Analiza efektywności gospodarowania w przemyśle województwa katowickiego w latach 1978-88

/

W O J E W Ó D Z K I U R Z Ą D S T A T Y S T Y C Z N Y W K A T O W I C A C H

A N A L I Z A

EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA W PRZEMYŚLE WOJEWÓDZTWA KATOWICKIEGO W LATACH 1070-00

A050>jh

wrzesień 1981

W O J E W Ó D Z K I U R Z Ą D S T A T Y S T Y C Z N Y W K A T O W I C A C H

A H A L I Z A

EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA W PRZEMYŚLE WOJEWÓDZTWA KATOWICKIEGO W LATACH 107 0-00

O p ro c o w o ł:

dr Edmund C Z A R S K I

wrzesień 1981

Spis tablic

S t r .

/ • . '

• . ' -i 1 ^{. . . .}

Tablica 1 - Struktura produkcji globalnej, przeciętne zatrudnienie i przeciętna płaca w przemyś le województwa katowickiego w latach 1976

-80 ... 5 Tablica 2 - Dynamika produkcji globalnej przemysłu us­

połecznionego województwa katowickiego w

latach 1977-80 /ceny stałe/ ... 6 Tablica 3 - Wykorzystanie majętku trwałego w przemyśle^

uspołecznionym województwa katowickiego w

,latach 1976-80 ... ... 8 Tablica 4 - Współczynnik zmianowości w przemyśle woje­

wództwa katowickiego w latach 1976-81 ... 9 Tablica 5 - Produkcja ważniejszych wyrobów wojewódz­

twa katowickiego w latach 1976-80 ... 14 Tablica 6 - Problematyka jakości w województwie kato­

wickim w latach 1976-81 ... ... . .. 15 Tablica 7 - Wyniki finansowe przemysłu województwa ka

towickiego w latach 1976-81 ... 17

* .

Tablica 8 - Dynamika sprzedaży i kosztów w przemyśle

województwa katowickiego w latach 1976-80 22

Druk; WUS OP Katowice, aam. 192/S1 100 A4

A N A L I Z A /

EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA W PRZEMYŚLE WOO. KATOWICKIEGO W LATACH 1976-80

Oceniajęc z perspektywy rolę i znaczenie wkładu przemyciu województwa katowickiego w osiągnięcia i przeobrażenia gospodarcze kraju mamy nadzieję, że prezentowane poniżej treści dostarczę wielu argumentów naśwletlajęcych w sposób wielostronny naszę niezwykle trudnę wojewódzkę rzeczywistość apołeczno-gospodarczę, a jednocześnie pobudzać będę do przemyśleń na temat stojęcych przed nami zadań« realizowania takiej polityki, która byłoby

zdolna do odpowiedniego zaspokojenia wszystkich potrzeb społeczeri-

, » *

stwa województwa i kraju.

Na rozwój gospodarczy województwa katowickiego wydatkowano ' w gospodarce uspołecznionej w latach 1960-80 ponad 890 mld zł /z tego 216,3 mld zł w latach 1960-70/.

Nakłady inwestycyjne poniesione w województwie w poszczegól­

nych latach oeięgały wielkość /w cenach bieżęcych/t

- w 1960 roku - 13,3 mld zł /15,2 proc. nakładów w kraju/, - w 1965 roku - 19,8 mld zł /16,0 proc. nakładów w kraju/, - w 1970 roku - 25,4 mld zł /13,9 proc. nakładów w kraju/#y - w 1975 roku - 82,0 mld zł /16,4 proc. nakładów w kraju/, - w 1980 roku - 116,0 mld zł/21,6 proc, nakładów w kraju/,

Udr.iał przemysłu w inwestowaniu w województwie utrzymuje się w cięgu 20 lat na niezmiennie wysokim poziomie /około 69,0 proc,/

- • . \ •

i odbywał rię zawsze kosztem rozwoju infrastruktury społecznej.

, ~ 2 - . infrastruktury miejskiej /ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, ciepłownie, urzędzenia energetyczne, gazowe, centrale telekomuni­

kacyjne, arterie komunikacji masowej itp/, transportu, komunikacji kolejowej i drogowej, handlu i rolnictwa. W sumie w latach 1960~80 na rozwój przemysłu wydatkowano w województwie katowickim blisko 615 mld zł. Przsmysł ten oddał krajowi w tym samym czasie produk­

cję globalnę wartości 4966 mld złotych. '

- * , ♦

Brak harmonii w ogólnie szybkim rozwoju kraju, a także połą­

czenie wygórowanej,.nadmiernie ambitnej i Wadliwej systemowo

• e

polityki gospodarczej, niefrasobliwego planowania i zarzędzenia gospodarkę kraju sprawił, źe wszyscy odczuwamy konieczność naprawy

f ^{• • •}

szczególnie wielu mechanizmów gospodarki w naszym województwie*

Sytuacja jest zarazem bardzo trudna, bo krytyka 1 naprawa muel obejmować wiele dziedzin równocześnie. Często Jednak gloel się, że ponieważ wszystko, co robiono poprzednio « b y ł o złe to w nowej sytuacji należy reformowaó absolutnie wszystko* W tej sytuacji oczywiste Jest, że goręcej temperaturze pragnień towarżyszyć musi chłodna rozwaga 1 realizm, także w ocenie tego,co dokonaliśmy i co' posiadamy w województwie. Posiadamy bowiem rozbudowany, nowoczesny potencjał wytwórczy, ogromny majętuk narodowy, który należy maksy*

malnle wykorzystać, racjonalnie 1 mędrze nim zarzędzać ~ w Imię /wydajniejszsj poprawy warunków żyoia miaszkańców naszego wlelko-

przemysłowego regionu i dalszsgo rozwoju kraju*

W województwie katowickim etopleń skomplikowania procesów społecznych i gospodarczych, uciężliwości życia i pracy Jest dziś tak wielki, że znaczna część epołeczeńetwa przytłoczona ogromem kłopotów dnia codziennego z dużym dyetansem, rezerwę, sceptycyzuern a nieraz nieukrywanę, skrajnę podejrzllwoucię i niechęcię objawia swój stosunek.do najbliższego otoczenia, władzy lokalnej, rzędu, których sprawność oceniała często jako nieskuteczny rezultat

3 -

ciśnieniowej siły wydarzeń w kroju, zamiast przemyślanych działań z własnej wiedzy i doświadczenia. Brak wyobraźni sprawił, że mimo wielu wysiłków, występuje w aparacie władzy paraliż woli, hamujący rozumne, zdecydowane działanie nawet wówczas, gdy dzia- łania takie sę "kwestię" życia lub śmierci. Frustracje ludzkie z narastajęcych i mnożęcych się kłopotów dnia codziennego eskaluję nastroje i emocje, wzrasta nerwowość, wzajemne animozje, które

' • f •

nie usposabiaję do rzeczowych i trzeźwych ocen, zwiększaję znie­

cierpliwienie, powoduję konflikty, szukaję usprawiedliwienia dla swoich złych działań i swojej pracy w złej woli i w złej pracy innych, powoduję skwapliwość do uogólnień.

W sytuacji, gdy województwo podlega inwazji bezkrytycznie przyjmowanych prawd obiegowych, dostarcza wielu nieoczekiwanych 1 zdumiewajęcych emocji, a przy tym którego ocena nacechowana jest często brakiem tolerancji i zrozumienia racji odmiennych wynikojęcych z całego układu uwarunkowań społeczno-historycznych

i ekonomicznych, gdy tyle diagnoz skrajnych, niekiedy wręcz his­

terycznych, pragniemy pokazać to województwo * odrzucajęc wszel­

kie elementy emocjonalne,poprzez pryzmat jego przemysłowego po­

tencjału,

0 charakterze województwa katowickiego, o jego rozwoju decydowały w przeszłości oraz decyduję nadal Jego zasoby natural­

ne a zwłaszcza zasoby węgla kamisnnego, Specyficznę cechę kato-

% . . • ' . . 'i' ^{* * . • . * %•}

wickiego potencjału społeczno-gospodarczego jest szczególnie dużo jego koncentracja na stosunkowo niewielkim obszarze.

