Efekty kształcenia dla programów kształcenia na studiach prowadzących do uzyskania kwalifikacji III stopnia Omówione wcześniej rozwiązania dotyczące charakterystyk poziomów 6 i 7 PRK, którym

odpowia-dają opisy kwalifikacji pierwszego i drugiego stopnia w systemie szkolnictwa wyższego (w postaci efektów kształcenia określonych w rozporządzeniu ministra dla ośmiu wyodrębnionych obszarów i dwóch poziomów kształcenia), nie mają swojego odpowiednika na poziomie 8 PRK�� Efekty kształ-cenia dla kwalifikacji trzeciego stopnia w systemie szkolnictwa wyższego, odpowiadającej temu po-ziomowi PRK, są wprawdzie – w części odnoszącej się przede wszystkim do efektów osiąganych

 w wyniku realizacji prac badawczych – określone w rozporządzeniu ministra29, lecz stopień ogólno-ści tego opisu odpowiada uniwersalnym charakterystykom poziomów PRK��

Rozporządzenie dotyczące kształcenia na studiach doktoranckich zobowiązuje jednak uczelnie i in-ne instytucje naukowe, a ściślej – ich jednostki prowadzące takie studia (traktowain-ne w systemie szkolnictwa wyższego w Polsce jako studia III stopnia) do zdefiniowania efektów kształcenia oraz za-projektowania i realizacji programu studiów, który doprowadziłby do ich osiągnięcia��

Zakładane dla studiów doktoranckich efekty kształcenia powinny zostać osiągnięte w wyniku: 1) realizacji programu studiów, który obejmuje:

a) pracę naukową, przygotowywaną najczęściej pod kierunkiem promotora i promotora po-mocniczego, prowadzącą do rozprawy doktorskiej i uzyskania stopnia naukowego doktora, b) przedmioty o charakterze podstawowym dla dziedziny nauki, w której prowadzone są studia,

o odpowiednim stopniu zaawansowania,

c) przedmioty związane z dyscypliną naukową, w której prowadzone są studia, o odpowiednim stopniu zaawansowania i prezentujące najnowsze osiągnięcia nauki,

d) przedmioty przekazujące wiedzę niezwiązaną bezpośrednio z dziedziną nauki i dyscypliną na-ukową, w której realizowany jest przewód doktorski, kształtujące ogólne umiejętności zawodo-we, w tym umiejętności związane z prowadzeniem badań, a także kompetencje społeczne, e) praktyki zawodowe, które mogą być realizowane np�� w formie prowadzenia zajęć lub

uczest-niczenia w inny sposób w realizacji procesu dydaktycznego,

2) uczestniczenia w życiu wspólnoty akademickiej – krajowej i międzynarodowej, 3) spełnienia wymagań związanych z przeprowadzeniem przewodu doktorskiego��

Wspomniane rozporządzenie ministra określa łączny wymiar zajęć objętych programem studiów doktoranckich, prowadzonych w całości lub w części w formie zorganizowanej (w tym ww�� typów przedmiotów)�� Zajęcia takie powinny być realizowane w wymiarze 45–60 punktów ECTS��

Stosowanie systemu ECTS w odniesieniu do studiów doktoranckich przez wiele lat było i jest nadal przedmiotem kontrowersji i tematem dyskusji w Polsce, a także – a może przede wszystkim – na fo-rum europejskim�� Wydaje się jednak, że mimo wielu głosów kontestujących to rozwiązanie system ECTS jest używany w regulacjach dotyczących studiów doktoranckich w coraz większej liczbie kra-jów�� Dane opublikowane w raporcie30 przygotowanym niedawno na zlecenie Komisji Europejskiej wskazują, że w gronie 46 krajów Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego w 18 krajach sys-tem ECTS jest używany w odniesieniu do wszystkich komponentów programu, w 10 krajach – je-dynie do zajęć zorganizowanych (ang�� taught elements), a w pozostałych 18 krajach w ogóle nie jest używany�� W rzeczonym zestawieniu Polskę zaliczono do tej ostatniej grupy krajów, co jest już nieak-tualne�� Należy przypuszczać, że od czasu wydania ww�� raportu wykorzystanie systemu ECTS w re-gulacjach dotyczących studiów doktoranckich stało się jeszcze bardziej powszechne�� Rozwiązanie przyjęte w naszym kraju jest zatem zgodne z trendami obserwowanymi w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego��

