KSZTAŁTOWANIE SIĘ AKTÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO W MATERII NARKOTYKÓW NARKOTYKÓW

Historia regulowania problemu narkotyków na arenie międzynarodowej sięga początków XX wieku. Jak już wspomniano w części pracy dotyczącej historii narkotyków, wielkim orędownikiem międzynarodowego uregulowania problemu były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Naturalnie władzom USA, na czele z prezydentem Theodorem Rooseveltem, zależało przede wszystkim na poruszenie kwestii opium, gdyż narkotyk ten zdobywał coraz większą popularność na terenie całego kontynentu północnoamerykańskiego. W roku 1909 na tzw. Międzynarodowej Komisji Opiumowej w Szanghaju, trzynaście państw zdecydowało się po raz pierwszy dokonać regulacji narkotykowej w sferze międzynarodowej. Inicjatywa komisji doprowadziła do przyjęcia w 1912 roku4

w Hadze konwencji dotyczącej opium, od której ta wzięła nazwę, tzw. haskiej konwencji opiumowej. Poza wspomnianym już opium, konwencja objęła swoim zakresem także morfinę, heroinę oraz kokainę5

.

Uzgodniono, że wszystkie państwa sygnujące konwencję zobowiążą się do wprowadzenia odpowiednich mechanizmów kontroli wspomnianych substancji w ich ustawodawstwie krajowym⁶.

Tekst konwencji nie wspominał o konopiach indyjskich. Do jej najważniejszych postanowień należały natomiast:

1. ograniczenie produkcji, handlu i używania opium i jego pochodnych,

2. wprowadzenie przepisów prawa wewnętrznego odnoszących się do kontroli produkcji i dystrybucji surowego opium, jak też do jego eksportu i importu,

4 Polska przystąpiła do konwencji w dniu 30 grudnia 1922 r., (Dz.U.nr 9 z 31 stycznia 1923 r.),

5 B. Kurzępa, „Przeciwdziałanie narkomanii Przepisy, Orzecznictwo, Piśmiennictwo". Bielsko – Biała ,1998, s. 91,

115

3. uznanie nielegalnego posiadania opium i jego pochodnych za przestępstwo⁷,

4. nadto określała również stosunki handlowe w zakresie tych przetworów z głównym producentem opium w tamtych czasach - Chinami⁸.

Był to pierwszy akt woli międzynarodowej współpracy w zakresie kontroli rynku narkotyków. Dorobek konferencji Szanghajskiej stał się podstawą następnych konwencji i porozumień politycznych w zakresie zapobiegania rozprzestrzenianiu się narkomanii.

Nie do przecenienia, gdy chodzi o impuls w tworzeniu międzynarodowego prawa narkotykowego była powstała w 1920 roku Liga Narodów. To właśnie od czasu jej utworzenia wzrosły międzynarodowe wysiłki w zwalczaniu nielegalnego handlu narkotykami. Rok później Liga Narodów powołała Komisję Konsultacyjną do spraw Handlu Opium i innymi środkami narkotycznymi9

.

Pierwszym osiągnięciem Ligi Narodów w dziedzinie regulacji antynarkotykowych była II Konwencja Opiumowa podpisana w Genewie dnia 19 lutego 1925 r.10

Konwencja ta, co istotne dla tematyki niniejszej pracy, rozszerzyła zakres przedmiotowy międzynarodowej kontroli środków odurzających, obejmując nią konopie indyjskie (oraz liście koka). W niej też po raz pierwszy na arenie międzynarodowej dokonano próby zdefiniowania tej substancji odurzającej. Otóż, zgodnie ze słowniczkiem znajdującym się w art. 1 powoływanej konwencji Przez "konopie indyjskie" rozumie się zasuszone kwiatowe lub owocujące wierzchołki roślin żeńskich Cannabis sativa L., z których nie wyciągnięto żywicy, bez względu na nazwę, nadawaną im w handlu. Widać więc na pierwszy rzut oka, że również wtedy w definicji tego narkotyku brakowało odwołania się do innych części rośliny, w tym łodyg i liści, które to obecnie w wielu państwach (w tym również w Polsce) uważane są za środek odurzający, a ich posiadanie (często wobec całkowitego braku kwiatostanu czy wysuszenia rośliny), jest penalizowane.

Na marginesie wskazać należy, że podstawowym przedmiotem regulacji tego aktu prawnego było wprowadzenie systemu kontroli międzynarodowego handlu opium i jego pochodnymi. Celem realizacji tego założenia wprowadzono system specjalnych międzynarodowych certyfikatów importowych i eksportowych, a także powołanie Stałego

7 D. Andrzejew-Frączek, „Problemy związane z narkomanią w prawie międzynarodowym” Biuro Studiów i Ekspertyz, Kancelaria Sejmu, nr 59 1992 s.1,

8

B. Ślusarczyk, „Narkomania, Problemy Kryminologiczne” Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1991, s. 53, 9 Consecutive Commision on the Trafficking of Opium and Other Harmful Drugs powstała w 1921 roku (przyp.

autor), 10

Konwencja Międzynarodowa dotycząca opium, do której Polska przystąpiła w 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 108, poz. 920),

116

Centralnego Komitetu Opiumowego, działającego w porozumieniu z Ligą Narodów¹¹.