• \ ,\ * ,*■' .\V*. >:v ' '"T !:^'

, * ■ 4 ’ k • y, ' / . . • .*•

\ * ' * < % ■ ’*. . ••*" * \

- 4 -

Na 1 kn wysoce zurbanizowanej powierzchni województwa /obejmującego 6,6 tys, km i stanowiącej 2,1 proc. powierzchni 2

kraju/ przypada 144 min wartości brutto środków trwałych / w kra­

ju 22 min zł/.

*

Gęstość zaludnienia w województwie - 561 os6b na km. , może być porównywalna tylko z najbardziej zurbanizowanymi obszarami krajów wysoko rozwiniętych. Obszar ten charakteryzuje również wysoki poziom aktywności ząwodowaj społeczeństwa. Spośród 3,7 min mieszkańców i 2,3 min będęcych w wieku produkcyjnym - 1,6 min / osób zatrudnionych jest w gospodarce uspołecznionej.

v . t* •

•• . ■ i ‘ . _ ... * ' ' .

Dotychczasowy rozwój województwa katowickiego, rola 1 znacze­

nie Jego potencjału społeczno-gospodarczego, Jest konsekwencję, istniejęcych tu czynników produkcji, ofiarnego ich wykorzystania przez ciężko pracujących tu ludzi, jak również potrzeb całej gos­

podarki noroi*ow3j. Wszystkie przeobrażenia gospodarcze na przest­

rzeni wielu lat, tempo postępu i przemian epołecznych województwa katowickiego jest funkcję niebagatelnego wkładu i roli, jakę ten region odgrywa w całej gospodarce narodowej kraju, A jest to rola niemała.

Potencjał przemysłowy województwa katowickiego Jest głównę bezę uprzemysłowienia kraju, kształtuje podstawy krajowych bi­

lansów paliwowo-energetycznych oraz eurowcowo-materiałowych.

Przemyeł województwa katowickiego charakteryzuje różnorod­

ność struktury, gdzie jednak podstawę kompleksu produkcyjnego

, i

stanowi przemysł węglowy, przemysł maszynowy, hutnictwo żelaza 1 hutnictwo metali nieżelaznych.

2

Struktura produkcji globalnej, przeciętne zatrudnienie i przeciętna płaca w przemyśle województwa katowickiego

w latach 1976 - 80

Tablica nr %

Lp. Rodzaj

■1" --- 11

Lato ■ ... r działalności

1976 1977 1978 1979 1980

1. Przemysł ogółem w % 100,0

• \

100,0 100,0 100,0 100,0 w tym j

węglowy 20,8 19,5 19,5 19,7 19,0

hutnictwa żelazu 17,4 17,9 19,9 19,6 19,4

maszynowy 13,5 13,7 14,1 14,4 13,7

metali nieżelaznych 10,3 9,6 10,0 9,8 10,2

energetyczny 3,9 3,7 3,9 4,2 4., 6

paliw 3,1 2,9 2,7 2,6 3,9

metalowy 4,1 4,1 3,9 3,8 3,2

2. Przeciętne zatrudnie­

nie w przedsiębior­

stwach w tys. osób 834,6 860,9 869,5 879,8 875,7 3. Przeciętna płaca mie­

sięczna w złotych 5549 6215 6579 7265 8365 '

Źródłoj materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowioach

i- ' . . . ;• . ' . '

Ukształtowana surowcowa struktura przemysłu województwa kato­

wickiego w określony sposób /kapitałochłonny i pracochłonny/ wpły­

wa na ogólną dynamikę rozwoju gospodarki województwa. Jego malejący udział w tworzeniu dochodu narodowego, strukturę eksportu oraz

dużą uciążliwość dla życia i pracy mieszkańców. Dynamika produkcji globalnej przemysłu uspołecznionego województwa przedstawia si$

następująco:

6

Dynamika produkcji globalnej przemysłu

uspołecznionego województwa katowickiego w latach 1977 - 80 /ceny stałe/

Tablica nr 2

* . '

» __ I

Lp.

---- -- *.... -.... .. ... . Grupy gałęzi przemysłu v grupowane metodę:

a- zakładową

b- przedsiębiorstw

' . Lata1 1

1977 1978 1979 1980

rok poprzedni ■ 100 / ^.

1. Ogółem a r110,7 105,2 103,1 98,7

. ' • ■ . b 108,7 104,4 102,7 98,4

2. Paliwowo-energety­ a 103,9 104,9 104,3 96,3

czny b 103,6 104,9 104,2 96,2

3. Metalurgiczny a 110,3 110,4 100,9 97,8

... • .. ,,, b 109,3 110,1 101,2 97,9

4, Elsktromaezynowy , e 123,6 102,6 106,2 101,6

• b 113,4 98,7 104,9 100,9

5, Minerelny a 108,4 101,5 101,2 96 #7

b 103,0 104,6 102,6 97,3

Źródło i roczniki statystyczna województwa katowickiego 1978-81

Surowcowa struktura praćamyału wywiera określony »"pływ na strukturę środków trwałych oraz udziały czynników produkcji /materiełochłonne, majętkochłonne 1 pracochłonne/ w prooeeeoh

produkcyjnych. Przemysł uspołeczniony województwa zgrupowany Jeet w blisko 4374 zakładech przemyełowyoh obejmujących 4S1 przedsię­

biorstw, które dyeponują blieko 24 proc, ogólnej wertoścl brutto órodków trwałych przedeiębioretw przemysłowych w kraju /z których jednak ponad 60 proc, przypada na budynki i budowle/, o wysokim stopniu zużycia dochodzącym do 40 proc.

Z każdego 1000 mieszkańców województwa 436 osób Jeet pracu- Jących, z tego 230 osób pracuje w przemyśle. Na 1 km 2 powierzch- chni województwa przypada 129 zatrudnionych w przemyśle uspołecz-

nionym, w kraju 15,4 osób. Wysoki poziom koncentracji przestrzeń- nej przemysłu pozwala na uzyekiwanie niższych kosztów inwestycyj­

nych 1 eksploatacyjnych na jednostkę produkcji, ułatwia powięza- nia kooperacyjne, umożliwia pełniejsze wykorzystanie wyepecjalizo- «

• ' ' ' * ' ' *** !

wanych przedsiębiorstw o charakterze remontowo-usługowym, lepsze wykorzystanis bocznic kolejowych, stacji za- i wyładunkowych, sze­

roki rynek pracy i stosunkowe łatwość wyboru miejsca pracy i zawo­

du. Powyższo możliwości wykorzystywane sę jednak w znikomym stopniu z uwagi na bariery resortowe.

Przemysł surowcowy typowy dla województwa cechuje na ogół wyższa kapitałochłonność oraz wyższe pracochłonność produkcji, chociaż udziały czynników produkcji w procesach produkcyjnych re­

sortów nie eg trwałe, ulegaję cięgłym zmianom wskutek stopnia intensyfikacji działania, jak również zmiany oen, stawek, taryf itp. Wydajność pracy jest relatywnie niższa w przemyśle surowcowym aniżeli przetwórczym, również cykl realizacji inwestycji w przemyś­

le surowcowym jest znacznie dłuższy niż w przemyśle przetwórczym.

