i Wyraźnym uznaniem Pozycji PraWnej kościołóW z racji hiSTorycznych
9. królestWo szWecji
Stosunki państwo – kościół w Szwecji reguluje Konstytucja z 8 lutego
974 r., znowelizowana w 000 r. Są one często określane jako wprowadzają-ce rozdział państwa i kościoła. Mimo, iż nadal istnieją pewne związki pomię-dzy państwem a Kościołem szwedzkim wprowadzone zmiany spowodowały nawiązanie bliższych relacji państwa z innymi kościołami76. Nowym ważnym elementem tych relacji jest stopniowe postrzeganie przez władze publiczne kościołów jako partnerów, podobnie jak to ma miejsce w stosunku do Kościoła szwedzkiego.
9. 1.
zaSady uStrojoweZmiany zasad w relacjach między kościołem a państwem w Szwecji miały przede wszystkim na celu przyznanie nowego statusu Kościołowi szwedzkie-mu77. W rozdziale 8 § 6 konstytucji ustawodawca stanowi, że „przepisy o
gmi-74 Tamże, s. 59-60.
75 Ordonanţă nr. 7 din 0/0/00 pentru modificarea şi completarea Ordonanţei Guver-nului nr. 6/000 cu privire la asociaţii şi fundaţii (rozporządzenie 7 z 00 r.), Moni-torul Oficial, Partea I, nr. 6.
76 G. Edqvist, Freedom of Religion and New Relations between Church and State in Swe-den, „Studia Theologica” 54 (000), s. 40-4; M. Rynkowski, Status prawny kościołów i związków wyznaniowych w Unii Europejskiej, s. 4.
77 Można wskazać kilka etapów w pracy nad zmianą tego statusu: w 958 r. parlament po-wołał komisję studyjną, która w ciągu dziesięciu lat przygotowała jedenaście raportów.
W 968 r. utworzono nową komisję, w porozumieniu z czterema partiami reprezentowa-nymi wówczas w parlamencie. Raport komisji został przygotowany w 97 r. i odłożony z powodu sprzeciwu ze strony kościoła. W 979 r. nowy projekt rządowy został odrzuco-ny przez synod kościoła.
nach wyznaniowych ogłasza się w drodze ustawy. Ustawa powinna również określać przepisy o podstawach [działania] Kościoła szwedzkiego jako gminy wyznaniowej. W odniesieniu do zmiany, uzupełnienia lub uchylenia tego typu ustaw stosuje się postanowienia § 6 o zmianie Aktu o Riksdagu”78.
Normy prawne odnoszące się do Kościoła szwedzkiego, a także innych kościołów powinny być ustanawiane w drodze ustaw parlamentu, który może je nowelizować lub uchylać bądź to poprzez dwie kolejne identyczne decyzje, o ile między tymi decyzjami miały miejsce wybory powszechne79, bądź przez poje-dynczą decyzję parlamentu podjętą większością trzech czwartych głosów80.
Od99 r. w następstwie zrozumienia ze strony partii politycznych reprezentowanych w tym okresie w parlamencie, zakres decyzji Kościoła szwedzkiego w sprawach kościel-nych znacząco poszerzył się. Najważniejszym organem decyzyjnym Kościoła szwedzkie-go jest Synod Generalny. Parlament deleszwedzkie-gował mu prawo podejmowania decyzji w spra-wach dotyczących kościoła. Do spraw tych należą: doktryna, księgi śpiewów szwedzkich, organizacja kultu, funkcje kościelne, sakramenty i liturgia kościoła, zbiórki, koordynacja ewangelizacji, misje, praca za granicą i diakonat. Została powołana specjalna fundacja do kierowania tą działalnością: Fundacja Kościoła Szwedzkiego ds. Prac Kościelnych (Svenska Kyrkans Stiftelse för Rikskyrklig Verksamhet).
W994 r. komisja parlamentarna przedstawiła nowe sugestie odnośnie do relacji pań-stwo – kościół. Zdaniem komisji działalność duchownych odgrywała w ciągu wieków bardzo ważną rolę w rozwoju społeczeństwa szwedzkiego. Społeczeństwo to jest głęboko przeniknięte chrześcijaństwem. Z punktu widzenia państwa – zdaniem komisji – istnie-ją również dzisiaj racje, aby pozytywnie określić status działalności religijnej, z powodu jej znaczenia dla funkcji społecznych. We współczesnym społeczeństwie państwo nie ma żadnego powodu, aby przyznawać preferencje szczególne konkretnemu kościołowi.
