 4,6 – – 1,2 24,6 32,4

Wyższe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego

ekonomisty 8,1 – – 17,0 28,3 19,3

Policealne i dyplom ukończenia

kolegium 1,1 – 0,1 1,7 3,5 5,1 Średnie zawodowe 6,2 – 0,3 13,6 14,4 17,9 Średnie ogólnokształcące 21,2 – 7,7 56,2 24,9 15,4 Zasadnicze zawodowe 1,9 – 1,1 2,7 2,3 7,1 Gimnazjalne 28,8 – 63,1 6,9 0,6 0,3 Podstawowe ukończone 26,0 87,2 27,4 0,6 1,3 2,3

Podstawowe nieukończone i bez

wykształcenia szkolnego 2,2 12,8 0,3 0,1 0,0 0,1

W grupie wieku 25-29 lat najbardziej istotny udział wśród kontynuujących naukę miały osoby o najwyższych poziomach wykształcenia. Przeszło połowa osób, które ukończyły studia wyższe z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty i kontynuowały naukę (np. na studiach magisterskich,

112

doktoranckich lub podyplomowych), to osoby z omawianej grupy wieku. Należy podkreślić, że równie wysoki jest odsetek (blisko 40%) osób uczących się będących absolwentami średnich szkół zawodowych lub ogólnokształcących.

Powyżej 30 roku życia na dalszą naukę zdecydowało się ponad 371 tys. osób. Przeszło połowa z nich to osoby, które już posiadają wyższe wykształcenie pierwszego lub drugiego stopnia. Co trzecia osoba kontynuująca naukę po 30-tym roku życia miała ukończoną szkołę średnią, 7,1% – wykształcenie zasadnicze zawodowe, a 5,1% – policealne.

Należy zwrócić uwagę na zmniejszający się udział osób kontynuujących naukę o najniższych poziomach wykształcenia w grupach wieku powyżej 19-tego roku życia. Tryb kontynuacji nauki

Dla osób kontynuujących naukę zbierano również informacje o trybie, w jakim była ona kontynuowana. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zdecydowana większość osób kontynuowała naukę wybierając tryb dzienny. W miastach udział osób uczących się w tym trybie wyniósł 73%, natomiast na wsi był znacznie wyższy – 80,2% (patrz tabl. 5.8).

Analizując zbiorowość osób kontynuujących naukę obserwuje się wyraźne zróżnicowanie trybu kontynuacji nauki w zależności od uzyskanego już poziomu wykształcenia osób zamieszkałych w miastach i na wsi.

W trybie dziennym kontynuowali naukę przede wszystkim absolwenci szkół podstawowych i gimnazjalnych, a także osoby, które szkoły podstawowej jeszcze nie ukończyły – stanowiąc w miastach blisko 67%, natomiast na wsi prawie 82%. Stosunkowo wysoki odsetek osób kontynuujących naukę również w tym trybie, stanowią absolwenci szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych – w miastach stanowili oni 24,7%, natomiast na wsi ich udział był znacznie mniejszy 14,2% w odniesieniu do ogółu ludności uczącej się w trybie dziennym. Osoby, które zdobyły już wykształcenie wyższe i podjęły dalszą naukę znacznie rzadziej wybierały dzienny tryb nauki – miasta 7,7%, wieś 3,2%.

Zdecydowanie inna jest struktura osób kontynuujących naukę w trybie wieczorowym lub zaocznym w powiązaniu z ukończonym poziomem wykształcenia.

O ile dominującą grupą kontynuujących naukę w trybie dziennym były osoby o wykształceniu gimnazjalnym i niższym, to w trybie wieczorowym ich udział był mało znaczący w strukturze – w miastach stanowili oni 6%, na wsi 5,6%.

