Kreda jeziorna

Złoże węgla brunatnego Bełchatów jest jedynym miejscem w kraju, gdzie wykazano występowanie trzeciorzędowych wapieni jeziornych.

Kreda jeziorna jest jedną z najważniejszych i najbardziej interesujących surowcowo ko-palin towarzyszących w złożu węgla brunatnego Bełchatów. Od początku zainteresowania – poznawczego czy praktycznego, ciążyło nad nią swoiste fatum. W pierwszych dokumen-tacjach geologicznych była wręcz pomijana. Potem długo niedoceniana, a przez to nieselek-tywnie składowana na zwałowiskach. Tymczasem badania dotyczące nie tylko składu mine-ralnego i chemicznego, ale głównie właściwości fizykochemiczne wskazywały na szerokie, a niekiedy wręcz unikalne jej właściwości utylitarne. Duże zasoby tej kopaliny stwarzały i stwarzają nadal duże nadzieje na to, że swoiste „pięć minut” dotyczące jej praktycznego wykorzystania zdają się nadal pozostawać przed nią.

Bodajże jako pierwszy warunki jej geologicznego zalegania opisał Piwocki (1967). Póź-niej tą samą problematyką, a także potrzebą składowania tej kopaliny na złożach wtórnych, zajmowali się m.in. Kuszneruk (1994), Kuszneruk i Wiśniewski (1998) oraz Wojciechow-ski i Kuszneruk (1994). Zainteresowania części autorów dotyczyły jej wieku (m.in. Woźny 1968, Wagner i Matl 2007). Podejmowano także próby odtworzenia warunków sedymentacji kopaliny. Czynili to Wagner i in. (2000) oraz Wagner (2007). Dużo prac dotyczyło składu mineralnego i charakteru petrograficznego tych osadów. Autorami ich są m.in. Szwed-Lo-renc i Rascher (1982) oraz Wyrwicki (1994). Ale największe zainteresowanie badawcze

zaczęły budzić możliwości praktycznego wykorzystania. Okazały się one bardzo różnora-kie – poczynając od rolnictwa poprzez przemysł mineralny, a kończąc na wykorzystaniu jej w charakterze sorbentów mineralnych pochłaniających SO₂.

3.7.1. geologiczne warunki zalegania

Występowanie kredy jeziornej w rejonie Bełchatowa zostało stwierdzone w trakcie prac poszukiwawczych za węglem brunatnym. Miało to miejsce w latach 1961–1962. W otworze wiertniczym Piaski wykazano wtedy obecność obfitych jeziornych utworów wapnistych.

Jednak w „Kompleksowej Dokumentacji Geologicznej złoża węgla brunatnego Bełchatów”

z 1964 roku nie wzmiankowano na temat tych osadów. Nie wzięto ich także pod uwa-gę w późniejszych dokumentacjach. Dopiero „Kompleksowa Dokumentacja Geologiczna”

z 1983 roku uwzględniła jej obecność, określiła zasoby geologiczne w obrębie dwóch pól eksploatacyjnych złoża Bełchatów. Nieco później występowanie tej kopaliny stwierdzono też robotami górniczymi.

W profilu trzeciorzędu węglonośnego zaleganie tej kopaliny ma miejsce w kilku jego ogniwach litostratygraficznych. Najczęściej spotykano ją w przystropowej części kompleksu węglowego nazywanego lokalnie wapienno-węglowym (rys. 2.21, fot. 15.). Osady te mogą też facjalnie zastępować w nim węgiel. Wkładki tych osadów stwierdzono także, chociaż w mniejszych ilościach, w kompleksie ilasto-węglowym, jak również w obrębie kompleksu podwęglowego.

