Kryteria oceny abuzywności warunku kosztowego

Na wypadek uznania przez TS, że postanowienia umowne dotyczące prowizji lub opłat pod-legają kontroli uczciwości, sądy odsyłające pytały o przesłanki oceny takich postanowień jako nieuczciwych, tj. stojących w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodujących znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Sąd krajowy w sprawie Gyula Kiss zapytał o potencjalną abuzywność postanowienia z dzie-dziny kosztów, niepozwalającego na zidentyfikowanie w jednoznaczny sposób na podstawie umowy, jakie konkretne usługi są świadczone w zamian za te koszty. TS zajął stanowisko, iż art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny dotyczący kosztów zarządzania umową pożyczki, który nie pozwala jednoznacznie wskazać konkretnych usług świadczonych w ramach świadczenia wzajemnego, co do zasady nie powoduje wbrew wy-mogowi dobrej wiary znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Takie rozstrzygnięcie TS opiera się jednak na poczynionych uprzednio założeniach. Trybunał wskazał, że jeśli świadczone w zamian usługi nie wchodzą w sposób uza-sadniony w zakres świadczeń wykonywanych w ramach zarządzania pożyczką albo w ramach jej udzielenia lub jeśli kwoty obciążające konsumenta z tytułu rzeczonych kosztów i rzeczonej prowizji nie są nieproporcjonalne w stosunku do kwoty pożyczki, nie wydaje się, z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający, żeby warunki te w sposób niekorzystny wpływały na sytuację prawną konsumenta przewidzianą przez prawo krajowe. Do sądu krajowego należy ponadto uwzględnienie skutków innych postanowień umowy, aby ustalić, czy rzeczone warunki nie powodują znaczącej nierównowagi ze szkodą dla biorącego pożyczkę³³.

W sprawie Caixabank sąd odsyłający pytał również o potencjalną nieuczciwość postanowienia o nałożeniu na konsumenta prowizji za udzielenie kredytu, w sytuacji gdy instytucja finansowa nie wykaże, że wspomniana prowizja odpowiada rzeczywiście wykonanym przez nią usługom i po-niesionym kosztom. W tym kontekście wskazano na okoliczność, że prawo hiszpańskie³⁴ stanowi wprost, iż prowizje lub koszty obciążające klienta powinny odpowiadać usługom rzeczywiście wy-konanym lub kosztom poniesionym. W ocenie Trybunału art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że warunek zawartej między konsumentem a instytucją finansową umowy kredytu nakładający na konsumenta obowiązek zapłaty prowizji za udzielenie kredytu może stwarzać na niekorzyść konsumenta, w sprzeczności z wymogiem dobrej wiary, znaczącą

33 Wyr. TS z 3.10.2019 r. w sprawie C-621/17 Gyula Kiss (ECLI:EU:C:2019:820), pkt 55.

34 Artykuł 5 ust. 1 ustawy 2/2009 z dnia 31.03.2009 r. regulującej zawieranie z konsumentami umów pożyczek lub kredytów hipotecznych oraz umów usług pośrednictwa w zawieraniu umów pożyczki lub kredytu (Boletín Oficial del Estado nr 79 z dnia 1.04.2009 r., s. 30843).

nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków jej stron, w sytuacji gdy instytucja fi-nansowa nie wykaże, że wspomniana prowizja odpowiada rzeczywiście wykonanym przez nią usługom i poniesionym kosztom, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