Ostatnie lata były okresem intensywnej modernizacji i rekonstruk- cji branż i gałęzi przemysłu, czego świadectwem jest przyrost majętku produkcyjnego 1 zwiększenie technicznego uzbrojenia pracy /wartość brutto produkcyjnych środków trwałych przypadajęca na 1, zatrudnionego/,

Wykorzystanie tego majętku Jest jednak niev*spółmierne w stoeuhku do możliwości 1 potrzeb. Udział poszczególnych czynników produkcji można mierzyć za pomocę badania struktury kosztów produkcji, jak również stopniem wykorzystania majętku trwałśgo, a w tym względzie szczególnie niepokojęca jest rozbieżność między kształtowaniem się

\

produktywności środków trwałych a technicznym uzbrojeniem pracy, Ouż tylko ta relacja wskazuje, że ewentualny przyrost wydajności pracy ukształtował się na niższym poziomie niż przyrost technicz-

— 8 — nego uzbrojenia pracy.

Wykorzystanie majętku trwałego

w przemyśle uspołecznionym województwa katowickiego w latach 1976 - 1980 ,

* < i

Tablica nr 3

Lp.

■--- --- --- --- --- S

Wyszczególnienie

i T 1 / 1 1 ~r

Lata 1976 1977

I 1978 1979 1980

1 . Produktywność na 1000 zł.

śródków trwałycH prod. w zł 123« 1193 1066

/

981 912 2. Wskaźnik wykorzystania

stanowisk roboczych w prze­

myśle kluczowym 89,1

V ' ' -

90,1_,

, • 86,1 87,6 87,1

3. Techniczne uzbrojenie pra­

cy na 1 zatrudnionego

w tys.złotych 386,0 420,9 491,8* 548,1

/ \»

597,8 4. Techniczne uzbrojenie pra­

cy na 1 robotnika grupy przemysłowej i rozwojowej

w tys.zł. 510,3

i

555,9

\ ■

642,3

1

717,8

ł

778,6 5. Wekaźnik przyrostu wydaj­

ności pracy 1 zatrudnionego na 1 procent wzrostu tech­

nicznego uzbrojenia pracy 1,86 0,79 0,26 0,20

i, •%

0,04 6. Wskaźnik przyrostu wydaj­

ności pracy 1 robotnika grupy przemysłowej i roz­

wojowej na 1 procent wzrostu technicznego uz­

brojenia pracy 1,87 0,65

•

0,28 0,22

źródło: roczniki statystyczne województwa katowickiego 1977-81

- 9 -

* •

Ogólny spodek dynamiki produktywności środków trwałych i to zarówno w skali globalnej przemysłu uspołecznionego, Jak również poszczególnych gałęzi świadczy między innymi o długich okresach dochodzenia do projektowanej zdolności produkcyjnej w przekazywa- nych do eksploatacji obiektach inwestycyjnych /ńp. kopalnia po oddaniu do sksploatacji osięga projektowany zdolność wydobycia często dopiero po 6-10 latach/. Na zniekształcania poziomu wskaż- nika produktywności środków trwałych w naszym województwie wpły-

, \ ^.

waję również niewłaściwe ceny zbytu na węgiel i wyroby hutnicze. '

'■ •

' - . v7 i; r ' ■': " 5 •

Przyrost wartości środków trwałych z 3 S 8 tZ mld zł, w roku 1975 do mld zł, w roku 1980, tj o blisko 80 proc, /przy po- nad 75 proc. udziale przemysłu paliwowo-energetycznego i metalur­

gicznego/, wywiera wpływ na techniczne uzbrojenie pracy i pośred- nio na wydajność pracy; Mimo znacznego i stałego na przestrzeni ostatnich lat wzrostu technicznego uzbrojenia pracy /53 proc, wzrost w latach 1976-80/ nie uzyskano «yjczuwslnej poprawy w zakre­

sie wydajności pracy 1 w zakreele wykorzystsnia stanowisk roboczych w przemyśle kluczowym. Warte odnotowania jest jednak to, ża stale wzrasta współczynnik zmianowoścl robotników bezpośrednio produkcyj­

nych w przemyśle.

Współczynnik zmianowoścl.w przsmyśle województwa- katowickiego' w latach 1976-81

1 • f, ^{. , • . • ■ * 1 "V *■}'

Tablica nr 4 T ---- ...

Lata Wyszczególnienie

1976 1977 1978 ’ 1979 1980 I—VI 1981

% /

Współczynnik zmianowoś- ci /liczony w stosunku do zmiany najliczniej­

szej/

*

1,68

•

1,66 1,68

i ,

1,71 1,87 1,94 Ź r ó d ł oj materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach.

r

£a wzrostem technicznego uzbrojenie pracy nie nadgżał jednak w przemyśle wzrost wydajności. Na 1 procent wzrostu technicznego uzbrojenia procy przypadało w górnictwie 0,003 proc. wzrostu w y­

dajności pracy, w hutnictwie 0,14 proc, wzrostu wydajności pracy.

Relacje globalne pokazane w tabeli 3 świadczę między innymi o his- kiej efektywności procesu inwestycyjnego w ostatnich latach.

Wzrost technicznego uzbrojenia pracy charakterystyczny dla więk­

szości krajów socjalistycznych i uzależniony od technologii ozna- cza ponadto przejście na kapitałochłonnę metodę produkcji, gdyż w przemyśle województwa dominuje przemyeł paliw, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych oraz energetyka, .

W ostatnich latach działalność produkcyjna prowadzona była w województwie ze znacznymi trudnościami determinowanymi przede

»

wszystkim niepełnymi nierytmicznym zaopatrzeniem w surowce, ma­

teriały, zakłóceniami w dostawach kooperacyjnych, niedoetatkami organizacyjnymi oraz znacznymi ograniczeniami energii i paliw.

Spadek wydajności pracy w przemyśle Województwa związany również ze wstrzymaniem szeregu inwestycji następił w okrssie ezczególne- go zapotrzebowania kraju i eksportu na surowce, paliwa i materia­

ły wytwarzane w województwie katowickim.

Trudności te epotęgowane zostały różnorodnymi, często bardzo silnymi powięzaniami polskiej gospodarki z krajami kapitalistyczny­

mi, tak ochoczo nawięzywane w minionym okreeie. Ma w tym swój u- dział także gospodarka woj, katowickiego,

W latach 1971-80 przemysł województwa katowickiego zakupił 52 licencje za przeszło 151,3 min zł dewizowych. Większość licencji

z o s t a ł a zakupiona w latach 1971-75, n a t o m i a s t w okresie 1976-70 zakupiono 11 licencji wartości 21,1 min zł dewizowych /w latach 1979 i 00 nie zakupiono żadnej licencji/.

- 10 -

. . . .

Licencje zakupione przez przemysł województwa stanowiły 12,1

%

ilości oraz 7,5

%

nie 8 pochodziło z krajów socjalistycznych /ZSRR - 4, NRD - 4/

* '

* \ > \

o wartości 21,7 min złotych dewizowych. Głównymi dostawcami licencji były RFN - 18 licencji i Szwecja - 8. Większość zakupionych licencji miała charakter modernizacyjny, jednakże około 60 % wartości stano­

wiły licencje inwestycyjne.Z zakupionych licencji jedynie 4 dotyczyły produkcji rynkowej.

Zakupu licencji przemysł województwa dokonywał niemal wyłącz­

nie w formie gotówkowej z funduszów resortowych lub kredytu'inwes­

tycyjnego. Tylko jedna z zakupionych licencji spłacana jest w 50 % produkcję wykonywaną w oparciu o licencję /Sl.Zakłady Armatury Przemysłowej/. Dotychczas przemysł spłacił całkowicie 25 licencji, reszta jest w trakcie spłacania.