Geologiczne warunki zalegania kredy jeziornej w Polach Bełchatów i Szczerców są nie-co odmienne (Wagner i in. 2000). W Polu Bełchatów obecność tej kopaliny ogranicza się do niezbyt rozległych powierzchniowo, izolowanych „zbiorników”. Występuje ona w for-mie mniejszych i litologicznie monotonnych serii wapiennych. Inne odmiany np. węgliste, zalegają jedynie w wąskich strefach wokół tych „zbiorników”. W Polu Szczerców natomiast wapienie jeziorne są obecne na przeważającym jego obszarze. Reprezentują je zróżnicowane

Rys. 2.21. Przekrój geologiczny przez Pole Bełchatów z zaznaczonym zaleganiem kredy jeziornej według Ciuka i Piwockiego (1980)

Objaśnienia: czwartorzęd: 1 – piaski, gliny zwałowe; trzeciorzęd część górna; 2 – iły, mułki, piaski;

3 – warstwa rumoszu i otoczaków; trzeciorzęd seria środkowa i dolna: 4 – węgiel brunatny; 5 – utwory wapniste; 6 – piaski, mułki, iły, mułowce, iłowce, iłołupki; podłoże mezozoiczne: 7 – wapienie, margle

litologicznie odmiany tych skał. Ograniczenie ich lateralnego zasięgu jest związane z tekto-nicznymi zaburzeniami pokładu mającymi miejsce w rejonie wysadu solnego Dębina.

W Polu Bełchatów kreda jeziorna występuje przy południowej granicy złoża. Kontaktuje się ona z jurajskimi i kredowymi wapieniami rowu tektonicznego Kleszczowa. Jej obecność w obrębie pokładu węgla wykazuje wyklinowanie w kierunku północnym i wschodnim. Na-tomiast od zachodu rozprzestrzenienie jest ograniczone obecnością rozległego piaszczystego stożka napływowego (Wagner 2007).

W Polu Szczerców wyróżniono dwa ciągłe różnowiekowe horyzonty kredy. Poziom starszy występuje głównie w dolnej części kompleksu węglowego. Młodszy znany jest z górnych partii tego kompleksu. Obydwa poziomy rozdziela kilkudziesięciometrowa seria węglowa.

Rozpoznanie, a następnie dokumentowanie geologiczne kredy jeziornej w obrębie pola Bełchatów wykazało obecność trzech rejonów jej zalegania:

y obszar Czyżów o zasobach szacunkowych 6,9 mln Mg. Kreda została stąd wyeks-ploatowana w latach 1983–1987. W celach rolniczych wykorzystano 160 tys. Mg kopaliny;

y obszar południowy o zasobach szacunkowych 5,1 mln Mg. wydobywanych w latach 1992–2000. Na składowisku zgromadzono 1,5 mln Mg;

y obszar północny o zasobach szacunkowych 3,9 mln Mg. Eksploatację w tym rejonie prowadzono w latach 1998–2004.

Na obszarze Pola Szczerców wydzielono 6 obszarów zalegania kredy. Jej zasoby szacun-kowe wyniosły 20,9 mln Mg. Oceniono, że 7,1 mln Mg kopaliny nadaje się do wydobycia.

Całkowite zasoby tej kopaliny stwierdzone w Bełchatowie stanowią 35% łącznych udoku-mentowanych zasobów krajowych.

Mapa (rys. 2.22) przedstawia rozkład miąższości osadów kredy jeziornej w Polu Szczer-ców złoża węgla brunatnego Bełchatów. Waha się on od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów.

Badania mające na celu ustalenie wieku osadów kredy dotyczyły zachowanych w nich muszli ślimaków, a także kości ssaków. Pozwalają określić ich wiek na środkowy

mio-Fot. 15. Kreda jeziorna odsłonięta w skarpie zachodniej V poziomu eksploatacyjnego Pola Szczerców

cen (Woźny 1968). Odpowiada on dolnej części badenianu lub też wskazuje na karpatian.

Podobnie datowane są szczątki malakofauny. Z kolei w wyniku korelacji stratygraficznej trzeciorzędu, przeprowadzonej na podstawie zalegania paratonsteinów i tufitów z polskich nagromadzeń węgla brunatnego oraz pochodzących z zapadliska przedkarpackiego wydaje się, że osady wapienne z Bełchatowa są starsze i odpowiadają dolnemu miocenowi (Wagner 2007).

