rodzina Furtatowiczów pochodziła zapewne z węgier, gdyż we Lwowie nazy-wano ją niekiedy madziarowiczami. pierwszy w źródłach lwowskich pojawia się w 1470 roku kupiec Furtat (vel Fortat). niemal od razu towarzyszą mu synowie, Krzysztof (Kristan, 1473) i Zachariasz (Zacharko, 1476). potem aktywizują się także dwaj kolejni: Jan (ohaś, tj. ohannes, Howannes) i Tomasz (Tuman)293. han-dlowali także w Krakowie i w mołdawii. wśród ich partnerów widzimy kupców ormiańskich, niemieckich i żydowskich, niekiedy polską szlachtę294. Krzysztof Furtatowicz zajmował z rodziną dom przy ul. ormiańskiej w sąsiedztwie rodziny Tychnowiczów, kupiony w 1482 roku od anny Kalenikowej295. posiadał też kram w rynku lwowskim, w linii kramów zwanych bogatymi.
w kwietniu 1487 roku Furtatowicz otrzymał od żupnika ajnulfa Tedaldie-go 10 zł z kasy żup chełmskich (równocześnie z wypłatą dla iwaszka Kiczki), a w lipcu dodatkowo 80 zł, jak zanotowano: na drogę do Turcji296. Jest to ślad misji w Stambule, nieznanej nam bliżej, chyba związanej ze sprawami
moł-289 cDiaU: acta scabinalia, 1590 r., s. 604-605. Zapis wzajemny małżonków emerencji (siostrzenicy elżbiety) i Krzysztofa Kazarowiczów.
290 ibidem: acta consularia, 1533 r., nr 313, s. 220.
291 Zob. rozdział Domazerscy (Domażyrscy) z Domażyru, Łoziny i Żornisk.
292 Zob. rozdział Szlacheckie mariaże Ormianek lwowskich: Marta Połomska, Anna Du-brawska, Bilenka Rossochowska.
293 ponadto Jurek Furtat z Trembowli uzyskał prawo miejskie we Lwowie w roku 1490 (ACL, nr 1216, s. 52).
294 F. kiryk, Związki Krakowa z Lwowem, s. 35; cDiaU: acta consularia, 1470 r., nr 499, s. 220 (sprawa Furtata w Krakowie); 1475 r., nr 242, s. 294 (Krzysztof); 1476 r., nr 612, s. 256 (sprawa Furtata i Zachariasza z Seifertem, kupcem krakowskim); 1482 r., nr 1241, s. 452 (sprawa Furtata i Krzysztofa z Ditrichem); 1492 r., nr 1762, s. 630 (długi Krzysztofa, Jana i Tomasza u Kollera); 1493 r., nr 1843, s. 564 (Krzysztof, Zachariasz, Tomasz i Jan w sprawie z Jakubem Felsztyńskim, wojskim halickim); acta scabinalia, 1473 r., nr 456, s. 62 (tu po raz pierwszy pojawia się „Kristen”, tj. Krzysztof Furtatowicz).
295 cDiaU: acta consularia, 1482 r., nr 1248, s. 453, nr 1633, s. 589.
dawskimi, w której Furtatowicz był może tłumaczem, może przewodnikiem lub agentem zbierającym informacje na obcym terytorium. Tego typu usług musiało być więcej, bo sugerują to wynagrodzenia otrzymywane od króla. w 1492 roku „christoff Furtat armenus” otrzymał prawo miejskie we Lwowie „ex donatione et gratia speciali maiestati regiae videlicet Sernissimi Domini iohannis alberti novi regis” (z daru i łaski specjalnej Królewskiego majestatu, czyli najjaśniej-szego pana Jana olbrachta, nowego króla)297. widać było to kwestionowane przez władze miejskie, a ponadto o takie samo prawo zabiegał Tomasz Furtato-wicz, bo 2 maja 1496 roku w piotrkowie król Jan olbracht wyznaczył komisarzy do rozstrzygnięcia sporu pomiędzy rajcami miasta Lwowa a braćmi Krzyszto-fem i Tomaszem ormianami o przyznanie prawa miejskiego. Komisarze, kanc-lerz Krzesław z Kurozwęk i Spytek z Jarosławia, wojewoda krakowski i starosta lwowski, orzec musieli na korzyść Furtatowiczów, bo król ostatecznie to prawo im przyznał298. przebywanie w otoczeniu króla podczas sejmu to też ślad jakichś bliższych relacji rodziny Furtatowiczów z centrum politycznym.
