KULTURA FIZYCZNA W DOBIE GLOBALIZACJI
5. Kultury lokalne w obliczu globalizacji
Globalizacja dość powszechnie postrzegana jest jako zagrożenie dla kultur lokalnych i proces wypierania ich przez globalną kulturę masową. Nic więc dziwnego, że reakcja lokalnych wspólnot na przejawy globalizacji przybiera często formę ksenofobii, a więc manifestowania lęku lub wrogości wobec tego, co kulturowo obce.
Przykładem ksenofobicznych reakcji na zachodzącą w sporcie globalizację mogą być zachowania polskich - ale także angielskich czy włoskich - kibiców piłkarskich, polegające na wydawaniu na widok czarnoskórych zawodników dźwięków naśladujących małpy i rzucaniu na boisko bananów (Foer, 2006, s. 67). Z ksenofobiczną reakcją na globalizację mamy do czynienia również w przypadku działalności amerykańskiego lobby antyfutbolowego, zwalczają cego piłkę nożną jako sport zagrażający amerykańskiej tradycji i wartościom. W 1986 r. popularny konserwatywny polityk, Jack Kemp, przemawiając w Kongresie Stanów Zjednoczonych przeciwko ustawie wspierającej przystą pienie przez USA do przetargu na organizację mistrzostw świata w piłce nożnej stwierdził, że o ile futbol amerykański jest sportem demokracji i kapitalizmu, o tyle piłka nożna jest sportem socjalistów z Europy (Foer, 2006, s. 259).
Ksenofobiczne reakcje na globalizację, choć rozpowszechnione, są jed nak w pewnym sensie nieuzasadnione. Napływ pochodzących z zewnątrz
94
Piotr Rymarczykwzorów i wartości nie musi bowiem oznaczać niszczenia i wypierania kultur lokalnych przez zuniformizowaną kulturę globalną, lecz może prowadzić do zwiększania kulturowej różnorodności. Dzieje się tak wówczas, gdy lokalne wspólnoty będące przedmiotem zewnętrznych wpływów ani hurtowo nie rezygnują ze swojej własnej kultury na rzecz tego, co przychodzi z zewnątrz, ani zewnętrznych wzorców w ksenofobiczny sposób nie odrzucają, ale mie szają to, co lokalne i zewnętrzne, prowadząc do powstania nowych jakości. Proces ten określany jest mianem kreolizacji, glokalizacji czy też hybrydyzacji kulturowej (Giulianotti, 2005, s. 202-205).
Dobrym przykładem skreolizowanego czy też zglokalizowanego sportu (aczkolwiek posługiwanie się terminem „sport” może w tym wypadku wzbu dzać uzasadnione zastrzeżenia) jest meksykański wrestling. Rozwinął się on zainspirowany przez wrestling w USA, ale zarazem wykształcił w swoich ramach szereg nowych praktyk, które wyrastają w dużej mierze z meksy kańskich tradycji i sprawiają, że w zestawieniu z wrestlingiem amerykańskim stanowi on niewątpliwie nową jakość. Tak więc w meksykańskim wrestlingu, inaczej niż w przypadku jego odpowiednika pochodzącego z USA, dominuje zwyczaj noszenia przez zapaśników kolorowych masek, które przedstawiają wyobrażenia bogów, demonów, starożytnych bohaterów oraz innych arche- typicznych postaci i nawiązują do masek funkcjonujących w meksykańskiej kulturze ludowej od czasów prekolumbijskich. Występuje tu również podział zapaśników na „dobrych” i „złych”, dzięki czemu lucha librę może być po strzegana przez meksykańskich odbiorców jako symboliczne odzwierciedlenie konfliktów społecznych, w których uczestniczą. Reprezentujący prostych łudzi tecnicos walczą bowiem z symbolizującymi skorumpowanych polityków, nieuczciwych policjantów, handlarzy narkotyków czy Amerykanów rudos (Grabianowski, 2006).
Innym - choć może nieco może mniej wyrazistym - przykładem sportowej kreolizacji, na który można wskazać, jest japoński baseball. Ten pochodzący z USA sport obecny jest w Japonii od końca XIX w. Reguły w „samurajskim baseballu” są takie same jak w amerykańskim, ale odmienny jest styl i filozofia gry. Japoński baseball powszechnie - choć może w nieco upraszczający sposób - opisywany jest jako przeniknięty wyrastającym z cech kultury japońskiej duchem poświęcenia, obowiązku i lojalności wobec drużyny, czym różnić się ma od swego nastawionego na indywidualny sukces i ekscytację, i rywalizację amerykańskiego odpowiednika (Whiting 2006, Kelly 2008).