Badania malakofauny i jej palinologia potwierdziły zróżnicowanie wiekowe horyzontów kredy jeziornej z Pola Szczerców (Wagner 2007). Poziom starszy jest dolnomioceński. Od-powiada to w schemacie miocenu morskiego Paratetydy ottangowi i karpatianowi. Młodszy poziom zaliczono do miocenu środkowego, a jego lokalną górną część do przełomu miocenu środkowego i górnego (baden i sarmat).

3.7.2. charakterystyka petrograficzno-chemiczna

Pierwotnie nawiercone w 1961 roku osady określono jako wapniste utwory słodkowod-ne. Późniejsze badania wykazały, że stanowi je kreda jeziorna, spełniająca zdefiniowane kryteria petrograficzne (Bolewski i Parachoniak 1988). Wyróżniono dwie odmiany kredy.

Jedną zaczęto nazywać kredą białą (wapienie jeziorne) a drugą zawęgloną (gytie wapienne).

Później stwierdzono także obecność zsylifikowanej jej odmiany. Występuje ona najrzadziej spośród wymienionych odmian. Ma miejscami charakter czertów. Ostro odgranicza się od odmian zalegających w stropie i w spągu. Można ją rozpoznać wskutek wyraźnego wzrostu twardości i zwięzłości (Barczuk i Wyrwicki 1999).

Rys. 2.22. Mapa całkowitej grubości kredy jeziornej w Polu Szczerców złoża węgla brunatnego Bełchatów według Wagnera 2007

Objaśnienia: 1,2,3,4 – obszary maksymalnej grubości

Wagner (2007) w profilach kredy jeziornej z Bełchatowa wyróżnił sześć jej odmian litologicznych. Uwagi o litologii i genezie tej kopaliny można znaleźć u Tomaszewskiego i Cygana (1986). Natomiast wspomniani Barczuk i Wyrwicki (2001a,b) są autorami jej pierwszej bodajże analizy mikroskopowej.

Kreda jeziorna zaliczana jest do aukaustobiolitów, czyli niepalnych osadów biogenicz-nych. Jest skałą osadową, którą klasyfikuje się w grupie skał węglanowych (wapieni) po-chodzenia lądowego. Znana jest głównie z dennych osadów plejstoceńskich i holoceńskich jezior, natomiast w utworach starszych jest prawie nienotowana. Stąd też jako ewenement należy traktować jej zaleganie w osadach miocenu złoża węgla brunatnego w Bełchatowie.

Wapienie jeziorne z Bełchatowa są osadami chemicznymi i biogenicznymi zróżnico-wanymi pod względem petrograficznym. Zróżnicowanie to jest efektem dużej zmienności zarówno ich cech strukturalno-teksturalnych, jak i składu mineralnego, w tym głównie za-wartości kalcytu i substancji węglistej. Pozwoliło to wyróżnić w złożu wspominane odmiany litologiczne kredy jeziornej – białą i zawęgloną. Odmiana biała zawiera ponad 90% wag.

CaCO₃, około 5% wag. substancji węglistej i poniżej 2% wag. składników terygenicznych, głównie kwarcu. W odmianie zawęglonej zawartość uwęglonej substancji organicznej sta-nowi około 25–35% wag., ilość CaCO₃ kształtuje się na poziomie 60–65% wag., Materiał węglowy występuje śladowo w formie submikroskopowego pigmentu, drobnego pyłu czy detrytusu uwęglonych roślin, a także fragmentów ksylitów (mikrofot. 1).