Kolejną zasługą Krzysztofa Furtatowicza było uczestnictwo w wyprawie moł-dawskiej Jana olbrachta, za co 11 października 1497 roku na polu pod Suczawą otrzymał nadanie kilku włości w województwie ruskim, których dotychczasowi posiadacze nie stawili się na wojnę. Swe wsie utracili na rzecz ormianina: Jaczko syn oluchy („nieschczicze” w ziemi przemyskiej), iwan Stary Sambor („Harba-cze” i dział w „wierine”), wdowa oluchna (dział w tychże Harbaczach), maciej (dział w „Volove”), Stefan (dział w „Thuczne”), Hieronim (działy w „Krzmi-low”, „wangrzin”, „Bonunyn” w ziemi lwowskiej)299. w nadaniu Krzysztof występuje jako obywatel lwowski, lecz wejście w posiadanie ziemi na prawie szlacheckim – bo nadanie miało takie właśnie konsekwencje – było krokiem do uzyskania statusu szlacheckiego.
Jak widać z udziału w wyprawie mołdawskiej, obowiązków żołnierskich z tym związanych Krzysztof Furtatowicz się nie obawiał. obyczaje posiadał żołnierskie, gwałtowne, co uwidoczniło się w tragiczny sposób podczas powro-tu z wyprawy mołdawskiej do Lwowa. miał zapewne jakieś nieporozumienie z lwowskim Żydem Tobiaszem, od którego dwa lata wcześniej kupił dom przy ul. ruskiej300. Gdy w 1497 roku spotkał go jadącego drogą z czeszybies (po-tem: Jezupol) do Halicza wraz z drugim Żydem, Hadzymą, doszło do sprzeczki i Furtatowicz potraktował Tobiasza „malis verbis et manu armata” (złymi sło-wami i ręką zbrojną), w rezultacie czego obaj Żydzi stracili życie. w styczniu 1498 roku ich synowie, Juda i mojsa, pozwali Furtatowicza, domagając się kary śmierci lub główszczyzny. ostatecznie zabójca został zasądzony na zapłatę za
297 ACL, 1, nr 1261, s. 54.
298 MRPS, 2, nr 628, s. 37.
299 Materiały do dziejów pospolitego ruszenia z lat 1497 i 1509 zebrane w części przez ś. p. Adolfa Pawińskiego, uzup. i wyd. S. Kutrzeba, „archiwum Komisji Historycznej”, 9, 1902, nr 217, s. 291.
każdego z zabitych po 160 grzywien ich synom301. Trzeba tu dodać – z uwagi na poszukiwaczy symplicystycznych wyjaśnień historii – że Krzysztof Furtatowicz uczuć antysemickich nie żywił, nie tylko pozostawał w relacjach ekonomicznych z Żydami, ale też ręczył za nich w sprawach o długi302.
Z dworem królewskim miał też Furtatowicz jakieś powiązania o charakterze finansowym, co widać z polecenia królewskiego ze stycznia 1498 roku wyda-nego andrzejowi Herburtowi, aby pobrał 50 grzywien od Krzysztofa Furtato-wicza, zarezerwowanych na potrzeby królewskie303. w sierpniu 1499 roku piotr myszkowski, starosta generalny rusi, zachwalał królowi osobę Krzysztofa jako chętnego do usług na rzecz państwa. Z tegoż listu dowiadujemy się, że jego brat Zachariasz został ścięty w mołdawii na rozkaz hospodara Stefana iii, bo praco-wał tam w interesie polski304. warto tu dodać, że do mołdawii jeździł też mar-ko Furtat jamar-ko poseł władysława ii Jagiellończyka, króla czech i węgier (jego misję hospodar Stefan wspominał w liście do króla aleksandra z 1502 roku)305. w styczniu 1502 roku król aleksander wydzierżawił braciom Krzysztofowi i To-maszowi Furtatowiczom dwa stawy pod miasteczkiem królewskim Szczyrzec pod Lwowem za 400 grzywien306.