Pomimo występowania glokalizacyjnych trendów krytycy istniejącego modelu globalizacji podkreślają, iż fakt, że odbiorcy kulturowych wzorów mogą je modyfikować, nie zmienia zasadniczo sytuacji polegającej na tym, że dokonujące się na świecie przepływy kulturowych treści miały jak dotąd głównie jednostronny charakter. Zachód miał bowiem możliwość wpływania
Kultura fizyczna w dobie globalizacji
95
na kulturę fizyczną krajów słabiej rozwiniętych, ale owe kraje (jeśli nie liczyć obszaru Azji Południowo-Wschodniej) miały niewielką możliwość wpływania na kulturę fizyczną Zachodu (Giulianotti 2005, s. 205). W ostatnich deka dach pojawiły się jednak zwiastuny zmiany tej sytuacji. Jak już wcześniej wspominaliśmy, migracje i rozwój globalnej wymiany informacji stworzył także peryferyjnym i marginalnym kulturom szansę zaprezentowania swych osiągnięć zainteresowanym nimi osobom z całego świata. Dzięki temu lo kalne wzory kulturowe mogą ulegać delokalizacji, a realizowanie ich może stawać się wynikiem indywidualnego wyboru, zamiast tak, jak niegdyś, być zdeterminowane przez miejsce zamieszkania. Nie trzeba dziś być Celtem, aby słuchać celtyckiej muzyki ani Tajlandczykiem, by być miłośnikiem tajlandzkiej kuchni. Wspomniane procesy swym zasięgiem obejmują również kulturę fi zyczną. Internet rozsianym po świecie miłośnikom inuickich igrzysk, tureckich zapasów czy afrykańskich sztuk walki umożliwia zdobywanie informacji na temat interesujących ich form aktywności, a z biegiem czasu może skłonić do samodzielnego ich uprawiania. Jednakże dopiero przyszłość pokaże, czy tego rodzaju zjawiska w istocie doprowadzą do uczynienia współczesnej global nej kultury fizycznej bardziej pluralistyczną i otwartą na tradycje wszelkich globalnych wspólnot, czy też będą one miały zasięg jedynie niszowy, nie podważający dość jednolitego charakteru głównego kulturowego nurtu.BIBLIOGRAFIA
Carey, T. (2006). Nike Sweatshops & Transnational Social Movements, http:ll www.echeat.comlessay.php?t=31472 - 19.08.2008.
Foer, F. (2006). jak futbol wyjaśnia świat czyli nieprawdopodobna teoria globalizacji. Lublin: Red Horse.
Giulianotti, R. (2005). Sport: A Critical Sociology, Oxford: Malden, Połity. Giulianotti, R. (2003). The Twentieth Century Sport. Football, Class and
Nation. In: Robertson, R., White K.E. (eds.) Globalization: Critical
Concepts in Sociology. Vol. 6, Specialized Applications and Resistance to Globalization. London, New York: Routledge.
Grabianowski, E. (2006). How Mexican Wrestling Works, http://entertain- ment. howstuffworks.comlmexican-wrestling.htm - 26.08.2008.
Hill, J.S., Vincent, J. (2006). Globalization and Sports Branding. The Case of Manchester United, International journal for Sport Marketing & Sponsor- ship, nr 6 http://www. accessmylibrary - 14.08.2008.
Kelly, WW. (2008). Is Baseball a Global Sport i America’s „National Pastime” as Global Field and International Sport, http://www.japanfocus.org - 27.08.2008.
96 Piotr Rymarczyk
Kłoskowska, A. (1981). Socjologia kultury. Warszawa: PWN.
Maguire, J. (2003). Sport, Identity Politics and Globalization. In: R. Robert son, K. E., White [eds.] Globalization: Critical Concepts in Sociology, Vol.6, Specialized Applications and Resistance to Globalization. London,
New York: Routledge.
McLuhan, M. (2001). Wybór tekstów. Poznań: Zysk i S-ka.
Robertson, R. (1992). Globalization. Social Theory and Global Culture. London: Sagę.
Schaeffer, R.K. (2003). Understanding Globalization. The Social Conse- ąuences of Political, Economic and Emńronmental Change, Lanham: Ronald & Littlefield.
Sporek, T. (2007). Sponsoring sportu w warunkach globalizacji: dylematy
i wyzwania. Warszawa: Difin.
Wallerstein, I. (1986). The Capitalist World Economy. Cambridge, Cambridge University, Press, Paris: Maison des Sciences de 1’Homme.
Whiting, R. (2006). The Samurai Way of Baseball and the National Character
Debate, http://japanfocus.org/products/details/2235 -27.08.2008.
SUMMARY
PHYSICAL CULTURE IN THE AGE OF GLOBALIZATION