Gytie wapienne charakteryzują się ciemnym zabarwieniem – od ciemnoszarego do ciem-nobrunatnego. Spowodowane to jest znaczną ilością drobno rozproszonej uwęglonej sub-stancji organicznej. Jej obecność wpływa na zmniejszenie porowatości przy jednoczesnym zwiększeniu zwięzłości i twardości skały. Można zauważyć różnych rozmiarów fitoklasty, będące uwęglonym detrytusem roślinnym lub fragmentami ksylitów. Lokalnie grupują się one w formy niewyraźnych, nieregularnych lamin lub wydłużonych soczewek. Gytie, wy-sychając, kruszą się i pękają. Wykazują przełam ziarnisty.

Mikrofotografia 1. Kreda jeziorna – odmiana zawęglona. Widoczny detrytus uwęglonej substancji organicznej. Mikroskop polaryzacyjny Xp

Lokalnie, zarówno kreda jeziorna, jak i gytie, bywają silnie zsylifikowane (mikrofot. 2).

W ten sposób wyróżnić można trzecią odmianę tych osadów. Minerały SiO₂ przybierają w niej postać głównie drobnoziarnistego kwarcu stanowiącego 60–70% obj. skały, a wykry-stalizowanego częściowo z opalu czy chalcedonu. Źródłem krzemionki mogły być procesy przeobrażeń materiału piroklastycznego, prowadzące do uwolnienia SiO₂.

Wapienie jeziorne z Bełchatowa są skałami poligenicznymi tj. złożonymi z morfologicz-nie zróżnicowanych składników, które można sklasyfikować w dwóch grupach: jako allo-chemy czyli komponenty ziarniste oraz mikryt kalcytowy (otroallo-chemy) będące zasadniczym składnikiem tych skał. Zgodnie z klasyfikacją Folka (1959) spełniają one kryteria odmian mikrokrystalicznych, zawierających na ogół mniej niż 10% allochemów szkieletowych czyli biomikrytu. Podrzędnie występują odmiany zawierające więcej niż 10% allochemów. We-dług późniejszej klasyfikacji Dunhama (1962) można je uznać za mudstone i wackstone, niekiedy nawet packstone. Dość dobrze charakter petrograficzny tych skał oddaje klasyfika-cja Leightona i Penderstera (1962). Zgodnie z nią można je zaliczyć do odmian mikrytowo -biogenicznych (gdy zawierają poniżej 10% składników szkieletowych) lub wapieni bioge-niczno-mikrytowych (kiedy ilość składników szkieletowych przekracza 10%). Klasyfikacja Wrighta (1992) pozwala nazwać te wapienie cementstone.

Uśredniony skład chemiczny odmian litologicznych kredy jeziornej zalegającej w złożu węgla brunatnego Bełchatów jest podany w tabeli 2.9.

Rezultaty te są bardzo zbliżone do wyników wcześniejszych badań Ciuka i Piwockiego (1980), Wyrwickiego (1999) oraz Górniak i in. (1999). Dotyczyły one białej odmiany kredy.

Przedstawia to tabela 2.10.

Kreda biała zawiera w suchej masie 91–98% wag. CaCO₃. Substancja organiczna jest w niej obecna w ilości co najwyżej kilku procent. Kreda zawęglona jest wyraźnie uboższa w kalcyt. Węglan ten występuje w niej w ilości 50–80% wag. Natomiast substancji

orga-Mikrofotgrafia 2.Kreda jeziorna – odmiana zsylifikowana. Widoczny proces zastępowania kalcytu opalem i chalcedonem. Mikroskop polaryzacyjny, Xp

nicznej jest zdecydowanie więcej niż w poprzedniej odmianie, stanowi ona 15–45% wag.

Inne składniki chemiczne Al₂O₃, Fe₂O₃, MgO, FeO, alkalia występują podrzędnie. Nie do-tyczy to jedynie SiO₂ w przypadku odmian zsylifikowanych. Ilość MgCO₃ nie przekracza 4% wag. Zwiększonemu udziałowi SiO₂ towarzyszy podwyższona zawartość Al₂O₃. Stąd wniosek, że obydwa te składniki chemiczne należy wiązać z obecnymi niekiedy w wapie-niach jeziornych minerałami ilastymi.

