Krajowe możliwości wspierania rozwoju gospodarki pozarolniczej mającej na celu tworzenie nowych miejsc pracy dla wsi

Od co najmniej 40 lat funkcjonuje w polskiej myśli ekonomicznej idea tworzenia wielofunkcyjnej gospodarki na wsi i w rolnictwie. Wyraża się ona oczekiwaniem, że rolnictwo, wieś, rynek rolno-żywnościowy wywołają żywio-łowo ekonomiczną tendencję wśród gospodarstw rolnych do tworzenia w ra-mach chłopskich gospodarstw małych warsztatów rzemieślniczych, małych sklepów handlowych, punktów usługowych, które przez swoją masowość stwo-rzą duże sieci pozarolniczej gospodarki na wsi, a co za tym idzie, rozwiązywać będą problemy tworzenia pozarolniczych sektorów gospodarki wiejskiej, likwi-dujących bezrobocie na wsi i w małych miastach. Tymczasem kolejne spisy rolne, a zwłaszcza ostatni Powszechny Spis Rolny z 2002 r., jak również liczne badania ankietowe wykazują, że pozarolnicza działalność w ramach gospo-darstw rolnych obejmuje zwykle tylko 2-5% gospogospo-darstw rolnych w różnych regionach. Nie przekracza średnio 4% ogólnej liczby gospodarstw. Wytwarza 100 tys. miejsc pracy, podczas gdy potrzeba 2,0 mln miejsc pracy.

Niskie dochody ludności wiejskiej są barierą dla rozwoju usług, małe na-kłady inwestycyjne gospodarstw rolnych i innych podmiotów gospodarczych są hamulcem rozwoju sieci przedsiębiorstw wykonawstwa inwestycyjnego, brak powiązań eksportowych różnych regionów z zagranicą uniemożliwia tworzenie małych i średnich przedsiębiorstw eksportowych. W tej sytuacji trzeba stwier-dzić, że stara doktryna wielofunkcyjności wsi i rolnictwa pozostaje nader trudna do praktycznego wdrożenia. Potrzebna jest nowa koncepcja, która służyć będzie corocznie przyrostowi 100-150 tys. nowych miejsc pracy.

Koncepcja realna rozbudowy pozarolniczej gospodarki na wsi wymaga kilku ważnych filarów stanowiących fundamenty budowy wiejskiej pozarolni-czej gospodarki. Takich filarów dotychczasowa doktryna nie przewidywała.

Chodzi tu o filary stosowane zwykle we wszystkich krajach, które podejmują się tworzenia nowych sektorów gospodarczych. Dotyczy to z reguły następujących problemów: po pierwsze: nagromadzenia niezbędnego kapitału inwestycyjnego;

po drugie: takich zwolnień podatkowych dla każdego inwestora, jakie otrzymują np. firmy z kapitałem zagranicznym, gdy przybywają do Polski w celu

urucho-mienia nowej inwestycji; po trzecie: pomocy państwa w wytwarzaniu właściwe-go kapitału społecznewłaściwe-go (np. w postaci zorganizowania spółki dobra publiczne-go); po czwarte: pomocy doradczej we właściwym wyborze kierunku produkcji oraz możliwości zbytu chociażby tylko w formie zorganizowania odpowiednich ośrodków doradztwa i pomocy.

Stworzenie takich filarów, na których może okazać się możliwe zbudo-wanie określonej sieci ośrodków pozarolniczej gospodarki wiejskiej i małych miast stanowi nieodzowny warunek powstawania pozarolniczej gospodarki na wsi i w małych miastach. Dotyczy to następujących problemów:

Po pierwsze: utworzenia Narodowego Funduszu Wspierania Rozwoju Gospodarki Pozarolniczej na wsi i w małych miastach, mającego na celu two-rzenie pozarolniczych miejsc pracy m.in. dla rolników przekazujących ziemię swoim sąsiadom oraz rezygnujących z dalszego prowadzenia działalności rolni-czej, a także dla wiejskiej ludności nierolniczej;

Po drugie: opracowania systemu podatkowego, takiego jaki obowiązuje podmioty gospodarcze z kapitałem zagranicznym, dla powstających nowych, małych obiektów produkcyjnych i usługowych zorganizowanych w celu ograni-czania bezrobocia w Polsce, w tym w małych miastach.