Przeciwnie, państwo powinno pozostawać neutralne w stosunku do różnych wyznań.
W opinii komisji powinno to stanowić podstawę decyzji, dotyczących przyszłych relacji między państwem a Kościołem szwedzkim i innymi wyznaniami.
Komisjastwierdziła, iż wszystkie wyznania powinny być traktowane w równy sposób, jednak koniecznie należy brać pod uwagę różne okoliczności. Inne wyznania, poza Koś-ciołem szwedzkim, powinny zachować możliwość nabycia statusu prawnego szczegól-nego wyznania. Dlatego komisja zaproponowała utworzenie dla tych organizacji pewną szczególną kategorię prawną: wyznanie zarejestrowane.
Komisja proponowała, aby umieścić w ustawie o Kościele szwedzkim przepisy dotyczą-ce jego tożsamości i obowiązku pładotyczą-cenia podatku przez jego członków oraz przyznania władzy Kościołowi szwedzkiemu w sprawach kościelnych i w bardzo ogólnym określeniu jego organizacji. Zob. R. Schött, État et Églises en Suède, [w:] État et Églises dans l‘Union européenne, éd. G. Robbers, Baden-Baden 997, s. -5; H. Legrand, Les relations entre l’Église et l’État dans la tradition luthérienne allemande et nordique, AC 4 (00), s. 4-4.
78 Grundlagarna 28.02.1974 r., [w:] Svensk Författningssamling, lagen 974:47; poprawka z 6 listopada 998 r., lagen 998:700, (weszła w życie w 000 r.); tekst angielski, [w:]
The Constitition of Sweden. The Fundamental Laws and the Riksdag Act, Translation by R. Bradfield, The Swedish Parliament 00; tekst polski, [w:] Konstytucja Królestwa Sz-wecji, tłum. K. Dembiński, M. Grzybowski, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 000.
79 Rozdział 8 § 5 ust. zd. i oraz ust. konstytucji: Prawa fundamentalne stanowione są dwoma jednobrzmiącymi uchwałami. Druga uchwała podejmowana jest przez na-stępny, nowo wybrany Riksdag.
Status konstytucyjny dotyczący gmin państwowych jest aplikowany rów-nież do lokalnych wspólnot kościelnych8. Ustawodawstwo państwowe doty-czące Kościoła szwedzkiego nie może być promulgowane bez zgody Synodu Generalnego (Kyrkomötet), zatem prawo weta gwarantuje wolność temu koś-ciołowi od ingerencji ze strony państwa8. W tym, co dotyczy innych ustaw w sposób pośredni odnoszących się do Kościoła szwedzkiego, Synod General-ny dysponuje prawem zgłaszania propozycji, niemających mocy zobowiązują-cej dla parlamentu.
Dwie podstawowe ustawy parlamentu odnoszą się do religii: ustawa o wspólnotach religijnych8 oraz ustawa o Kościele szwedzkim84.
Nowe relacje państwo – kościół w Szwecji dają kościołom i innym związ-kom wyznaniowym możliwość występowania jako osoby prawne – zarejestro-wane związki wyznaniowe. Dla Kościoła szwedzkiego jest to znacząca zmiana, jako że Kościół per se – jako część państwa – nie miał wcześniej przyznanej osobowości prawnej. Kościół szwedzki uzyskał z mocy samego prawa status zarejestrowanego związku wyznaniowego85.
Ustawa o Kościele szwedzkim stanowi, iż Kościół szwedzki jest ewange-licko-luterańskim otwartym kościołem narodowym, który przez demokra-tyczną organizację oraz posługę pełni ogólnonarodowe zadania86. Przepisy te wyrażają tożsamość Kościoła szwedzkiego. Rozwiązanie to jest dość nietypo-we, ponieważ tożsamość kościoła, który nie jest już kościołem państwowym, stanowiona jest w drodze ustawy parlamentu. Państwo uznało, iż w ten sposób zagwarantuje kontynuację tożsamości tego kościoła. Z prawnego punktu wi-dzenia Kościół szwedzki na mocy tej ustawy traktowany jest w sposób szcze-gólny. Ustawa ta może być postrzegana jako przywilej przyznany Kościołowi szwedzkiemu, jednak przepisy w niej zawarte odnoszące się do tożsamości kościoła oraz jego organizacji można postrzegać również jako ograniczające
Ust. . Riksdag nie może zaakceptować jako oczekującej inicjatywy zmiany praw funda-mentalnych, która pozostaje w sprzeczności z wcześniej oczekującą inicjatywą, bez od-rzucenia zmiany prawa fundamentalnego, która wpłynęła jako pierwsza.