Dla uruchomienia zakupionych licencji przemyał województwa musiał zakupić maszyn i urzędzeń za 507 min zł dewizowych, w tym 313 min zł dewizowych z II obszaru. Oprócz wydatków dewizowych realizacja przedsięwzięć licencyjnych poclęgnęła za sobę całościo­

we nakłady w wysokości około 11 mld zł dewizowych.

• /

Spośród wdrożonych licencji produkcyjnych /38/, 17 licencji nie oslęgnęło planowanej zdolności produkcyjnej* Na 6,3 mld z?

planowanej produkcji w 1980 roku osiągnięto 3,2 mld zł, tj. 52 %, Z dotychczas wdrożonych licencji eksport licencyjny podjęło 16 zakładów, a wartość eksportu wynosi rocznie ponad 160 min zł dewiz, z czego około 110 min zł dew. do II obszaru płatniczego.

CJędnocześnie podać należy, że do produkcji licencyjnej zakłady importuję surowców i materiałów za około 110 min zł dewizowych rocznie.

*- 11

- 12 -

Bilans dewizowy dotychczas zakupionych licencji, rozumiany jako różnica między wartością eksportu wyrobów licencyjnych, z wydatkami dewizowymi niezbędnymi do zakupu licencji i urucho­

mienia produkcji jest wyraźnie ujemny i wynosi około 330 min zł dewizowych. Ponadto, ciężar zadłużenia i niemoc przemysłu pozba- wionsgo importowanych dostaw kooperacyjnych 1 zaopatrzeniowych, to główne przyczyny paraliżu, który ogarnia gospodarkę województwa katowickiego.

* • ; ' ' ‘ • ' .. . ' . •

Dynamikę rozwoju przemysłu i przemianę m jego strukturze umożliwiły w województwie w znacznej mierze lnwss*ty0js/ które jednak w blisko 60 proc. przeznaczone były na branżę górnictwa ora* hutnictwa żelaza i stall. Przykładowo wzrost ¿rodków trwa­

łych w górnictwie więżę się z budowę nowych kopalń /4,6 mld zł/, , rozbudowę 17 kopalń /3,6 mld zł/ oraz .zakupem 227 obudów zmecha­

nizowanych /13,1 mld zł/. Wzroet grodków trwałych w hutnictwie, to przede wszystkim budowa Huty "Katowice**, na którę do 1980 roku wydano łęcznle około 129 mld złotych. Budowa nowych zakładów oraz surowcowa struktura przemysłu stwarzała zapotrzebowanie głównie na męską siłę roboczę, co wywołało ogromne trudnoócl na odcinku aktywizacji zawodowej kobiet, w takich warunkach powstaje zapotrze­

bowanie na kwalifikowaną męską siłę roboczą oraz wyzwolenie się

» * *

znacznych nadwyżek żeńskiej siły roboczej nad liczbę wolnych miejsc pracy dla kobiet.

W roku 1980, przemyeł województwa katowickiego nie wykonał po raz pierwszy zadań rocznych w zakresie sprzedaży produkcji /za­

- 13 -

brakło ponad 11 mld zł/. Przyczynę były przestoje, duże straty czasu pracy i załamanie się dynamiki oraz rytmiki produkcji w drugim półroczu 1980 roku. Także w całym okresie 1976 - 1980 przyrost wartości produkcji sprzedanej był relatywnie niski w stosunku do poniesionych nakładów inwestycyjnych. Wynikało to z tego, że ustalenie zadań planowych na kolejne lata polegało na stosowaniu "jnetody indeksowej", w której wielkość produkcji osięg- nięto w poprzednim roku odgrywała rolę wielkości wyjściowej do

ustalenia nowych zadań dla przedsiębiorstw, a nawet całej branży.

Przykładem być może branża górnictwa. Plon taki jest zawsze "krót­

kowzroczny” , bowiem ustalanie zadań na podstawie tego, co zostało osięgnięte i tego Jakie sę potrzeby, bez należytego uwzględnienia perspektyw więzi terytorialnych, rozmiarów szkód górniczych, dewas­

tacji środowiska naturalnego, problemów demograficznych, komunika­

cyjnych, i innych, jest sprzeczne z zasadami postępu społeczno- technicznego, zasadami przemian strukturalnych, zasadami efektyw­

nej polityki inwestycyjnej i w rezultacie z interesami długofalo­

wego, dynamicznego wzrostu gospodarczego i warunkami życia miesz­

kańców. Metoda ta było powszechnie obowięzujęca tak w przemyśle województwo, jak i w całej gospodarce narodowej.

Wytwarzane na terenie województwa katowickiego paliwa, surowce i materiały dla potrzeb gospodarki kroju i eksportu stanowię obec­

nie blisko 85,0 proc, w strukturze produkcji przemysłu regionu katowickiego. Produkcję rzeczowę niektórych wyrobów ilustruje poniższa tablico :

Produkcja ważniejszych wyrobów w województwie katowickim w latach 1976-80

Tablica nr 5

— 14 “

• ł 1

Lata ( \ 1 Ml II l

V.

Lp. Wyszczególnienie

1976

\

1977 1978

. 198Ó

• 1979 wyko­

nanie

udział do kra 1u w % 1. Węgiel kamie;ny

w min ton 173,3 182,2 188,8 197,1 189,5 98,2 2. Koks z węgla k a ­

miennego w min

ton 6,2 6,4 6,3 5,9 8,0, 30,2

3. Energia elektrycz­

na w mld kWh 28,8 30,7 35,3 38,3 37,1 30,4 4. Stal surowa w min

ton 5,9 7,8 9,8 9,8 to,o 51,2

0 5. Wyroby walcowane

w min ton 4,7 4,9 6,3 6,6 6,6 49,0

6. Cynk w tys.ton 236,2 228,2 222,0 209,2 215,2 100,0 7. Ołów w tys.ton 80,5 85,4 86,7 84,2 82,0 100,0 Źródło: materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach.

Konfrontacja wyników produkcyjnych województwa katowickiego na tle wyników kraju przedstawia się następująco:

- produkcjs sprzedana ogółem przemysłu województwa zajmuje pierwsze miejsce wóród województw i stanowi blisko 16,0 proc. produkcji

*

sprzedanej kraju,

%

- mimo surowcowego charakteru produkcjo rynkowa województwa zajmuje drugie miejsce w kraju,

- eksport województwa zajmujo pierwszo miejsce w kraju i stanowi ponad z0 proc. całego polokiogo eksportu / 2 7 proc. do krajów kapitalistycznych/.

Fatrzęc na przemysł województwa katowickiego z punktu widzę-

» ’ ’ ' - ,

nia rozwoju możliwości eksportowych i podwyższenia zdolności pror

1 ' ’ *

dukcji trudno nie zauważyć, żfe przemysł ten posiada najwięcej w kraju znaków jakości dla produkowanych dla siebie wyrobów,co ilustruje poniższe zestawienie:

- 15 -

Problematyka Jakości w województwie katowickim w latach 1976-81

Tablica nr 6

Lp. Wyszczególnienie

i )

Lata » ^t t

■■ ; ó ’ 1

1976 1977 ' 1978 1979 1980 .. /___

I-Vi 1981 1. Udział wyrobów

oznaczonych zna­

kiem jakości MQ “ i "l" w sprzeda­

ży wyrobów obję­

tych kwalifika­

cję w % 22,3 28,3 32,4 30,5 27,2 26,5

s. £. « Udział strat na 2 brakach w koszcie wytwarzania pro­

dukcji przemysło­

wej w %

i

0,9 1,0 1.2

, ^\

1,2 1,2 1,3 ' źródło: materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach«

Wysokie udziały w sprzedaży wyrobów oznaczonych znakami

jakości cieszę wszystkich, jednakże wobec sporej dynamiki produkcji niezbędne jest uwzględnianie skutków ekonomicznych zwięzanych z ja- kościę, tj. między innymi stale wzrastajęcego udziału strat

na

kach na przestrzeni ostatnich lat. Wyniosły one 3,7 mld zł w 197<*r.