Osoby posiadające wykształcenie co najmniej średnie najczęściej wybierały wieczorowy lub zaoczny tryb kontynuacji nauki. Dotyczy to zarówno mieszkańców miast, jak i wsi. Dominującą grupą w miastach kształcącą się dalej w tym trybie były osoby o wykształceniu średnim zawodowym i ogólnokształcącym, stanowiąc 47,6%, natomiast na wsi udział takich osób był jeszcze wyższy i wyniósł blisko 55%. Również osoby, które ukończyły szkoły wyższe zdecydowanie częściej wybierają wieczorowy lub zaoczny tryb kontynuacji nauki – 37,2% w miastach i 28,0% na wsi. Obserwuje się także większe zainteresowanie wieczorowym lub zaocznym trybem nauki wśród osób o wykształceniu policealnym i kolegium oraz zasadniczym zawodowym.

113

Tabl. 5.8. Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę według poziomu wykształcenia i trybu kontynuacji nauki w 2011 roku

Poziom wykształcenia

Miasta Wieś Ludność kontynuująca naukę

Ogółem _dziennym ^{w trybie} _wieczorowym^{w trybie} Ogółem _dziennym ^{w trybie} _wieczorowym^{w trybie} Ogółem 2976,5 2174,3 802,3 1989,3 1594,7 394,5 Wyższe z tytułem magistra,

lekarza lub równorzędnym 6,1 2,3 16,3 2,3 0,6 9,0

Wyższe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty 9,6 5,4 20,9 5,9 2,6 19,0 Policealne i dyplom ukończenia kolegium 1,4 0,5 3,9 0,7 0,2 2,5 Średnie zawodowe 6,2 2,4 16,4 6,2 2,2 22,5 Średnie ogólnokształcące 24,7 22,3 31,2 16,0 12,0 32,2 Zasadnicze zawodowe 1,7 0,3 5,3 2,2 0,5 9,1 Gimnazjalne 25,4 33,2 4,4 33,7 41,0 4,2 Podstawowe ukończone 22,9 30,8 1,6 30,5 37,7 1,4 Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 2,0 2,7 0,0 2,5 3,2 0,0

Rodzaj szkoły, w której kontynuowana była nauka w 2011 roku

Po raz pierwszy w spisie ludności, oprócz faktu kontynuacji nauki, pozyskiwano również dane o rodzaju (poziomie szkoły), w której osoby uczą się lub uzyskują dalsze kwalifikacje. Największe zróżnicowanie obserwuje się wśród zbiorowości osób uczących się w szkołach wyższych. W tej grupie osób znajdują się zarówno absolwenci szkół średnich, policealnych, a także osoby, które ukończyły studia wyższe pierwszego lub drugiego stopnia.

Studenci szkół wyższych oraz słuchacze studiów podyplomowych i doktoranckich dominują wśród ogółu kontynuujących naukę stanowiąc łącznie 38,1% (patrz tabl. 5.9). Wyraźne zróżnicowanie tej zbiorowości zauważalne jest biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania. W miastach wśród ogółu kontynuujących naukę zdecydowanie najwyższy odsetek (blisko 45%) stanowiły osoby uczące się na wyższych uczelniach. Na wsi udział ich był znacznie niższy, bo 28,4%. Warto zaznaczyć, że zarówno mieszkańcy miast jak i wsi wybierali najczęściej studia licencjackie – odpowiednio 21,1% i 15,6%. Obserwuje się niskie zainteresowanie nauką na poziomie szkół policealnych (w tym szczególnie w kolegiach). W miastach uczący się stanowili 3,3%, natomiast na wsi 2,8%. Uczniowie szkół średnich w miastach stanowili 25,0%. Wybierali najczęściej naukę w liceach ogólnokształcących (14,7%), znacznie rzadziej w technikach (8,4%). Udział uczniów szkół średnich mieszkających na wsi był znacznie wyższy. W strukturze według rodzaju szkoły stanowili 30,1%. Znacznie częściej uczyli się w technikach (14,6%) niż uczniowie zamieszkali w miastach. Dużym zainteresowaniem cieszyła się również nauka w szkołach ogólnokształcących (12,9%). Zarówno w miastach jak i na wsi najrzadziej podejmowana była nauka w liceach profilowanych – odpowiednio 1,9% i 2,6%. Na naukę w zasadniczych szkołach zawodowych ponad dwukrotnie częściej decydowali się uczniowie mieszkający