Dopiero na przełomie 1500 i 1501 roku Krzysztof Furatatowicz podjął pró-by sądownego wyegzekwowania dekretu królewskiego o nadanych mu dobrach ziemskich. pozbawieni swej ziemi szlachcice opierali się z ustąpieniem. w grud-niu 1500 roku toczyła się w lwowskim sądzie grodzkim sprawa z iwanem Sam-borem i jego synem „de Horbacze”307. w styczniu kolejnego roku Furtatowicz pozwał Stefana, dziedzica wsi Tuczne308. również w styczniu dochodził swych praw do Krzmiłowa od Hieronima wysockiego, dotychczasowego dziedzica. przedstawił wtedy kolejne nadanie królewskie do tej wsi z 3 grudnia 1500 roku. wysocki bronił się, prezentując list mikołaja Tęczyńskiego, starosty lwowskie-go, wystawiony nad Dniestrem 16 sierpnia 1497 roku, w którym polecano mu stawić się do obrony zamku w Glinianiach zamiast na wyprawę z wojskiem kró-lewskim. argument był nie do zbicia i król w kwietniu 1501 roku uznał wytłu-maczenie wysockiego, a Furtatowicz otrzymał nakaz milczenia, co oznaczało,
301 AGZ, 15, nr 2594, s. 344; nr 2595, s. 344; nr 2606, 2607, s. 345; nr 2608, 2609, s. 345; nr 2621, 2622, 2324, 2626, 2627, s. 347; nr 2649, 2650, s. 350-351.
302 w sierpniu 1500 roku Krzysztof Furtatowicz ręczył przed sądem za mossenę, Żyda z Trok, który siedział w więzieniu (ibidem, nr 3043, s. 406).
303 ibidem, nr 2605, s. 345.
304 Listy i akta Piotra Myszkowskiego, nr 41, s. 44-45. w tym czasie Krzysztof Furtato-wicz przebywał we Lwowie, gdzie pozywał w pewnej sprawie mikołaja wnuczka z Bóbrki (AGZ, 15, nr 2864, s. 379).
305 Źródła dziejowe, 10, Sprawy wołoskie za Jagiellonów. Akta i listy, wyd. a. Jabło-nowski, warszawa 1878, s. 82.
306 MRPS, 3, nr 128, s. 9.
307 AGZ, 15, nr 3101, s. 417.
że od tego wyroku odwołania już nie było309. Ziemię można było też pozyskać, kredytując ziemian. i tak np. Stanisławowi Sarnowskiemu pożyczył Furtatowicz 150 zł węgierskich, zyskując w razie ich niespłacenia prawo na wwiązanie się w posiadłości dziedziczne dłużnika w ziemi łęczyckiej310.
w roku 1505 Krzysztof Furtatowicz już nie żył311, potem wzmiankowana jest już tylko wdowa po nim, elżbieta312. w tym samym roku jego młodsi bracia, Tomasz i Jan („Hohasz”), dostali na polecenie króla prawo miejskie Lwowa313. Brak jest źródłowych potwierdzeń, aby Furtatowicze utrzymali się przy zie-mi. nadal prowadzili interesy kupieckie i dzierżawili użytki królewskie o cha-rakterze handlowym (stawy rybne)314. Żenili się z mieszczkami (żoną Tomasza była Urszula Kochnowa)315. Tomasz zmarł przez 1512 rokiem316. najdłużej z bra-ci działał Jan („ohaś”) Furtatowicz, starszy gminy ormiańskiej we Lwowie od 1539317, zmarły w 1553 lub 1554 roku. przy zajęciach miejskich widzimy też ko-lejne pokolenie tej rodziny, reprezentowane przez Józefa Furtatowicza, zwanego Józkiem madziarowiczem. podjęta przez Krzysztofa Furtatowicza próba wejścia w prawa szlacheckie nie powiodła się.