Ktoś komuś wyznaje miłość

W obu serialach obecny jest wątek romantyczny, dlatego kilkakrotnie widzimy w nich sceny miłosnych wyznań. Takie wyznania czyni w Królestwie Rigmor Helmerowi oraz Krogshøj Judith. W Miasteczku Twin Peaks relacje o podtek-ście erotycznym ma kilka par, np. Cooper i Audrey, Packard (właścicielka tar-taku) i szeryf Truman.

Postmodernizm

Przedstawiona przeze mnie analiza w żadnym stopniu nie wyczerpuje zagad-nienia zastosowania analizy Eco do porównaniu Królestwa i Miasteczka Twin Peaks. Traktuję ją raczej jako próbę nakreślenia problemu, jakim jest podo-bieństwo dwóch postmodernistycznych tytułów i propozycję metodologiczną dokonania tego rodzaju analiz. Mówiąc o  podobieństwie Królestwa i  Mia-steczka Twin Peaks nie wolno nie wspomnieć o ich postmodernistycznym cha-rakterze. Arkadiusz Lewicki w pracy Sztuczne światy postmodernizmu w fil-mie fabularnym (2007: 68) charakteryzuje paradygmaty dominujące w sztuce współczesnej – realizm, modernizm oraz postmodernizm. Różnice między pa-radygmatami porządkuje według kryteriów takich jak: forma przekazu, domi-nanta interpretacyjna, dominujący typ świata, domidomi-nanta w modelu komuni-kacyjnym, model kultury, dominujący sposób oglądu rzeczywistości, stosunek do tradycji, wartości. Istotne w kontekście moich rozważań jest kryterium do-minującego sposobu oglądu rzeczywistości. Lewicki dowodzi, że w realizmie przeważał racjonalizm, w  modernizmie irracjonalizm, zaś postmodernizm cechuje równoprawne połączenie tych perspektyw (tamże). Jak stwierdza au-tor, w „wytworach artystycznych może to przyjmować postać bądź zrównania dwóch sposobów oglądu rzeczywistości, bądź też wewnętrznej niekoherent-ności świata przedstawionego” (tamże: 76). Lewicki podkreśla w tym punkcie, że realizmu nie należy rozumieć jako mimetycznego przedstawienia rzeczywi-stości, lecz jako przedstawianie światów wewnętrznie koherentnych (tamże).

Królestwo a Miasteczko Twin Peaks – o podobieństwie strukturalnym seriali...

Racjonalizm przypisany realizmowi miałby wiązać się z  uporządkowaniem przyczynowo-skutkowym. Jako przykład racjonalizmu, Lewicki podaje opo-wieści o wampirach, w których transformacja w wampira następuje na skutek ukąszenia innego wampira, irracjonalna jest z kolei przemiana kafkowskiego Gregora Samsy w robaka, ponieważ przemiana ta nie znajduje uzasadnienia w świecie przedstawionym utworu (tamże).

W świetle tych ustaleń, postmodernizm jest systemem, w którym w pozor-nie racjonalne historie wkradają się elementy irracjonalne, np. pobitemu prze-stępcy ujawnia się wróżka, jak w Dzikości serca Davida Lyncha (tamże). Zatem:

„To, co wcześniej było od siebie wyraźnie oddzielone, teraz zostaje zrównane, na jednakowych prawach włączone w obręb fikcyjnej rzeczywistości” (tamże).

Zarówno w Królestwie, jak i w Miasteczku Twin Peaks rzeczywistość mie-sza się z fikcją. W Królestwie to np. objawianie ducha Mary w szpitalnej win-dzie czy pobyt śmiertelnie potrąconej Pani Drusse w poczekalni do królestwa śmierci, w Miasteczku Twin Peaks – pobyt Dale’a Coopera w Czarnej Chacie.

W obu tytułach elementy magiczne i realistyczne są równoprawne, a wyklu-czające się w konwencji realizmu światy istnieją równolegle do siebie i nie za-skakują bohaterów (przynajmniej nie w takim stopniu, jakiego można by się było spodziewać).