Ze względu na uwarunkowania czasowe, obowiązujące w systemie szkolnictwa wyższego (progra-my studiów doktoranckich musiały zostać uchwalone najpóźniej w maju 2012 r��), prace nad charak-terystyką poziomu 8 (realizowane w IBE) i prace nad ich rozwinięciem w formie efektów kształce-nia dla studiów doktoranckich (realizowane przez uczelnie) prowadzone były równolegle, a nawet w wielu przypadkach działania uczelni wyprzedzały prace w IBE�� Nie oznacza to braku związku mię-dzy charakterystyką poziomu 8 PRK a efektami kształcenia definiowanymi dla studiów doktoranc-kich przez poszczególne uczelnie�� Związek ten był zapewniony przez:

− wspólne źródła: wcześniejsze opracowania Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz Grupy Ro-boczej do spraw KRK dla Szkolnictwa Wyższego, zawierające projekty efektów kształcenia dla stu-diów doktoranckich,

29 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r�� w sprawie kształcenia na studiach

dokto-ranckich w uczelniach i jednostkach naukowych (Dz�� U�� Nr 196, poz�� 1169)��



− istniejący już – w formie rozporządzenia ministra − opis efektów kształcenia dla kwalifikacji II stopnia (zgodny co do zasadniczych cech z charakterystyką poziomu 7 w PRK), mogący sta-nowić podstawę do formułowania – z uwzględnieniem progresji efektów kształcenia – efektów kształcenia dla konkretnego programu kształcenia na studiach III stopnia,

− udział w pracach nad PRK osób zaangażowanych w prace programowe (w tym prace dotyczące studiów doktoranckich) na przodujących uczelniach, tworzących rozwiązania analizowane i czę-sto przyjmowane z odpowiednimi zmianami przez inne uczelnie��

W związku z tym opracowywanie projektu charakterystyki poziomu 8 w PRK oraz formułowanie efektów kształcenia dla studiów doktoranckich, prowadzonych w uczelniach i innych jednostkach naukowych, można traktować jako równoległe, wzajemnie na siebie oddziałujące procesy��

Warto ponadto zauważyć, że:

− Zmiany legislacyjne związane z wprowadzeniem KRK doprowadziły do ujednolicenia zasad kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych przez uczelnie i inne jednostki naukowe – instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze oraz działające na terytorium RP międzynarodowe instytuty naukowe��

− Uzyskanie kwalifikacji trzeciego stopnia nie musi być powiązane ze studiami doktoranckimi�� Znowelizowana ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym dokonała wprawdzie włączenia do stu-diów doktoranckich procedury uzyskania stopnia doktora w drodze przewodu, ale jednocze-śnie zachowano odrębność tej procedury – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 marca 2003 r�� o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, znowelizo-wanej jednocześnie z ustawą – Prawo o szkolnictwie wyższym, co umożliwia uzyskanie stopnia naukowego doktora bez odbycia studiów doktoranckich�� Kompetencje osoby uzyskującej kwali-fikację trzeciego stopnia (stopień doktora) bez odbycia studiów doktoranckich mogą być zatem nieco inne niż – określone przez efekty kształcenia na studiach doktoranckich – kompetencje absolwenta tych studiów�� Ich zgodność z charakterystyką poziomu 8 PRK powinna być zagwa-rantowana przez odpowiednią procedurę weryfikacji kompetencji nabytych przez kandydata do stopnia doktora poza systemem kształcenia formalnego, obejmującą między innymi obo-wiązkowe egzaminy przeprowadzane w przewodzie doktorskim��

Przykład

W Aneksie 3 podano przykład podejścia do zagadnienia wdrażania KRK-SW, zwłaszcza definiowania efektów kształcenia, dla studiów III stopnia�� Analiza dotyczy studiów doktoranckich prowadzonych na Politechnice Warszawskiej (PW), a szczegółowe rozwiązania o charakterze wdrożeniowym odno-szą się do Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych PW��