wielkiej ilości osób w wieku młodym pocięgnie za sobę wielkie nieza
dowolenie społeczne w dużych skupiskach miejskich, którego czas /poczętek lat 90-tych/ łatwiej przewidzieć od rozmiarów i zasięgu.
Społeczne koszty gospodarowania w województwie z uwagi na róż
norodne uwarunkowania w sposób odczuwalny stale roanę. Uderza przy tym niepokojęca różnica dynamiki sprzedaży i kasztów własnych, jakę obserwujemy na przestrzeni ostatnich lat.
W przemyśle województwa dynamika sprzedaży kosztów na przes- trzeni lat 1976-80 przedstawia się następujęco:
Dynamika sprzedaży i kosztów w przemyśle województwa katowickiego w latach
1976-80 Tablica rr 8
* Latn 1 Lp. Wyszczególnienie
ł 1976 1980 dynamika
3 976-100 1. Sprzedaż wyrobów własnej pro
dukcji i usług w mld zł /ceny
bieżęce/ 382,3 496,4
, -i i. , '■*
130,0 2. Koszt własny sprzedaży w mld
zł. 357,3 519,4 145,4
Źródło: obliczenia na podstawie materiałów Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach.
Gdyby analizować dynamikę sprzedaży i kosztów w 1981 roku
z uwzględnieniem gwałtownego wzrostu kosztów własnych /tabela nr 7/
wyniki byłyby jeszcze bardziej negatywne. Np. wskaźnik rentowności netto w I połowie 1980 r, wynosił plus 0,3 proc., podczas gdy za I półrocze br. minus 18,1 proc.
Działalność przemysłowa, głównie hutnictwa i górnictwa na te
renie silnie zaglomerowanego województwo katowickiego wywołuje ujemne skutki w środowisku oraz zwiększa koszty działalności, cze
go przykładem mogę być między innymi następujęce fakty:
- blialco 17 proc. zasobów bilansowych węgla w GOW znajduje się w filarach ochronnych, z których w latach 1976-80 uzyskano śred
nio 37 proc. całkowitego wydobycia węgla.
- na usuwanie szkód górniczych w latach 1976-80 resort górnictwa wydatkował 13,9 mld zł,
- średnie obciężenle 1 tony wydobytego węgla kamlenneg'o z tytułu usuwania szkód górniczych w latach 1976-80 miało tendencję wzros
towy, od 9,75 zł w 1976 roku do 18,16 zł w 1980 roku na tonę węg-
la>
- Według stanu na koniec 1980 roku rekultywacji 1 zagospodarowaniu po działalności górniczej wymaga w województwie około 17Q0 ha gruntów o zakończonej działalności przemysłowej i około 5300 ha gruntów o czynnej działalności górniczo-przemysłówej,
- hutnictwo żelaza i stali oraz przemysł maszyn hutniczych, wydat
kowali na ochronę środowiska w latach 1976-80 ponad 730 min zł., w tym 467 min zł z nakładów inwestycyjnych /elektrofiltry, insta
lacje odpylajęce, instalacje do odsiarczania gazu koksowniczego, budowa zamkniętych obiektów wodnych oraz oczyszczalni ścieków/.
- szczególnym zagrożeniem dla środowiska jest przemysł metali nie
żelaznych /zwięzki siarki, emisja pyłów, ołowiu, cynku/ na roz
wój którego w latach 1976-80 wydatkowano w województwie około 12,2 mld zł, z tego tylko 0,8 mld zł na ochronę środowiska.
Mimo wszystkich działań zmierzajęcych do ochrony środowiska naturalnego w województwie ocenia się, że przedsięwzięcia te sę
23
-daloce niowystorczajęcu. Kwota wydatkowanych na ten cel środków w stosunku do ogólnej kwoty nakładów inwestycyjnych stale spada, by w 1979 roku osiągnąć poziom 1,2 proc. Dest to zdumiewające wo
bec faktu, że około 35 proc. mieszkańców województwa znajduje się w strefie eilnego oddziaływania trujących substancji toksujęcych:
l * ' ■ . '
cynku, ołowiu, kadmu, a także substancji rakotwórczych jak benzopiren i perylen. Wszystko to sprawia, że natężenie chorób
w województwie katowickim jest znacznie wyższe od przeciętnego' " ‘
ę
w krrju w: chorobach układu krężenie o 15 proc., chorobach układu oddechowego o 47 proc., chorobach nowotworowych o 34 proc. Na
mieszkańców województwa katowickiego przypade ponad 43 proc. stwier- dzonych w ekali całego kraju zachorowań na pylice płuc i zatrucie ołowiem. Degradacja naturalnego środowieka człowieka dotyczy w tym województwie także wód powierzchniowych i zanieczyezczeń ściekam}, przemysłowymi. Mimo, że tylko sam resort górnictwa wybudował w la
tach 1976-80 kosztem 1,3 mld zł 45 oczyszczalni ścieków 1 osadników;
problem ten wywołuje ogromne przeciążenie istniejącej infrastruktury technicznej, gdyż ponad 98 proc. ogólnej ilości wytworzonych ścieków wymaga oczyszczenie / w kraji* 40 proc./.