Typową cechą utworu postmodernistycznego, która łączy obie produk-cje, jest trudność jednoznacznej klasyfikacji gatunkowej. Królestwo bywało określane jako: horror, dramat obyczajowy, melodramat, serial medyczny, tra-gikomedia satyryczna, paranoiczna opera mydlana, makabryczna komedia, parodia seriali medycznych, soap opera. Podobnie Miasteczko Twin Peaks nie-łatwo przypisać do konkretnego gatunku filmowego, jako serial na pograniczu horroru, dramatu, kryminału, thrillera czy soap opera. W obu serialach, ist-nych „dzieciach postmodernizmu”, mieszają się różne porządki: sztuka niska i sztuka wysoka, powaga i zgrywa, racjonalizm i irracjonalizm, groza i grote-ska. O postmodernistycznym charakterze Królestwa Anita Piotrowska, redak-torka publikacji Szukając Triera, pisze: „Film ten może być zaledwie sprawnie złożoną postmodernistyczną hybrydą, która prezentuje się efektownie, ale daje się czytać jedynie »w kawałkach«, bo jako całość nic nie znaczy” (Piotrowska 2000: 49).

Zakończenie. Próba bilansu

W poniższym tekście starałam się wykazać, że Królestwo i Miasteczko Twin Peaks są utworami podobnymi, wykorzystującymi te same schematy fabularne i pary opozycji. Porównywanie i analizowanie tych właśnie utworów wydaje mi się istotne z kilku względów. Po pierwsze, zarówno Miasteczko Twin Peaks, jak

Anna Dwojnych

i Królestwo są bardzo ważnymi tekstami kultury, które śmiało można nazwać mianem kultowych. Jak już wspomniałam na początku artykułu, Królestwo nie zakorzeniło się w kulturze globalnej tak, jak Miasteczko Twin Peaks – najwy-raźniej siła duńskiej kinematografii, w starciu z amerykańską, okazała się nie-wystarczająca. Niewątpliwie jednak Królestwo odgrywa kulturotwórczą rolę, zwłaszcza w Skandynawii. Przykładem jest inscenizacja Królestwa w spektaklu dyplomowym studentów PWST Filia we Wrocławiu⁴ (co ciekawe, twórczość von Triera jest lubiana przez adeptów sztuki teatralnej, o czym może świadczyć premiera Dogville w wykonaniu PWST Kraków podczas 34. Festiwalu Szkół Teatralnych w Łodzi w 2016 roku).

Miasteczko Twin Peaks doczekało się zarówno licznych gadżetów inspi-rowanych serialem (koszulek⁵, toreb⁶, kubków⁷), odwołań w popkulturze (re-klamy, komiksy, gry, filmy i teksty piosenek), odwołań w kulturze wysokiej (warto przypomnieć tu wiersz Marcina Świetlickiego pt. Casablanca), czy na-wet wskazówek, jak wykonać makijaż, by wyglądać jak serialowa Audrey czy Shelly⁸. Niewątpliwie amerykański serial wywarł ogromny wpływ nie tylko na kulturę amerykańską, ale też globalną.

Drugim powodem, dla którego warto wrócić do produkcji z  przełomu wieku, jest zapowiedź powstania trzeciej serii Miasteczka Twin Peaks. Pierwsza wzmianka o kontynuacji pojawiła się jako wpis na Twitterze samych twórców serialu – Davida Lyncha i Marka Frosta. Premiera miała odbyć się w 2016 roku, dwadzieścia pięć lat po premierze serialu, co miało nawiązywać do wypowie-dzianego przez Laurę Palmer zdania „zobaczymy się za 25 lat”. Jednak z po-wodu braku porozumienia Davida Lyncha z telewizją Showtime w kwestii ho-norarium, reżyser chciał zrezygnować z pracy nad serialem. Wtedy zbuntowali się fani i obsada serialu. Ci drudzy zaczęli akcję „Twin Peaks bez Lyncha jest jak…”, umieszczając w Sieci nagranie, w którym porównują nieobecność Da-vida Lyncha z brakiem atrybutu odgrywanej przez siebie postaci, np. „Dziew-czyna bez tajemnicy” mówiła Sheryl Lee, odtwórczyni roli Laury Palmer (Ad 2016). Prośby osiągnęły skutek – w chwili, gdy piszę te słowa, wiadomo, że Miasteczko Twin Peaks w reżyserii Davida Lyncha wróci na ekrany telewizyjne wiosną 2017 roku.

4 http://www.pwst.wroc.pl/krolestwo [dostęp: 25.07.2016].

5 http://welcometotwinpeaks.com/tag/t-shirt/ [dostęp: 25.07.2016].

6 http://www.redbubble.com/shop/twin+peaks+tote-bags [dostęp: 25.07.2016].

7 http://www.cafepress.co.uk/+twinpeakstv+mugs [dostęp: 25.07.2016].

8 http://www.bustle.com/articles/76835-recreate-twin-peaks-beauty-looks-because -these-women-were-90s-superstars [dostęp: 25.07.2016].

Królestwo a Miasteczko Twin Peaks – o podobieństwie strukturalnym seriali...