80 Rodział 8 § 6 konstytucji: Akt o Riksdagu uchwalany jest w trybie § 5 ust. zd. i i ust. . Akt ten może być stanowiony przez podjęcie jednej tylko uchwały, jeżeli wypo-wie się za nią trzy czwarte głosujących, jednak nie mniej niż połowa wszystkich deputo-wanych.
8 G. Edqvist, Freedom of Religion and New Relations, s. 9.
8 Praktyka święcenia kobiet została narzucona kościołowi przez państwo w 955 r., gdy Kościół szwedzki był kościołem państwowym według klauzul przejściowych konstytucji z 974 r. J. B. d’Onorio, Religions et libertés dans les constitutions d’Europe de l’Ouest, s. ; G. Gonzalez, La Convention européenne des droits de l’homme et la liberté des religions, s. 47.
8 Lagen om trossamfund (ustawa o wspólnotach religijnych), Svensk författningssamling (SFS)998:59, 6..998.
84 Lag om Svenska kyrkan 6..998 (ustawa o Kościele szwedzkim), Svensk författnings-samling, 998:59, 6..998.
85 Sekcja 5 ustawy 998:59.
86 Sekcja - ustawy 998:59.
wolność Kościoła szwedzkiego w sprawach podstawowych . Celem przepi-sów ustawowych jest przede wszystkim zagwarantowanie podstawowej orga-nizacji kościoła. Ustawa również zawiera przepisy dotyczące przynależności do Kościoła szwedzkiego88, jego struktury organizacyjnej na poziomie lokal-nym, regionalnym i narodowym oraz własności. Znaczna część nieruchomości została przekazana kościołowi lub jego parafiom. Tylko te z nieruchomości, które wcześniej stanowiły własność duchownych, pozostają odrębnymi osoba-mi prawnyosoba-mi. Powiernikiem tych nieruchomości jest Kościół szwedzki89.
Procedura wyboru biskupów i duchowieństwa jest przewidziana przez prawo. Jednak w prakyce to rząd mianuje arcybiskupów i biskupów szwedz-kich, mimo iż kandydaci na te urzędy są zgłaszani przez kościół na listach, na których podane są trzy nazwiska90. Życie wewnętrzne kościoła określają przepisy kanoniczne wydawane przez Synod Generalny. Wcześniejszy zakaz dotyczący erekcji zakonów został zniesiony. Mogą one być erygowane nawet wewnątrz Kościoła szwedzkiego9.
Na podstawie ustawy o Kościele szwedzkim otrzymuje on osobowość prawną i kompetencje normatywne. Również diecezje i parafie otrzymują oso-bowość prawną i rządzą się własnymi prawami9. Wprowadzony został po-datek kościelny dla członków Kościoła szwedzkiego9, ale jest też stosowny przepis w tej kwestii mający zastosowanie do innych wspólnot. Jedynie zarząd cmentarzami pozostaje w gestii Kościoła szwedzkiego94.
9. 2.
formy reGulacji StoSunków pańStwa do kościołaDecyzje dotyczące Kościoła szwedzkiego mają swe implikacje także w stosunku do innych kościołów i związków wyznaniowych w Szwecji. Ustawa o wspólnotach religijnych stanowi, że Kościół szwedzki jest zarejestrowanym związkiem wyznaniowym. Pozostałe kościoły i inne związki wyznaniowe mogą ubiegać się o rejestrację, dzięki której nabywają osobowość prawną jako
zwią-87 G. Edqvist, Freedom of Religion and New Relations, s. 40-4; L. Friedner, State and Church in Sweden, [w:] State and Church in the European Union, ed. G. Robbers, Baden-Baden 005, s. 54-544.
88 W Szwecji do stycznia 996 r. uważano za członka Kościoła szwedzkiego każdą osobę, nawet nieochrzczoną, jeśli jedno z dwojga rodziców zostało ochrzczone w kościele naro-dowym. H. Legrand, Les relations entre l’Église et l’État, s. 4.