Po trzecie: zorganizowania sieci państwowych ośrodków doradczo- -organizacyjnych dla samorządów, a także grup producenckich rolników, które podejmą działalność na rzecz tworzenia pozarolniczej gospodarki w sferze wsi i małych miast. Ośrodki te powinny także doradzać w zakresie wyboru kierun-ków produkcji i usług oraz możliwości szukania rynkierun-ków zbytu na produkty końcowe.

Źródłem tworzenia Narodowego Funduszu Wspierania Gospodarki Poza-rolniczej na Wsi tj. Narodowego Funduszu Rozwoju PozaPoza-rolniczej Gospodarki Wiejskiej powinny być:

Po pierwsze: opłaty za ziemię przeznaczaną na cele pozarolnicze (w tym ziemię, która użytkowana jest od wielu lat przez podmioty pozarolnicze, a nie jest to formalnie załatwione). W ciągu ostatnich 20 lat pomniejszył się areał użytków rolnych o 2 mln ha, a nie ma formalnych potwierdzeń. Uporządkowa-nie tej sprawy i wyegzekwowaUporządkowa-nie opłat powinno stać się jednym ze źródeł Fun-duszu. Jeśli ziemia nie jest użytkowana, właściciel powinien płacić podatek katastralny na rzecz omawianego Funduszu.

Po drugie: źródłem środków na Fundusz powinny być opłaty za czerpa-nie surowców budowlanych i innych z powierzchni ziemi metodą odkrywkową.

Po trzecie: źródłem dochodów mogłaby być część podatku adiacenckie-go. Podatek adiacencki w określonych warunkach jest już obowiązkowy.

Po czwarte: takim źródłem mogłaby być także opłata za duże ilości wody pitnej pobieranej przez różne przedsiębiorstwa na cele niespożywcze.

Po piąte: inne procesy gospodarcze, a przede wszystkim sprzedaż ziemi przez ANR.

Na wsi podupada około 1,5 mln gospodarstw rolnych będących podsta-wowym źródłem utrzymania. Oczekuje się, że co najmniej połowa z nich prze-każe ziemię gospodarstwom rozwojowym. Musimy więc budować pozarolnicze miejsca pracy. Ta budowa musi być nie tylko czynem ekonomicznym. Powinna być także czynem społecznym.

Można rozważyć także postulat przeznaczenia np. 1% podatku dochodo-wego od osób prawnych na cele funduszu Wspierania Gospodarki Pozarolniczej na wsi i w małych miastach. W Polsce podatek od osób prawnych należy do najniższych w Europie. Cel, jakim jest inwestowanie w nowe miejsca pracy pozarolniczej, nie powinien budzić sprzeciwu.

Małych zakładów przemysłowych i usługowych w sferze gospodarki wiejskiej i małych miast nie zbuduje sieć światowych przedsiębiorstw global-nych. Mogą je zbudować tylko wspólnym wysiłkiem Polacy. Zbudują tylko wówczas, jeśli upowszechni się świadomość, że industrializacja i serwicyzacja wsi nie jest tylko interesem wsi, ale całego narodu.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozważa możliwość sprzedaży wszystkich gruntów państwowych wydzierżawionych polskim rolnikom – przed upływem terminu wejścia przepisów o pełnej liberalizacji kupna-sprzedaży polskiej ziemi osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym na terenie Unii Europejskiej. Terminy te – to lata 2012 w części kraju oraz 2016 w pozostałych częściach kraju. Raty za ziemię powinny wzbogacić omawiany Fundusz.

Kwestia dotyczy około 1,8 mln ha UR w dzierżawie i około 1,5 mln ha ziemi nierozdysponowanej. Cel jest następujący: sprzedać polskim rolnikom zanim prawo kupna polskiej ziemi nabędą wszyscy rolnicy UE. Polscy rolnicy nie mają pieniędzy, trzeba więc ziemię sprzedać tanio i na raty rozłożone na długi okres.

Dochody ze sprzedaży ziemi powinny stanowić dochody Funduszu Wspierania Gospodarki Pozarolniczej na wsi. Gromadzone środki powinny służyć jako wspieranie budowy zakładów pracy na wsi i w małych miastach.

Zasady dystrybucji powinny być podobne do zasad dystrybucji NFOŚiGW.

Wsparcie budowy powinno mieć formę dotacji, ale także pożyczki niskoopro-centowanej.

2. Wykorzystanie w maksymalnym stopniu pomocy unijnej, jaka