W uzupełnieniu do powyższych założeń, w odniesieniu do konopi indyjskich i wyciągniętej z nich żywicy, strony zobowiązały się:

1. zabronić wywozu żywicy, wyciągniętej z konopi indyjskich i przetworów będących w użyciu których podstawą jest żywica (jak haszysz, esrar, chira i djamba) do krajów, które zabroniły ich używania, a o ile wywóz ich jest dozwolony, żądać przedstawienia specjalnego certyfikatu przywozu, wydanego przez rząd kraju, do którego produkt jest

wwożony, zaświadczającego, że przywóz jest dozwolony dla celów

wyszczególnionych w certyfikacie i że żywica lub przetwory w nim wymienione nie będą wywożone z powrotem,

2. żądać przed wydaniem zezwolenia na wywóz, przedstawienia specjalnego certyfikatu przywozu, wydanego przez rząd kraju, do którego produkt jest wwożony i zaświadczającego, że wwóz jest dozwolony i że produkt ma być użyty wyłącznie do celów lekarskich lub naukowych.

Jednym z zadań stron układających się stało się zatem zapobieganie nielegalnemu handlowi konopiami indyjskimi, a w szczególności żywicą na arenie międzynarodowej (art. 11 konwencji).

Wprowadzono także zobowiązanie każdego państwa członkowskiego do kontroli wewnętrznej wyrobów uzyskiwanych z narkotyków, w tym ograniczenia i kontrolowania ich produkcji, a także kontroli osób zajmujących się tym procederem. Dotyczyło to także ekstraktu i nalewki uzyskiwanej z konopi indyjskich (art. 4 pkt. f) konwencji).

Społeczność międzynarodowa nie poprzestała jednak na kontroli handlu narkotykami. Już kilka lat później, w trakcie trwania kolejnej konwencji w Genewie podpisano umowę otwierającą możliwość kontroli produkcji środków odurzających. W dniu 13 lipca podpisano bowiem konwencję o ograniczeniu fabrykacji i o uregulowaniu podziału środków odurzających12. Położono w niej szczególny nacisk na ograniczenie produkcji środków odurzających, mimo sprzeciwu wielu państw, które z tego procederu osiągały wymierne korzyści13. Dotychczas bowiem, produkcja środków odurzających nie była w ogóle uregulowana na arenie międzynarodowej. Jej sygnatariusze zobowiązali się jednak do ograniczenia rozmiarów produkcji środków odurzających do wielkości uzasadnionych

11 Grzegorczyk… op.cit., s. 158, 12

opublikowana w Dz.U.z 1934 r. Nr 12, poz. 97, (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 15 grudnia 1932 r. - Dz. U. z 1933 r. Nr 16, poz. 101),

13 pełen wykaz krajów czerpiących korzyści z produkcji narkotyków, takich jak Holandia czy Wielka Brytania w: M. Kort, „A short story of drugs in the Netherlands” w I. Marshall Haen (red.) „Between Prohibition and Legalization. The Dutch Experiment in Drug Policy” Amsterdam, 1994, s. 9-14,

117

potrzebami medycznymi i naukowymi. Kontrolę przestrzegania postanowień umowy powierzono nowemu ciału, tzw. Organowi Kontroli. Jego zadaniem było oszacowanie potrzeb każdego kraju w zakresie produkcji narkotyków oraz ustalenie limitów produkcyjnych dla poszczególnych państw14. W tym akcie prawnym również po raz pierwszy podzielono narkotyki na grupy określające ich szkodliwość dla zdrowia (Grupy I i II), jednakże próżno w nich szukać odniesienia do konopi indyjskich.

Jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej udało się społeczności międzynarodowej wypracować kolejny konsensus w dziedzinie walki z narkotykami, tym razem kładąc nacisk na represje natury prawnokarnej. Mowa tu o konwencji o zwalczaniu nielegalnego handlu środkami odurzającymi z dnia 26 czerwca 1936 r. Można by nawet pokusić się o twierdzenie, iż była to swoista konwencja wykonawcza do wcześniejszych konwencji opiumowych. Nakładała ona bowiem na sygnatariuszy obowiązek wprowadzenia do swoich wewnętrznych porządków prawnych uregulowań dotyczących stosowania odpowiednio surowych kar za przestępstwa stanowiące naruszenia poprzednich konwencji. Wprowadzała także zasadę represji wszechświatowej w stosunku do czynów karalnych przewidzianych przez swoje poprzedniczki, jak również zawierała postanowienia rozszerzające i ułatwiające ekstradycję15. Co ciekawe, konwencja ta nie została nigdy ratyfikowana przez Polskę.

Stworzony w ten sposób międzynarodowy porządek prawny obowiązywał do roku 1961, a na mocy protokołu dodatkowego z dnia 11 grudnia 1946 z Lake Success (w stanie Nowy Jork), cały system międzynarodowej kontroli narkotyków oraz powołane do tego w okresie międzywojennym organy, zostały włączone w system organów Organizacji Narodów