f ' - ■

3,8 mld zł w 1980 roku i 1,9 mld zł w I-VI 1981 roku. Przyczynę tych niekorzystnych zjawisk jest brak należytego współdziałania pracowników zróżnicowanych zawodowo i funkcyjnie, utrzymywanie się zadziwiajęcej atmosfery tolerancji dla złej procy części ludzi 1 zakładów, a także odpowiedzialnych za r.iewłaściwę organizację

- I b -

odbioru jakościowego dla lekceważącego stosunku do podstawowych obowiązków służbowych oraz tolerancja dla społecznych strat złe-

• V

go gospodarowania zasobami pracy i niSKiej jakości jej rezulta­

tów. Osłabienie efektywności kontroli i analizy gospodarności, w z a k r e s i e wykorzystania środków trwałych w procesach produkcyj­i nych, osłabia walkę z marnotrawstwem tych środków, powoduje, że problem obniżki kosztów własnych nie jest rozpatrywany jednocześ­

nie w aspekcie ekonomicznym i technicznym. W praktyce zapominamy, że jakość pracy zależy od wielu elementów: technologii, kwalifi- kacji, organizacji pracy, zaopatrzenia, kooperacji a na odpowie-

• 1

dzielności zawodowej kończąc. Oakość pracy jest więc wypadkową

przedsięwzięć natury śkonomiczno-organizacyjnej oraz działań i pos- taw ludzkich*

. , 0

Źródeł tego stanu rzeczy należy upatrywać w stosowanej od wie­

lu lat praktyce premiowania uzależnionej od stopnia wykonania i przekraczania zadań planu, w tym także planu udziału wyrobów oznaczonych znakami Jakości, Wobec perspektywy wdrożenia zasad re­

formy gospodarczej praktyka ta musi ulec zmianie, gdyż plan ten ma ustalać dla siebie samo przedsiębiorstwo. Trudno byłoby premiować je od wykonania i przekraczania planu, który sam dla siebie usta­

lę. Konieczne będzie ustalenie systemu premiowania w powiązaniu z jakością i z miernikami syntetycznymi, /produkcja globalna, do­

dana, czysta, towarowa, sprzedanś. akumulacja z całokształtu dzia­

łalności gospodarczej, zysk ze sprzedaży produKcji towarowej, zysk z całokształtu działalności gospodarczej', dochód przedsiębiorstwa,zyGk całkowity w kwocie bezwzględnej lub w relacji do zaangażowanych

środków, wpłata do budżetu, kwota wpłaty do budżetu przypadająca przeciętnie na jednego zatrudnionego itp/ n l e z a ^ ż n i e od jakichkol­

wiek zadań planowych.

- 17 -

Pomijojęc fakt; że straty na brakach sg w dotychczasowej

praktyce z reguły zaniżane, rachunek kosztów wadliwej jakości wyro­

bów nie zawsze jest pełny, co wynika z tego, że w działalności pro-

•*

dukcyjnej obserwuje się w ostatnim okresie nastawienie na wyniki ilościowe bez liczenia się z kosztami tej działalności. Koszty te obejmuję przecież również koszty kontroli i zapobiegania złej ja­

kości wyrobów, co jak się szacuje - dla wielu przedsiębiorstw ozna­

cza straty na brakach sięgajęce 8-12 % kosztów produkcji /koszty reklamacji, zwroty towarów, przekwalifikowania, kary umowne, obniż-

i

ka cen/. Szacuje się straty wartości towarów wadliwych województwa /przy produkcji globalnej przemysłu uspołecznionego w 1980 roku

w wysokości 448,5 mld zł/ na kwotę 40-55 mld złotych. Sytuacja ta nie pozostaje bez wpływu na materiałochłonność produkcji i wyniki finansowe przemysłu województwa w ostatnich latach, które można z ar

prezentować następujęcoj # v (

Wyniki finansowe przemysłu województwa katowickiego w latach 1976-81

Tablica nr 7 '

Lp Wyszczególnienie

. p . , r, , r i r i j i i .n < .. . , ( r . n m iu j j i n 1 " ^ . . 1. . \ ^{' • J rm u im ,} H , n n p

Lata

1976 1977 1978 1979 , 1980 I-VI 1981 V Wskaźnik rentownoś­

ci netto w % ^3,2 2,1 3,0 0,4 -3,6 -18,1

2.

' l

Udział kosztów włas­

nych w wartości

sprzedaży w % 93,3 95,8 97,9 100,5

\

104,7 116,8 Udział kosztów ma­

teriałowych w kosz­

tach ogółem w % 57,3 56,9 56,7 54,9 55,2 49,5 j 4. Straty nadzwyczajne

w mld zł 3,8 4,6 4,8 5,4 5,9 1,7

5.

i .ł

• , |

Materiałochłonność na 1000 zł sprzeda­

ży produkcji w zł 512 537 549 550 577 575

6. Zapasochłonność pro dukcji na 1000 zł.

sprzedaży produkcji

w zł 142 156 160 155 173 243

źródło: materiały Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach

Wyniki finansowe działalności przemysłowej w latach 1976-81 w województwie dokumentuję narastajęce zjawisko krysysu. Zjawisko to nasiliło się szczególnie w I półroczu 1981 roku, kiedy to z a n o - ♦ towano w województwie prawie 54,0 mld zł strat bilansowych /40,1 mld w górnictwie i 10,7 mld w hutnictwie/.

Na wyniki finansowe działalności produkcyjnej ogromny wpływ posiada racjonalne wykorzystanie środków materiałowych /dotyczy to surowców, półfabrykatów oraz vyyrobów gotowych/. Z punktu widzenia działalności gospodarczej utrzymywanie określonej wielkości zapa­

sów jest niezbędne, mimo. Ze więżę eię to zaweze z ponoszeniem do­

datkowych, czasem nawet znacznych nakładów sił i środków, a więo ‘ ostatecznie kosztów. Te rezerwy gwarantuję cięgłość i rytmiczność produkcji. Ze względu na absorbowanie ogromnego potencjału sił i środków zwięzanych z utrzymywaniem zapasów /ludzie, transport, magazyny/ sprawa racjonalizacji gospodarki w tym zakresie /pomija- jęc sprawę gospodarczego zużycia/ ma podstawowe znaczenie. Wzrasta ono w nowej sytuacji charakteryzujęcej się znacznym wzrostem cen importowanego zaopatrzenia materiałowego przy ograniczonych możli­

wościach płatniczych i jednocześnie przy wzroście kosztów pozyskiwa­

nia surowców krajowych. Stan zapasów ogółem na koniec roku wynosił w 1976 roku ponad 57 mld zł, w 1979 r. ponad 78 mld zł, by w końcu 1980 roku osięgnęć wielkość 210,8 mld zł. Wskaźnik globalnej rota­

cji zapasów materiałowych w województwie utrzymuje się na poziomie 60-120 dni, zaś wskaźnik obrotowości kształtuje się na poziomie około 3,5. Wobec Jednak stale wzrastajęcej zapasochłonności produk­

cji województwa katowickiego /tabela nr 7/ niezbędnym się staje pilne eliminowanie przyczyn powstawania zapasów nadmiernych /poziom 6,2 mld zł na konięc 1980 roku/ i zbędnych /poziom 885 min zł na koniec 1980 r./, zwłaszcza zawinionych przez działania ludzkie, a także uporządkowanie cen zaopatrzeniowych.