' •' •' ■‘ > ’ ■' • *
Mimo eporych wysiłków, blisko 20 tys. rodzin oczekuje na prze
kwaterowanie z budynków zniszczonych szkodami górniczymi, konieczna jeet wymiana 660 km eieci wodociągowej i\ 140 km sieci kanalizacyjnej!
regulacja 215 km rzek i ścieków oraz odwodnienie zalewisk na powierz-, chni 1760 ha. W transporcie i komunikacji nie usunięte szkody górni
cze dotyczą 300 kir. torów kolejowych, 60 mostów kolejowych i ponad 100 budynków.
Przegląd, tylko przedstawionych powyżej warunków g o s p o d a r o w a
nia i Jego wyników, a także pokonywanie w y ł a n i a j ą c y c h si ę na drodze tego rodzaju trudności i przeszkód, u z m y s ł a w i a nam, ż e p r o c e s d o c h o
dzenia do wyznaczonych celów s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y c h j e s t znacznie
trudniejszy niż Jeszcze kilka lat temu. W takich to warunkach, tylko wzrost efektywności wykorzystania środków i przedmiotów pra
cy, energii, transportu itp. a nie wzrost inwestycji i zatrudnie
nia, może zapewnić dalszy rozwój społeczno-gospodarczy.
♦ ' .
\
Chodzi głównie o to, aby skoncentrować swoją uwagę na nastę
pujących głównych kierunkach działaniat
- zabezpieczenie potrzeb w części zamienne oraz podzespoły gwaran
tujące optymalne wykorzystanie majątku produkcyjnego ogromnej
wartości, \
- wycofywanie z produkcji wielu wyrobów konstrukcyjnie przeetarza- łych jak również rezygnacja ze stosowanie przestarzałych proce
sów technologicznych uniemożliwiających obniżenie energo-i mater
iałochłonności procesu wytwarzania,
- preferowanie rozwoju jakościowego zaspokajającego potrzeby gospo
darki narodowej i przynoszącego dochody w eksporcie,
- równoległe z rozwojem przetwórstwa hutniczego likwidowanie naj~
bardziej przestarzałych, energochłonnych i nieekonomicznych obiek
tów produkcyjnych Jako główny kierunek działań zmierzających do ochrony środowiska naturalnego, >
- kompleksowe zagospodarowanie mineralnych surowców odpadowych stosownie do decyzji nr 94/74 Prezydium Rządu,
- konsekwentne zagospodarowywanie nieużytków poprzemyełowych w kie
runku rozszerzania obszaru leśr.o-rekreacyjnego,
- skuteczniejsze 1 szybsze usuwanie skutków szkód górniczych /zas
tępcze budownictwo mieszkaniowe, naprawa obiektów 1 urzędzeń ko
lejowych, drogowych, regulacja rzek, śoieków, odwadnianie żale-*
wiek oraz naprawa obiektów gospodarki komunalnej, głównie wody
i gazu/. , . ' .ż
25
-- pilne zmniejszenie alarmujących dysproporcji w infrastrukturze
■ i ,
# • ' »
technicznej' i społecznej /woda, ciepło, komunikacja zbiorowa,"
ścieki, lecznictwo, ezkoły, przedszkola, żłobki, mieszkania, łącz
ność/,
• 7 ^
1 ? - ; : ‘
Głównym jednak celem staje się optymalne wykorzystacie nowo
czesnego potencjału produkcyjnego, usunięcie wadliwych mechanizmów planowania i zarządzania oraz uporządkowanie niespójnych elementów
* . , * ! ’ ■
systemu kosztów, systemu cen, gospodarki materiałowej, zaopatrzenio- ‘ w e j , transportowej i energetycznej. Przy czym poszukiwać należy r«*
zerw w zakresie normowania, organizacji i dyscypliny pracy, tak aby płsce Indywidualne i płace zespołu pracowników mocniej wiązać żarów*
no z ilością jak i jakością pracy. Nie będzie to zapewne sprawą teriały i surowce, z brakiem fachowców czy niewydolnością transportu*
Obok braku konsekwencji w terminowości jak i zakresie rzeczowym
zrealizowanych inwestycji /nadmierne wydłużanie cyklu inwestycyjne* . go/, nleuzyekiwania założonych parametrów techniczno-ekonomicznych zadań inwestycyjnych, wysokich kosztów, niskiej jakości, słabej
wydajności, absencji, fluktuacji, przestojów itp., mamy Jakże często do czynienia z niebalstwem, niegospodarnością i marnotrawstwem k o n - * kretnych ludzi, z ich nieprzemyślanymi decyzjami, brakiem poczucia
* j, * . .
odpowiedzialności i wyobraźni. Dlatego też zapotrzebowanie na fącho*-’•
wość, inwencję, odpowiedzialność, energię, wiedzę, umiejętność spo
łecznego i politycznego działania i kierowania - nie tylko w prze
myśle województwa - stale rośnie.
i *.