89 Sekcja 9 ustawy 998:59.
90 R. Minnerath, Church Autonomy in Europe, s. 9.
9 R. Schött, État et Églises en Suède, s. 0.
9 Sekcja ustawy 998:59.
9 Changed relations between the State and the Church of Sweden, Fact Sheet, Ministry of Culture, Stockholm 000, s. .
94 H. Legrand, Les relations entre l’Église et l’État, s. 4.
zek wyznaniowy . Rejestracja nie jest obowiązkowa. Kościół lub inny zwią-zek wyznaniowy może prowadzić działalność również w innej formie prawnej, jako stowarzyszenie, bądź jako fundacja. Poza osobowością prawną rejestracja nie przyznaje szczególnych korzyści kościołowi czy innemu związkowi wyzna-niowemu. Jednak tylko zarejestrowane związki wyznaniowe mogą korzystać z systemu podatkowego w celu zbierania składek od członków, mają prawo do udzielania małżeństw czy też mogą otrzymywać dotacje od państwa96.
Z chwilą wejścia w życie ustawy o wspólnotach religijnych wiele kościo-łów i innych związków wyznaniowych ubiegało się o status zarejestrowanego związku wyznaniowego, aby otrzymać pomoc ze strony państwa. Nie każdy zarejestrowany związek wyznaniowy otrzymał takie prawo, a jedynie te, które mają pewne znaczenie w społeczeństwie szwedzkim97. Miernikiem tego zna-czenia jest przede wszystkim liczba członków98.
Kościół szwedzki może korzystać z państwowego systemu podatkowego w celu pobierania podatku kościelnego. Rząd udostępnił tę możliwość także innym kościołom i związkom wyznaniowym99. Poza Kościołem szwedzkim, siedem kościołów i związków wyznaniowych korzysta z systemu podatkowego w celu pobierania podatku kościelnego. Ustawa o dotacjach dla związków wy-znaniowych00 zezwala na dotacje państwowe dla kościołów i innych związków wyznaniowych. Kościół lub związek wyznaniowy, który zdecydował się korzy-stać z systemu podatkowego do pobierania podatku kościelnego (i ma na to zgodę od rządu), musi liczyć się z ograniczeniem pomocy finansowej. Kościół szwedzki nie otrzymuje pomocy finansowej od państwa w oparciu o tę ustawę, a jedynie ma prawo do korzystania z systemu podatkowego.
Rząd przyznał większości kościołom i innym związkom wyznaniowym w Szwecji prawo do udzielania małżeństw0. Duchowni Kościoła szwedzkiego mają takie prawo w oparciu o ustawę o małżeństwie0.
Sprawy rejestracji prowadzi agencja usług prawnych, finansowych i admi-nistracyjnych. Decyzje agencji nie zawierają oceny nauczania związku wyzna-niowego. Jedyne kryteria rejestracji stanowią: to, czy kościół lub inny zwią-zek wyznaniowy ma za swój cel – sprawowanie kultu bożego oraz to, czy ma znaczącą liczbę członków. Liczbę członków stwierdza się bądź na podstawie
95 Sekcja 5 ustawy 998:59.
96 L. Friedner, State and Church in Sweden, s. 540.
97 Sekcja 6 ustawy 998:59.
98 L. Friedner, Church and State in Sweden in 2001, EJCSR, vol. 9, Leuven 00, s. 57.
99 Lagen om avgift till registrerat trossamfund (ustawa o podatkach na rzecz zarejestrowa-nych związków wyznaniowych), 4.05.999, Svensk författningssamling 999:9.
00 Lagen om stöd till trossamfund (ustawa o dotacjach dla związków wyznaniowych),
5..999, Lagen 999: 9.
0 Lagen om rätt att förrätta vigsel inom andra trossamfund än svenska kyrkan (ustawa o urzędowym poświadczaniu małżeństw zawartych w związkach wyznaniowych innych niż Kościół szwedzki), 6.05.99, Lagen 99: 05.
0 L. Friedner, State and Church in Sweden, s. 54.
sporządzonego wykazu członków, bądź na podstawie faktu, iż kościół lub inny związek wyznaniowy przynależy do wspólnoty o zasięgu światowym. Szwedz-kiemu Stowarzyszeniu Humanistów odmówiono prawa do rejestracji, ponie-waż jego celem nie było sprawowanie kultu bożego. Określenie „sprawowanie kultu Bożego” interpretowane jest dosyć szeroko, jako że organizacje buddyj-skie – w których element kultu bezpośredniego jest raczej ograniczony – uzy-skały rejestrację. Agencja nie domaga się dowodów na to, iż sprawowanie kul-tu Bożego jest prowadzone przez ubiegający się o rejestrację kościół czy inny związek wyznaniowy: zasadniczo wystarcza oświadczenie zarządu w tej spra-wie. Z tego powodu, Kościół scjentologiczny został w Szwecji zarejestrowa-nym związkiem wyznaniowym0.
0 Tamże, s. 544-545.
0 Tamże, s. 544-545.