- 18 -

Koszty materiałowe w 1980 roku w stosunku do 1979 roku uległy zwiększeniu o 0,3 proc. /w kraju obniżeniu o 1,2 proc,/, co w prze­

liczeniu na 1000 zł wartości sprzedaży w cenach zbytu pznacza pod­

wyższenie o 27 zł /w kraju obniżenie o 7 zł z 583 zł w 1979 roku

do 576 zł w 1980

T ./ ,

Wpływ na wzrost kosztu jednostki sprzedaży w 1980 roku miał w głównej mierze dynamiczny wzrost płac tj. o 6,8 proc. i spadek dynamiki sprzedaży, przy jednoczesnym wzroście koeztów własnych,

. ' *

' f ' '

Akumulacja finansowa przemysłu województwa była w 1979 roku po raz pierwszy ujemna od wielu lat, co ozn a cz a > że koszty własne przewyższały wartość sprzedaży wyrobów i usług. Proces ten zaost­

rzył się Jeszcze bardziej w następnym okrssie. 0 ile akumulacja<na sprzedaży w 1976 roku była dodatnia i stanowiła kwotę 26,2 mld zł, to w 1979 roku była już Ujemna i oeięgnęła kwotę 5,4 mld zł. W roku 1980 ujemna akumulacja osięgnęłe już poziom 27,9 mld złotych, by w I półroczu 1981 roku osięgn^ć astronomiczną wielkość minus 35,7 mld zł.

Wysoki udział kosztów własnych w wartości sprzedaży wyrobów i usług w przemyśle województwa głównie resortu górnictwa i energe­

tyki jest rezultatem złego eyetemu ekonomiczno-finansowego państwa S ’

i wynika z charaktaru centralnego mechanizmu decydowania.

Trudno dzisiaj kwestionować realia niesprawnej etruktury i wadliwe**

go systsmu zarzędzanla gospodarkę narodowę. Dotyczy to zarówno cen­

tralnego aparatu administracji gospodarczej, który wymaga dalszych zmian w kierunku jego integracji celów częstkowych w cel wynikajęcy z interesów gospodarki jako całości; Dotyczy to także produktów, których formalna samodzielność nie inlała nigdy żadnej trwałości o okresy wzglydnej autonomiczności były azybko likwidowane. Powrót do stabilnego procesu decentralizacji gospodarki i zasady samodziel­

- 19 -

- 20 -

ności parametrycznej p r z e d 3 i ę b i o r ' 3 t w jest k o n i e c z n o ś c i g T ' N i e s i e

go reforma systemu planowania i zarządzania, w k t ó r e j podstawowym ogniwem gospodarki będiie przedsiębiorstwo o dużym zakresie samo­

dzielności, kierujęce się rachunkiem ekonomicznym. Reforma pocięg-

/ •. *

nęć musi dalsze przebudowanie struktury gospodarki narodowej

i struktury produkcji, z myślę o służebnej roli gospodarki względem najpilniejszych potrzeb społecznych. Oest one jaskrawo widoczna na przykładzie branży górnictwa, gdzie’szczególnie szybko rosnę kosz-

' ■ • • * , i . . . .

ty. W 1980 roku udział kosztów własnych w wartości sprzedaży wyro­

bów 1 usług wynosił w górnictwie węglowym 132,6 proc. i koszt ten w przeliczeniu na 1 tonę wydobytego węgla systematycznie rośnie i

- w 1976 roku wyniósł 681,0 zł - w 1977 roku wyniósł 740,0 zł

* * 1

- w 1978 roku wyniósł 751,0 zł - w 1979 roku wyniósł 790,0 zł

w 1980 roku wyniósł 903,0 zł - w i-VI 1981 r,W ynlósł 1040,0 zł

Równocześnie ze wzrostem kosztów /najniższy w 1980 roku koszt

\

w wysokości 482 zł poniosła kopalnia "Ziemowit", a najwyższy

4772 zł kopalnia “ZMP"/ notuje się w górnictwie spadek wydajności pracy oraz obniżkę jakości węgla, które to rezultaty sę konsekwen­

cja pogarszających eię warunków geologicznych, mechanizacji, zróż­

nicowania głębokości eksploatacji pokładów, koncentracji złóż, nie­

dostatku materiałów, awaryjności sprzętu 1 zakłóceń rytmu i tempa pracy, a także zmniejszonego czasu pracy /w 1976 roku wydobycia w niedzielę i święta osiągnęło poziom ponad 11 min ton węgla, co stanowiło 6,1 proc. całkowitego wydobycia/.

Szczególnego podkreślenia wymagaję fakty zwięzane z intensyfi­

kację wydobycia węgla w stale pogarszajęcych się warunkach górniczo-

-geologicznych, o czym świadczy fakt, że udział wydobycia wzrósł w latech 1970-80:

'

' »

- z poziomów zalegajęcych poniżej 500 m z 24 oroc. do około

- z pokładów o zagrożeniu metanowym z 37 proc. do około 50 proc.,

. 4

- z pokładów topiących z 39 proc. do około 55 profc.* <•

Stopień i dynamika rozwoju gospodarki kraju uzależnione sę w znacznej mierze od rytmu pracy, wielkości wydobycia i dostaw dla

# ^\

wszystkich grup odbiorców. Pamiętać musimy jednak także o tym, jak ogromne jest w naszym kraju marnotrawstwo tego eurowca. Wydobycie roczne węgla kamiennego wzrosło w latach 1975-80 o 21,5 min ton,, t j . z 171,6 min ton do 193,1 min ton czyli o 12,5 proc. natomiast:

- dostawy dla energetyki wzrosły o 19,7 min ton, tj, z 40,2 min ton do 59,9 min ton, czyli o 49,0 proc.

- dostawy na cele bytowo-komuoelne w tym czasie wzrosły o 7,0 min ton, tj, z 24,9 min ton do 31,9 min ton, czyli o 28,1

proc.

\

- dostawy na eksport wzrastały stale i wynosiły: w 1975 roku 38,7 min ton, w 1976 - 39,2 min ton, w 1977 - 39,4 min ton, 1978 - 39,7 min ton, w 1979 - 41,6 min ton i w 1980 roku -

• . ' ^{• . .} y ' ■ ^{1 |}

30,3 min ton.

Nie odrzucając racji ogólnospołecznych przemawiających za ko., niecznośclę dalszej intensyfikacji wydobycia i koniecznościę zatrud i nlenia w latach 1981-82 dodatkowej 'Ilości około 19 tys, osób w ko­

palniach w większości przyjszdnych zauważyć trzeba, jakie społeczne następstwa to pocięgnis w województwie. Bez rozwięzenia problemów budownictwa mieszkaniowego na ogromną skalę /dodatkowe mieszkania dla około 40 tys. młodych osób/, uzbrojenia terenów, wody, ciepła.

- 22 ^-

oczyszczalni ścieków, komunikacji miejskiej, infrastruktury społecz­

nej o szczególnej koncentracji potrzeb w jednym czasie /żłobki, przedszkola, szkoły, służba zdrowia, kultura, sport/, migracja tak

• /

wielkiej ilości osób w wieku młodym pocięgnie za sobę wielkie nieza­

dowolenie społeczne w dużych skupiskach miejskich, którego czas /poczętek lat 90-tych/ łatwiej przewidzieć od rozmiarów i zasięgu.

Społeczne koszty gospodarowania w województwie z uwagi na róż­

norodne uwarunkowania w sposób odczuwalny stale roanę. Uderza przy tym niepokojęca różnica dynamiki sprzedaży i kasztów własnych, jakę obserwujemy na przestrzeni ostatnich lat.