» m ^ " *** I 26
-W latach 70-tych tak w gospodarce kraju jak i województwa, szczególną rolę przypisywaliśmy wykorzystaniu korzyści z "wialkiej / skali". Warto tu podać, że w 1980 r. udział przedsiębioretw zatrud
niających do 100 osób wynosi w województwie nieco ponad 4,0 proc,
\ . ,
/w kraju około 11,0 proc/, podczas gdy wiNRD - 61,0 proc. w RFN - 86,0 proc. w Polsce tylko co dwusetny pracownik zatrudniony był w przemyśle drobnym, w RFN co piąty. Stwarzało to specjalne prefe
rencje dla wielkich, często gigantycznych zakładów przemysłowych bez uwzględnienia istnienia obiektywnych barier, które w określonych warunkach przekształcają korzyści wielkiej skali w straty wielkiej skali, Do najbardziej typowych barier występujących w województwie katowickim zaliczyć można:
- bilans korzyści i strat związanych z koncentracją ludności, za trud' niania i produkcji w miastach /równowaga między poziomem produkcji a poziomem infrastruktury technicznej i
społecznej/-- wysoką transportochłonność dla gigantycznych placów budowy,
- kumulację negatywnego oddziaływania skoncentrowanego przemysłu'na środowisko naturalne,
- gwełtowne zmniejezenle się areału użytków rolnych przejmowanych na cele nierolnicze, w następstwie niewłaściwej polityki lokaliza
cyjnej,
- odporność goepodarkl narodowej na zjawiska losowe typu klęek ży
wiołowych czy też konfliktów wojennych.
Złożone są przyczyny odrzucenia w województwie katowickim tych niewątpliwie ietniejących barier w praktyce. Źródła tego stanu rze
czy tkwią zapewne w wyraźnej aeymetrii między zasięgiem i bogectwem wszelkich naazych planów a kontrolą 1 weryfikacją ich realizacji.
Inną przyczyną był klimat ile pojętej lojalności aparatu goepodar- czego w województwie w etosunku do kierownictwa
adminietracyjnopo 27 adminietracyjnopo
-litycznego województwa. Klimat ten wynikał ze stosowanej w tym województwie praktyki, że wazyetko, co nie zgadzało się z teorię przyrodzonej nieomylności węskiego grona kierownictwa admlnistre- cyjno-politycznego województwa - uznawane było z zasady za czarno- widztwo, brak obiektywizmu w-dostrzeganiu korzyści z nowych inwes
tycji i dotychczasowego niewętpllwego dorobku.
Dzisiejsze realia w przemyśle województwa skłanióję do ponurej zadumy. Gospodarcze załamanie postępuje od miesięcy w sposób trwa
ły w/g niszczęcego scenariusza, w którym kolejny miesięc roku przy
nosi nowe elementy rozbijania kooperacji, zaępatrzunie i produkcji, pogrężajęc gospodarkę województwa oraz rynsk w dezorganizacji 1 cha
osie. Dezorganizacji produkcji, transportu, zaopatrzenia 1 koopera
cji towarzyszy degrengolada w zakreśla ładu społecznego i moralnego.
• »
Kluczowę sprawę staje się zapewnienie normalnej pracy związanej z produkcję towarów na rynek i na eksport, gdyż decyduje to o łag o
-• ’ 4
dzeniu dotkliwycłi braków artykułów spożywczych i przemysłowych, Jednakże obecny stan rozdyskutowania, rozluźnienia dyscypliny w pra-cy i ivystępujęce słabości wielu ogniw administracji gospodarczej
. i ' • '
nie aprzyjaję stabilizacji produkcji.
Radykalna zmiana w efektach gospodarowania zależeć będzie w du
żym stopniu od wcielenia w życie postępowych form 1 metod planowania rozrachunku gospodarczego i struktur organizacyjnych - takich, które lepiej odpowiadają osiągniętemu poziomowi rozwoju gospodarczego 1 służę zharmonizowaniu ogólnonarodowych interesów zespołowych
i indywidualnych. Przy czym podkreślenia wymaga to, że zwiększenie efektywności produkcji społecznej Jest możliwe jedynie pod warunkiem zmiany stylu pracy kadr partyjnych i gospodarczych, ich sposobu myd