TaBeLa 2.9. uśredniony skład chemiczny odmian kredy jeziornej pochodzącej z Bełchatowa (według hycnar i in. 2013)

TaBeLa 2.10. Skład chemiczny białej odmiany kredy jeziornej z Bełchatowa według różnych autorów

TiO₂ 0,17 n.o. poniżej 0,01

Al₂O₃ 0,48–1,18 0,45 0,11

Fe₂O₃ ślady 0,04 0,03

CaO 52,27–55,24 51,90 53,35

MgO 0,25–3,64 0,15 1,06

MnO 0,53–0,62 n.o. 0,04

Na₂O 0,42–0,82 0,90 poniżej 0,01

K₂O 0,18–0,23 0,01 0,01

Straty prażenia n.o. 46,00 45,16

Objaśnienia: n.o. – nie oznaczano.

Wapń i magnez związane są w jednym minerale węglanowym – kalcycie. Sądząc po ni-skich ilościach MgO, zalicza się on do odmian niskomagnezowych. Fe₂O₃ w całości jest za-pewne obecny w goethycie. Nadmiar SiO₂ natomiast związany jest z detrytycznym kwarcem.

Osady te charakteryzuje też niska zawartość metali ciężkich: Cd, Cr, Zn (rząd kilku ppm), Pb, Ni (kilkadziesiąt ppm). Więcej jest Mn – maksymalnie 360 ppm. Stront wystę-puje w ilości około 150 ppm, a Ba – 40 ppm. Nieduże ilości siarki (rodzimej, siarczkowej, siarczanowej) należy wiązać z obecnością substancji organicznej.

Wagner (2007) z wyników oznaczeń chemicznych wyliczył wskaźniki nazywane modu-łami, przydatnymi do prognozowania procesów związanych z wykorzystaniem kredy jezior-nej do produkcji materiałów wiążących, a także w celach agrotechnicznych. Są to: moduł glinowy MG (Al₂O₃/Fe₂O₃), moduł krzemianowy MK (SiO₂/Al₂O₃ + Fe₂O₃) i moduł hy-drauliczny MH (CaO + MgO/SiO₂ + Al₂O₃ +Fe₂O₃).

Moduł glinowy zmienia swoją wartość od 0,08 do 6,86, osiągając najniższe wartości w od-mianie białej. Wartości modułu krzemianowego zależą od ilości domieszek piaszczystych i ila-stych w kredzie, stąd w jej odmianach wolnych od nich mają wielkości wyższe – wynoszące od 0,02 do 2,09. Wartości modułu hydraulicznego są bardzo zmienne i mieszczą się w szero-kim przedziale wartości od 0,1 do 184,73. Wielkości wszystkich modułów świadczą o znacz-nej zmienności chemiczznacz-nej odmian kredy. Stąd trudno na ich podstawie jednoznacznie sądzić o trendach czy wręcz możliwościach praktycznego wykorzystania tej kopaliny.

3.7.3. Kierunki praktycznego wykorzystania

Prowadzona selektywnie eksploatacja kredy jeziornej ze złoża węgla brunatnego Bełcha-tów pozwoliła na dokonanie dokładniejszego jej rozpoznania surowcowego. Przyjmując za kryterium podziału zawartość CaCO₃ oraz stopień zawęglenia, wyróżniono jej trzy odmiany technologiczne:

y bardzo czystą, o zawartości 90–98% wag. CaCO₃; y z obecnością 80–90% wag. CaCO₃;

y zawierającą poniżej 80% wag. CaCO₃.

Zaproponowany podział surowcowy zdeterminował też możliwości i kierunki praktycz-nego wykorzystania tej kopaliny. Według Wiśniewskiego (1993b, 2001) są nimi:

y pierwsza odmiana stanowić może surowiec do produkcji kredy malarskiej, technicz-nej, a także pastewnej;

y druga stwarza możliwość wykorzystania jej jako rolniczego nawozu wapniowego;

y zawęglone odmiany kredy mogą potencjalnie służyć do zabiegów rekultywacyjnych w przypadku gleb zarówno piaszczystych, jak i glinowych.