W przemyśle województwa dynamika sprzedaży kosztów na przes- trzeni lat 1976-80 przedstawia się następujęco:

Dynamika sprzedaży i kosztów w przemyśle województwa katowickiego w latach

1976-80 Tablica rr 8

* Latn 1 Lp. Wyszczególnienie

ł 1976 1980 dynamika

3 976-100 1. Sprzedaż wyrobów własnej pro­

dukcji i usług w mld zł /ceny

bieżęce/ 382,3 496,4

, -i i. , '■*

130,0 2. Koszt własny sprzedaży w mld

zł. 357,3 519,4 145,4

Źródło: obliczenia na podstawie materiałów Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach.

Gdyby analizować dynamikę sprzedaży i kosztów w 1981 roku

z uwzględnieniem gwałtownego wzrostu kosztów własnych /tabela nr 7/

wyniki byłyby jeszcze bardziej negatywne. Np. wskaźnik rentowności netto w I połowie 1980 r, wynosił plus 0,3 proc., podczas gdy za I półrocze br. minus 18,1 proc.

Działalność przemysłowa, głównie hutnictwa i górnictwa na te­

renie silnie zaglomerowanego województwo katowickiego wywołuje ujemne skutki w środowisku oraz zwiększa koszty działalności, cze­

go przykładem mogę być między innymi następujęce fakty:

- blialco 17 proc. zasobów bilansowych węgla w GOW znajduje się w filarach ochronnych, z których w latach 1976-80 uzyskano śred­

nio 37 proc. całkowitego wydobycia węgla.

- na usuwanie szkód górniczych w latach 1976-80 resort górnictwa wydatkował 13,9 mld zł,

- średnie obciężenle 1 tony wydobytego węgla kamlenneg'o z tytułu usuwania szkód górniczych w latach 1976-80 miało tendencję wzros­

towy, od 9,75 zł w 1976 roku do 18,16 zł w 1980 roku na tonę węg-

la>

- Według stanu na koniec 1980 roku rekultywacji 1 zagospodarowaniu po działalności górniczej wymaga w województwie około 17Q0 ha gruntów o zakończonej działalności przemysłowej i około 5300 ha gruntów o czynnej działalności górniczo-przemysłówej,

- hutnictwo żelaza i stali oraz przemysł maszyn hutniczych, wydat­

kowali na ochronę środowiska w latach 1976-80 ponad 730 min zł., w tym 467 min zł z nakładów inwestycyjnych /elektrofiltry, insta­

lacje odpylajęce, instalacje do odsiarczania gazu koksowniczego, budowa zamkniętych obiektów wodnych oraz oczyszczalni ścieków/.

- szczególnym zagrożeniem dla środowiska jest przemysł metali nie­

żelaznych /zwięzki siarki, emisja pyłów, ołowiu, cynku/ na roz­

wój którego w latach 1976-80 wydatkowano w województwie około 12,2 mld zł, z tego tylko 0,8 mld zł na ochronę środowiska.

Mimo wszystkich działań zmierzajęcych do ochrony środowiska naturalnego w województwie ocenia się, że przedsięwzięcia te sę

- 23 -

daloce niowystorczajęcu. Kwota wydatkowanych na ten cel środków w stosunku do ogólnej kwoty nakładów inwestycyjnych stale spada, by w 1979 roku osiągnąć poziom 1,2 proc. Dest to zdumiewające wo­

bec faktu, że około 35 proc. mieszkańców województwa znajduje się w strefie eilnego oddziaływania trujących substancji toksujęcych:

l * ' ■ . '

cynku, ołowiu, kadmu, a także substancji rakotwórczych jak benzopiren i perylen. Wszystko to sprawia, że natężenie chorób

w województwie katowickim jest znacznie wyższe od przeciętnego' " ‘

ę

w krrju w: chorobach układu krężenie o 15 proc., chorobach układu oddechowego o 47 proc., chorobach nowotworowych o 34 proc. Na

mieszkańców województwa katowickiego przypade ponad 43 proc. stwier- dzonych w ekali całego kraju zachorowań na pylice płuc i zatrucie ołowiem. Degradacja naturalnego środowieka człowieka dotyczy w tym województwie także wód powierzchniowych i zanieczyezczeń ściekam}, przemysłowymi. Mimo, że tylko sam resort górnictwa wybudował w la­

tach 1976-80 kosztem 1,3 mld zł 45 oczyszczalni ścieków 1 osadników;

problem ten wywołuje ogromne przeciążenie istniejącej infrastruktury technicznej, gdyż ponad 98 proc. ogólnej ilości wytworzonych ścieków wymaga oczyszczenie / w kraji* 40 proc./.

' •' •' ■‘ > ’ ■' • *

Mimo eporych wysiłków, blisko 20 tys. rodzin oczekuje na prze­

kwaterowanie z budynków zniszczonych szkodami górniczymi, konieczna jeet wymiana 660 km eieci wodociągowej i\ 140 km sieci kanalizacyjnej!

regulacja 215 km rzek i ścieków oraz odwodnienie zalewisk na powierz-, chni 1760 ha. W transporcie i komunikacji nie usunięte szkody górni­

cze dotyczą 300 kir. torów kolejowych, 60 mostów kolejowych i ponad 100 budynków.

Przegląd, tylko przedstawionych powyżej warunków g o s p o d a r o w a ­

nia i Jego wyników, a także pokonywanie w y ł a n i a j ą c y c h si ę na drodze tego rodzaju trudności i przeszkód, u z m y s ł a w i a nam, ż e p r o c e s d o c h o ­

dzenia do wyznaczonych celów s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y c h j e s t znacznie

trudniejszy niż Jeszcze kilka lat temu. W takich to warunkach, tylko wzrost efektywności wykorzystania środków i przedmiotów pra­

cy, energii, transportu itp. a nie wzrost inwestycji i zatrudnie­

nia, może zapewnić dalszy rozwój społeczno-gospodarczy.

♦ ' .

\

Chodzi głównie o to, aby skoncentrować swoją uwagę na nastę­

pujących głównych kierunkach działaniat

- zabezpieczenie potrzeb w części zamienne oraz podzespoły gwaran­

tujące optymalne wykorzystanie majątku produkcyjnego ogromnej

wartości, \

- wycofywanie z produkcji wielu wyrobów konstrukcyjnie przeetarza- łych jak również rezygnacja ze stosowanie przestarzałych proce­

sów technologicznych uniemożliwiających obniżenie energo-i mater­

iałochłonności procesu wytwarzania,

- preferowanie rozwoju jakościowego zaspokajającego potrzeby gospo­

darki narodowej i przynoszącego dochody w eksporcie,

- równoległe z rozwojem przetwórstwa hutniczego likwidowanie naj~

bardziej przestarzałych, energochłonnych i nieekonomicznych obiek­

tów produkcyjnych Jako główny kierunek działań zmierzających do ochrony środowiska naturalnego, >

- kompleksowe zagospodarowanie mineralnych surowców odpadowych stosownie do decyzji nr 94/74 Prezydium Rządu,

- konsekwentne zagospodarowywanie nieużytków poprzemyełowych w kie­

runku rozszerzania obszaru leśr.o-rekreacyjnego,

- skuteczniejsze 1 szybsze usuwanie skutków szkód górniczych /zas­

tępcze budownictwo mieszkaniowe, naprawa obiektów 1 urzędzeń ko­

lejowych, drogowych, regulacja rzek, śoieków, odwadnianie żale-*

wiek oraz naprawa obiektów gospodarki komunalnej, głównie wody

i gazu/. , . ' .ż

- 25 -

- pilne zmniejszenie alarmujących dysproporcji w infrastrukturze

■ i ,

# • ' ^»

technicznej' i społecznej /woda, ciepło, komunikacja zbiorowa,"

ścieki, lecznictwo, ezkoły, przedszkola, żłobki, mieszkania, łącz­

ność/,

• 7 ^

1 ? - ; : ^‘

Głównym jednak celem staje się optymalne wykorzystacie nowo­

czesnego potencjału produkcyjnego, usunięcie wadliwych mechanizmów planowania i zarządzania oraz uporządkowanie niespójnych elementów