114

na wsi: 6,5% wobec 3,0% w miastach. Uczniowie szkół gimnazjalnych stanowili w miastach 22,1%, natomiast na wsi udział ich był znacznie wyższy – blisko 30%. W szkołach podstawowych, w miastach uczyło się 2,0% uczniów, natomiast na wsi 2,5%. Należy tu dodać, że dotyczyło to wyłącznie tych osób, które w dniu 31 marca 2011 roku miały ukończone co najmniej 13 lat i szkoły podstawowej nie ukończyły, a nie ogółu uczących się w szkołach podstawowych.

Tabl. 5.9. Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę według miejsca zamieszkania i rodzaju szkoły, w której kontynuowana była nauka w 2011 roku

Rodzaj szkoły/studiów w której, kontynuowana była

nauka

Ogółem Miasta Wieś w tys. w % w tys. w % w tys. w %

Ogółem 4965,8 100,0 2976,5 100,0 1989,3 100,0 Studia doktoranckie 56,6 1,1 47,9 1,6 8,7 0,4 Studia podyplomowe 187,3 3,8 146,3 4,9 41,0 2,1 Studia magisterskie 711,9 14,3 507,7 17,1 204,2 10,3 Studia licencjackie 936,5 18,9 627,0 21,1 309,5 15,6 Kolegium 9,5 0,2 6,4 0,2 3,2 0,2 Szkoła policealna 143,2 2,9 91,9 3,1 51,3 2,6 Technikum 540,2 10,9 250,0 8,4 290,1 14,6 Liceum profilowane 107,6 2,2 56,0 1,9 51,6 2,6 Liceum ogólnokształcące 693,4 14,0 436,8 14,7 256,7 12,9

Zasadnicza szkoła zawodowa 219,3 4,4 89,5 3,0 129,8 6,5

Gimnazjum 1250,4 25,2 658,2 22,1 592,3 29,8

Szkoła podstawowa 109,7 2,2 59,0 2,0 50,7 2,5

Wśród 4 965,8 tys. osób uczących się w szkołach na różnych poziomach zdecydowanie wyższy jest udział kobiet, który wyniósł blisko 53%. Kobiety znacznie częściej (42,8%) niż mężczyźni (32,8%) kontynuują naukę na wyższych uczelniach. Najczęściej wybierały naukę na studiach licencjackich (20,2%), ale także na studiach magisterskich (16,6%). Wśród ogółu mężczyzn odsetki kształtowały się odpowiednio 17,3% (licencjat) i 11,8% (studia magisterskie). Również częściej kobiety (4,9%) podejmowały studia podyplomowe niż mężczyźni (2,5%). Więcej kobiet (3,8%) niż mężczyzn (2,3%) uczyło się w szkołach policealnych. Wśród ogółu kobiet – 26% kontynuowało naukę w szkołach średnich i najczęściej wybierało licea ogólnokształcące (15,8%) i znacznie rzadziej technika zawodowe (7,8%). Wśród ogółu mężczyzn udział uczących się w szkołach średnich wyniósł 28,1% i najczęściej były to technika (14,3%), ale równie często szkoły ogólnokształcące (11,9%). Prawie trzykrotnie częściej mężczyźni (6,6%) uczyli się w zasadniczych szkołach niż kobiety (2,5%) – patrz wykres 18.

Zróżnicowany jest udział mężczyzn i kobiet uczących się w gimnazjach – odpowiednio 27,6% i 23,0% oraz w szkołach podstawowych 2,6% i 1,9%.

115

Wykres 18. Ludność w wieku 13 lat i więcej według płci i rodzaju szkoły, w której kontynuowana była nauka w 2011 roku

5.3. Dziedziny i kierunki wykształcenia oraz zawód wyuczony