Grabiński (1993) wykazał bardzo dobrą pojemność sorpcyjną kredy względem kationu Pb²⁺, a nieco mniejszą w przypadku Cd²⁺. Potwierdził przez to niejako możliwość jej zasto-sowania w zabiegach agrotechnicznych mających na celu odwapnienie gleb kwaśnych, zawierających nadmierne ilości metali ciężkich.

Kolejne eksperymenty wykazały możliwość wytwarzania z kredy jeziornej wapna palonego, a także cementu białego (Wyrwicki 1999). Istnieją także przesłanki

wska-zujące na sposobność wykorzystania tej kopaliny przez przemysł szklarski czy cera-miczny.

Kreda jeziorna ze złoża Bełchatów uzyskuje specyficzne właściwości, a przez to i inne możliwości wykorzystania po wypaleniu – dekarbonatyzacji. Zakres jej utylizacji ulega rów-nież dalszemu zwiększeniu z chwilą poddania jej hydratyzacji. Według Barczuka i Wyrwickie-go (2001a) potencjalne kierunki wykorzystania tak spreparowaneWyrwickie-go surowca są następujące:

y denitryfikacja osadów pościekowych w gospodarce komunalnej;

y budownictwo i przemysł materiałów budowlanych;

y przemysł cukrowniczy i celulozowy.

Wskazanie nowego zastosowania gospodarczego surowców mineralnych wiąże się jak zwykle z potrzebą opracowania i wdrożenia nowych procesów technologicznych. I trady-cyjnie próby takie mają początkowo charakter eksperymentalny. Sytuacja taka miała miejsce również w przypadku bełchatowskiej kredy jeziornej a dotyczyła opracowania syntezy wol-lastonitu. Ten jednowapniowy krzemian CaSiO₃ rzadko występuje w przyrodzie. Polska nie posiada złóż tego minerału ani optymistycznych prognoz na ich odkrycie. W opracowanej przez Sałacińskiego i Puff (2003) metodzie syntezy wollastonitu kredę jeziorną z Bełchato-wa wykorzystano jako źródło CaO, a mułki chalcedonitowe z TeofiloBełchato-wa miały dostarczyć krzemionkę. Obydwie te kopaliny jako „wsadowe” w eksperymencie, użyto w stosunku wagowym 1:1 z dodatkiem LiCO₃ w ilości 3% wag. W efekcie końcowym uzyskano niemal czysty wollastonit. Optymalna temperatura syntezy wynosiła 1050°C. W kolejnym etapie eksperymentu podjęto próbę otrzymania ceramiki wollastonitowej, która również zakoń-czyła się powodzeniem. Uzyskano spiek ceramiczny zdolny do wytwarzania materiałów termoizolacyjnych. Podobne eksperymenty zakończone pozytywnym rezultatem przepro-wadzili Wiśniewski i Wyszomirski (2003).

Pierwsze próby wykorzystania kredy jeziornej w przemyśle energetycznym w charak-terze sorbentu do ograniczania emisji SO₂ zostały wykonane w latach osiemdziesiątych XX wieku przez Elektrownię Bełchatów. Ich celem było wykazanie możliwości zastoso-wania kredy do produkcji mączki wapiennej na potrzeby odsiarczania spalin. Dowiedziono takiej jej przydatności.

Dokładną charakterystykę kredy jako sorbentu SO₂ można znaleźć w pracach Wisły--Walsh i Ratajczaka (2003), a także Hycnar i in. (2013). Przedstawiono rezultaty badań trzech odmian kredy – białej, zawęglonej i zsylifikowanej dotyczące możliwości ich wyko-rzystania w suchych technologiach odsiarczania ze szczególnym uwzględnieniem palenisk fluidalnych. Przesłanką do podjęcia tego typu badań był przede wszystkim charakter struk-turalno-teksturalny tej kopaliny, a głównie rozwiniętą porowatość i znaczna powierzchnia właściwa rzędu 4,43 m²/g w przypadku odmiany białej i 7,07 m²/g – zawęglonej.