* . , * ! ’ ■

systemu kosztów, systemu cen, gospodarki materiałowej, zaopatrzenio- ‘ w e j , transportowej i energetycznej. Przy czym poszukiwać należy r«*

zerw w zakresie normowania, organizacji i dyscypliny pracy, tak aby płsce Indywidualne i płace zespołu pracowników mocniej wiązać żarów*

no z ilością jak i jakością pracy. Nie będzie to zapewne sprawą łatwą, choć konieczną, gdyż obserwujemy zbyt często niepełne wyko* , rzystanie maszyn i urządzeń, ludzkich umiejętności, brak ładu pro*- dukcyjnego i dyscypliny, co układa się w nieskończony krąg sytuacji i działań irytujących. Trudno wszakże wiązać to wszystko tylko

•• ' ' »'

*

z brakiem sprawnego i peinego zaopatrzenia w energię, d e f i cy t ow e ‘ma- teriały i surowce, z brakiem fachowców czy niewydolnością transportu*

Obok braku konsekwencji w terminowości jak i zakresie rzeczowym

zrealizowanych inwestycji /nadmierne wydłużanie cyklu inwestycyjne* . go/, nleuzyekiwania założonych parametrów techniczno-ekonomicznych zadań inwestycyjnych, wysokich kosztów, niskiej jakości, słabej

wydajności, absencji, fluktuacji, przestojów itp., mamy Jakże często do czynienia z niebalstwem, niegospodarnością i marnotrawstwem k o n - * kretnych ludzi, z ich nieprzemyślanymi decyzjami, brakiem poczucia

* j, * . .

odpowiedzialności i wyobraźni. Dlatego też zapotrzebowanie na fącho*-’•

wość, inwencję, odpowiedzialność, energię, wiedzę, umiejętność spo­

łecznego i politycznego działania i kierowania - nie tylko w prze­

myśle województwa - stale rośnie.

i *.

» m ^ " *** I - 26 -

W latach 70-tych tak w gospodarce kraju jak i województwa, szczególną rolę przypisywaliśmy wykorzystaniu korzyści z "wialkiej / skali". Warto tu podać, że w 1980 r. udział przedsiębioretw zatrud­

niających do 100 osób wynosi w województwie nieco ponad 4,0 proc,

\ . ,

/w kraju około 11,0 proc/, podczas gdy wiNRD - 61,0 proc. w RFN - 86,0 proc. w Polsce tylko co dwusetny pracownik zatrudniony był w przemyśle drobnym, w RFN co piąty. Stwarzało to specjalne prefe­

rencje dla wielkich, często gigantycznych zakładów przemysłowych bez uwzględnienia istnienia obiektywnych barier, które w określonych warunkach przekształcają korzyści wielkiej skali w straty wielkiej skali, Do najbardziej typowych barier występujących w województwie katowickim zaliczyć można:

- bilans korzyści i strat związanych z koncentracją ludności, za trud' niania i produkcji w miastach /równowaga między poziomem produkcji a poziomem infrastruktury technicznej i społecznej/-

- wysoką transportochłonność dla gigantycznych placów budowy,

- kumulację negatywnego oddziaływania skoncentrowanego przemysłu'na środowisko naturalne,

- gwełtowne zmniejezenle się areału użytków rolnych przejmowanych na cele nierolnicze, w następstwie niewłaściwej polityki lokaliza­

cyjnej,

- odporność goepodarkl narodowej na zjawiska losowe typu klęek ży­

wiołowych czy też konfliktów wojennych.

Złożone są przyczyny odrzucenia w województwie katowickim tych niewątpliwie ietniejących barier w praktyce. Źródła tego stanu rze­

czy tkwią zapewne w wyraźnej aeymetrii między zasięgiem i bogectwem wszelkich naazych planów a kontrolą 1 weryfikacją ich realizacji.

Inną przyczyną był klimat ile pojętej lojalności aparatu goepodar- czego w województwie w etosunku do kierownictwa adminietracyjno-po-

- 27 -

litycznego województwa. Klimat ten wynikał ze stosowanej w tym województwie praktyki, że wazyetko, co nie zgadzało się z teorię przyrodzonej nieomylności węskiego grona kierownictwa admlnistre- cyjno-politycznego województwa - uznawane było z zasady za czarno- widztwo, brak obiektywizmu w-dostrzeganiu korzyści z nowych inwes­

tycji i dotychczasowego niewętpllwego dorobku.

Dzisiejsze realia w przemyśle województwa skłanióję do ponurej zadumy. Gospodarcze załamanie postępuje od miesięcy w sposób trwa­

ły w/g niszczęcego scenariusza, w którym kolejny miesięc roku przy­

nosi nowe elementy rozbijania kooperacji, zaępatrzunie i produkcji, pogrężajęc gospodarkę województwa oraz rynsk w dezorganizacji 1 cha­

osie. Dezorganizacji produkcji, transportu, zaopatrzenia 1 koopera­

cji towarzyszy degrengolada w zakreśla ładu społecznego i moralnego.

• »

Kluczowę sprawę staje się zapewnienie normalnej pracy związanej z produkcję towarów na rynek i na eksport, gdyż decyduje to o łag o -

• ’ 4

dzeniu dotkliwycłi braków artykułów spożywczych i przemysłowych, Jednakże obecny stan rozdyskutowania, rozluźnienia dyscypliny w pra- cy i ivystępujęce słabości wielu ogniw administracji gospodarczej

. i ' • '

nie aprzyjaję stabilizacji produkcji.

Radykalna zmiana w efektach gospodarowania zależeć będzie w du­

żym stopniu od wcielenia w życie postępowych form 1 metod planowania rozrachunku gospodarczego i struktur organizacyjnych - takich, które lepiej odpowiadają osiągniętemu poziomowi rozwoju gospodarczego 1 służę zharmonizowaniu ogólnonarodowych interesów zespołowych

i indywidualnych. Przy czym podkreślenia wymaga to, że zwiększenie efektywności produkcji społecznej Jest możliwe jedynie pod warunkiem zmiany stylu pracy kadr partyjnych i gospodarczych, ich sposobu myd­

lenia 1 podejścia do rozwięzywania nabrzmiałych problemów.

Przypomina siv jednakże to,-że realizacja zasad reformy gospo­

darczej nie może być dalszym cięgiem "festiwalu" reform i reorganiza­

cji w Polsce, który trwa już 36 lat /choćby posłużyć się przykładem resortu górnictwa i energetyki, który był kilkakrotnie rozłęczany i łęczony/. Po każdej spadała w reformowanych branżach produkcja, dyscyplina pracy, marnowano i dewastowano majątek trwały, tłumiono, myśl technicznę i innowacyjnę, nastawiano się na import pociągający za sobę możliwość "szkoleniowych" wyjazdów zagranicznych itp.

W tym całym bałaganie świetnie pływali hochsztaplerzy, triumfowała planowa deficytowość i sżturmowszczyzna.

* •**

W województwie katowickim powszechnie wyraża aię przekonanie, że największym zagrożeniem dla reformy będzie nawrót dawnych obycza­

jów do wymuszania działań. Oednakże zakłada się, że mechanizm refor­

my gospodarczej doprowadzi do eliminacji ludzi nie znających prawi­

deł ekonomii, rachunku kosztów, zasad efektywności goapodarowanla i umiejętności posługiwania aię nimi. Najwyższa Jakość działania ' * aparatu gospodarczsgo, administracyjnegb i partyjnego w województwie będzie jednocześnie wyrazem i miarą zaangażowania w ta najważniajaza sprawy, których chora gospodarka województwa katowickiego potrzebują

- 29 -

ar Edmund Czarski