Wreszcie ostatnim powodem, dla którego zdecydowałam się podjąć temat, są mniej lub bardziej bezpośrednie nawiązania do stylistyki Twin Peaks i Kró-lestwa. Mam tu na myśli między innymi kontrowersyjny, głośny brytyjski serial Utopia (2013–2014), którego przewodnie zapytanie „Gdzie jest Jessica Hyde?”

krytycy łączyli ze słynnym „Kto zabił Laurę Palmer?”. Można przypuszczać, że wśród tzw. seriali jakościowych będzie przybywać tych, które będą narracyjnie i estetycznie odwoływać się do tradycji zapoczątkowanej przez obrazy Lyncha i von Triera. Tym samym interesujące poznawczo i cenne dla badań tekstów kultury wydaje się odkrycie schematu, którym kierowali się twórcy wymienio-nych produkcji.

Bibliografia:

Ad, 2016, „Twin Peaks” na horyzoncie. 18 odcinków w reżyserii Davida Lyncha, http://

wyborcza.pl/7,90535,20451615,twin-peaks-na-horyzoncie-18-odcinkow-w -rezyserii-davida-lyncha.html [dostęp: 25.07.2016].

Eco Umberto, 1979, The Role of the Reader. Explorations in the Semiotics of Texts, Bloomington, s. 145–172.

Eco Umberto, 1996, Struktury narracyjne u Fleminga, w: tegoż Superman w literaturze masowej. Powieść popularna między retoryką a ideologią, tłum. Joanna Ugniew-ska, Warszawa, s. 183–235.

Halicki Mikołaj, 1999, Duchy rozkładu, „Kino”, numer 7/1999, s. 44.

Lewicki Arkadiusz, 2007, Sztuczne światy postmodernizmu w filmie fabularnym, Wrocław, s. 68–76.

Orliński Wojciech, 1999, Świat jak szpital, „Gazeta Wyborcza”, 29 czerwca, s. 14.

Piotrowska Anita, 2000, Nie-boskie igrzysko, w: tejże, Szukając Triera, Kraków, s. 49.

Prasa o Królestwie I i II, 2000, http://film.onet.pl/wiadomosci/prasa-o-krolestwie-i-i -ii/6ssn3 [dostęp: 25.07.2016].

Pokazać to, czego nie pokazał nikt, rozm. Larsa von Triera z Piotrem Gociekiem,

„Max”, numer 1/1999, s. 23.

Szczepański Tadeusz, 2002, Dreyer i Trier: perwersyjne dziedzictwo, w: Poszukiwanie i degradowanie. Sacrum w kinie, red. Mirosław Przylipiak, Krzysztof Kornacki, Gdańsk, s. 207–215.

Drugą część monogra�ii Seriale w kontekście kulturowym wypełniają teksty na temat hybrydyczności serialowych gatunków, ich intertekstualnego wymiaru oraz strategii ich przekształcania, które wprawdzie bardzo utrudniają klasy�ikowanie poszczególnych form i podgatunków, lecz zarazem dają możliwość gruntownego uwspółcześnienia i rekontekstualizacji fabuł, wątków i postaci. Lawirując między realizmem i fantastycznością, baśniowością i racjonalnością, popkulturową konwencją i ekscentrycznym eksperymentem, schematami proceduralności i pogłębioną charakterystyką motywacji serialowych protagonistów, telewizyjne produkcje oferują zatem nowe życie znanym, nieraz irytująco przewidywalnym opowieściom. Autorzy zebranych w tomie artykułów próbują zde�iniować parametry tzw. telewizji jakościowej i usytuować ją względem okrzepłych, lecz niezbyt poważanych gatunków, takich jak fantasy, horror czy telenowela, a także paradokument i reality TV. Trzy teksty kończące tom koncentrują się na wybranych aspektach Miasteczka Twin Peaks, pokazując, jak skomplikowane mogą być intertekstualne zapożyczenia i gatunkowe odpryski w przypadku serialu, który nie gościł w ramówce stacji ABC zbyt długo, a mimo to przez następne ćwierćwiecze wywierał ogromny wpływ na telewizję i kulturę w wymiarze globalnym. Lynchowska opera mydlana skłania również do re�leksji nad mnogością i trafnością ujęć teoretycznych, które można byłoby zastosować analizując ikoniczny serial, i przypomina, że gatunkowa hybrydyczność (wraz z jej narastającą złożonością) staje się dobrym pretekstem, a czasami niemal jedynym powodem, by przystąpić do konsumpcji kolejnego nowego serialu, być może w nadziei, że i on doczeka się kiedyś wskrzeszenia i nobilitacji.