Badania zdolności sorpcyjnych kredy względem SO₂ przeprowadzono zgodnie z wytycz-nymi zaproponowawytycz-nymi przez Ahlstrom Pyropower Development Laboratory (1991). Metoda ta opiera się na wyznaczeniu dwóch wskaźników – reaktywności RI oraz sorpcji bezwzględnej CI. Wskaźnik reaktywności określa stosunek zawartości wapnia w próbce do ilości siarki po procesie sorpcji (mol Ca/mol S), a wskaźnik sorpcji bezwzględnej – ilość siarki zasorbowanej przez 1000 g sorbentu (g S/1000 sorbentu). Oceny zdolności sorpcyjnych kredy dokonano na podstawie przyjętych wartości wzorcowych przedstawionych w tabeli 2.11.

TaBeLa 2.11. wartości wzorcowe wskaźników reaktywności RI i sorpcji cI według ahlstrom

Niskiej jakości powyżej 5,0 poniżej 60

Tabela 2.12 przedstawia wartości wskaźników RI i CI trzech odmian kredy jeziornej z Bełchatowa. Wynika z nich, że odmianę białą i zawęgloną można traktować jako zna-komity sorbent do usuwania kwaśnych zanieczyszczeń powstających zarówno w czasie spalania fluidalnego paliw kopalnych, jak i ich mieszanek z biomasą. Wartości te zna-cząco przewyższają tego typu parametry charakterystyczne dla sorbentów przemysło-wych, w przypadku których wartości współczynników RI i CI mieszczą się odpowiednio w zakresach 2,13–2,43 mol Ca/mol S i 141–148 g S/100 g sorbentu (Kosiba i Ratajczak 2013).

Odmiana zsylifikowana jest sorbentem o zdecydowanie gorszej jakości. Mając na uwa-dze rygorystyczne normy emisji SO₂ do atmosfery, jej wykorzystanie w tego typu techno-logiach należy uznać za wątpliwe.

Wyniki tych badań sprawiły, że kredą jeziorną z Bełchatowa jako sorbentem SO₂ w pa-leniskach fluidalnych zainteresowała się Elektrownia Turów. W 2012 roku przeprowadzono testy przemysłowe z wykorzystaniem bloku energetycznego CFB OE 700, które potwierdzi-ły wykazaną w badaniach laboratoryjnych przydatność. Niestety wykorzystanie kredy jako sorbentu nie znalazło uzasadnienia ekonomicznego (zbyt duża odległość i związane z tym koszty transportu).

TaBeLa 2.12. wartości wskaźnika sorpcji bezwzględnej cI i reaktywności RI kredy jeziornej z Bełchatowa według hycnar i in. (2013)

Wskaźnik Odmiana kredy

biała zawęglona zsylifikowana

CI (g S/1000 g sorbentu) 185 124 15

RI (mol Ca/mol S) 1,63 1,43 7,3

Kreda jeziorna z Bełchatowa uzyskała pozytywną opinię Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach jako rolniczy nawóz węglanowo-wapniowy. Dopuszczona została do obrotu handlowego i wykorzystania za zgodą ówczesnego Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Przez długi czas był to zasadniczy kierunek jej zastosowania.

W okresie apogeum tego typu wykorzystanie sięgało 35 tys. Mg rocznie. W 1984 roku zbu-dowano instalację do przeróbki kredy na wapno nawozowe.

Kreda jeziorna może być także stosowana do produkcji mieszanek węglanowo-humu-sowych: Ekohumus, Immobil, Eko-calcium. Ich głównym przeznaczeniem jest sanacja gleb kwaśnych.