W sprawie Profi Credit (C-222/19) sąd odsyłający pytał o potencjalną abuzywność warunku kosztowego nieprzekraczającego limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu, ale przerzucającego na konsumenta rozmaite koszty działalności przedsiębiorcy. Chodziło o prowizję za udzielenie pożyczki (stanowiącą 25% całkowitej kwoty kredytu) oraz opłatę za zarządzanie pożyczką (wyno-szącą 30% kwoty kredytu za każdy rok zarządzania). Tak naliczone koszty zostały nałożone na konsumenta w maksymalnej możliwej wysokości. Z wyjaśnień udzielonych w toku postępowania przez kredytodawcę wynikło, że na koszty te składają się wymienione przez niego koszty zwią-zane nie tylko z zawarciem konkretnej umowy kredytu i zarządzaniem nią, lecz również koszty związane z ogólną działalnością gospodarczą kredytodawcy niemające bezpośredniego związku z konkretną umową. Trybunał wskazał, że pozaodsetkowy koszt kredytu dla konsumenta, który na mocy przepisów krajowych jest ograniczony do określonego pułapu, może prowadzić do zna-czącej nierównowagi w rozumieniu orzecznictwa TS. Może się tak stać, mimo że został ustalony poniżej tej górnej granicy, jeżeli świadczone w zamian usługi nie wchodziły racjonalnie w zakres świadczeń wykonanych w ramach zawarcia lub zarządzania umową o kredyt lub gdy kwoty ob-ciążające konsumenta z tytułu kosztów udzielenia i zarządzania pożyczką wydają się oczywiście nieproporcjonalne do kwoty pożyczki. Do sądu krajowego należy ponadto uwzględnienie w tym aspekcie skutków innych warunków umownych w celu ustalenia, czy rzeczone warunki nie po-wodują znaczącej nierównowagi ze szkodą dla pożyczkobiorcy³⁵. Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny dotyczący poza-odsetkowych kosztów kredytu, który określa ten koszt poniżej ustawowego pułapu i który przeno-si na konsumenta koszty działalności gospodarczej kredytodawcy, może powodować znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, gdy obciąża konsumenta kosztami nieproporcjonalnymi w stosunku do świadczeń i do kwoty otrzy-manego kredytu, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

IV. Podsumowanie

Omówione powyżej wyroki TS potwierdziły brak dowolności kredytodawców w ustalaniu kosz-tów kredytu konsumenckiego, nawet jeśli mieszczą się one w ramach wprowadzonego w prawie krajowym limitu maksymalnego. O ile prowizja lub opłata nie stanowi in casu świadczenia głównego w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG (art. art. 385¹ § 1 zdanie 2 k.c.), może być ona kontrolowana z punktu widzenia klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG (art. 385¹

§ 1 zdanie 1 k.c.). Koszty nakładane na konsumenta powinny pozostawać w rozsądnej relacji do kosztów ponoszonych przez kredytodawcę w bezpośrednim lub pośrednim związku z zawieraną umową, które jednak nie mogą być przerzucone na konsumenta w kwocie nieproporcjonalnej do wysokości otrzymanych przez niego świadczeń. Z orzecznictwa TS nie wynika natomiast general-ny zakaz uwzględniania elementu zysku przy ustalaniu wysokości opłat lub prowizji. Konsument powinien móc wywnioskować z treści samych postanowień dotyczących prowizji czy opłaty lub

35 Wyr. TS z 3.09.2020 r. w sprawie C-84/19 Profi Credit (ECLI:EU:C:2020:631), pkt 95.

także z innych postanowień umowy, z jakiego tytułu uiszcza dany koszt, czy i jaka usługa jest świadczona w zamian i czy obciążające go koszty się nie pokrywają. Ma to na celu wyelimino-wanie praktyk nakładania na konsumenta w jednej umowie kilku bliżej niesprecyzowanych kosz-tów, jak np. „opłata przygotowawcza”, „opłata administracyjna” i „za zarządzanie pożyczką”. Przy spełnieniu takich założeń postanowienia w przedmiocie kosztów kredytu konsumenckiego mają szanse uniknąć zarzutu nieuczciwości (abuzywności).

Bibliografia

Czech, T. (2014). Adekwatność wysokości opłat i prowizji bankowych w stosunku do poniesionych kosztów.

Monitor Prawa Bankowego, 10.

Czech, T. (2020). Nowe limity pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego w związku z epidemią koronawirusa. Monitor Prawa Bankowego, 6.

Rzecznik Finansowy. (2018). Raport Rzecznika Finansowego. Kredyty konsumenckie. Bieżące problemy.

Warszawa, 4 grudnia.

Tracz, G. (2020). Lichwa usankcjonowana. Transformacje Prawa Prywatnego, 1.